Хүдөөгэй соёл
Үзэсхэлэн нютагаа шэмэглэн шэнэлхэ
3 марта 2021
3435
Холын түүхэтэй Бэшүүрэй газар уhан дээрэ бүри эртэ урда сагта хүнүуд ажаhууhан гээд археологууд М.В.Константинов, Л.В.Лбова гэгшэдэй шэнжэлэлгэнүүд гэршэлнэ.
Бронзо зэбсэгтэ үеын баян булашанууд эндэ олдоhон юм. Агууехэ Талын хуби болохо энэ газар уhан дээрэ олон мянган жэлэй туршада эртэ урдын нүүдэл отогууд, олон яhатан ажамидардаг байгаа.
350 гаран жэлэй саана эндэ түрүүшын ород нүүдэлшэд ерээд, hуурижаhан юм. Элhэлиг хүрьhэтэй эндэхи газар элдүүрилхын, hайн ургаса абахын тула ород таряашад шадахыса шармайн оролдоо. Хуша модоор элбэг тайгада hамар, жэмэс, hархяаг түүдэг, али олон ан гүрөөл агнадаг бэлэй. Хёлго, Буй голнуудта, нуурнуудта загаhа баридаг, мориной дэлhээр гүльмэ гүрэдэг байгаа.
Хёлго голой нүгөө эрьедэ хэр угhаа буряадууд ажаhуудаг. Ород дэрээбэнүүд шадар газар уhанай ехэ олон буряад нэрэнүуд ушардаг.
2017 ондо Охин-Булагай (Окино-Ключи) ажаhуугшад нютагайнгаа 350 жэлэй ойн баяр тэмдэглээ. Бэшүүртэ тиихэдэ Хяагтын зохёохы бүлгэмүүд айлшаар буужа, тэдэнэр хамта тайзан дээрэ уран бэлигээ харуулhан юм. Хяагта хотын сэрэгэй оркестр hайндэртэ сугларагшадые хужарлуулhан байна.
2018 ондо Охин-Булагай зон хүдөөгэй дуунда дуратайшуулай харалган-фестиваль угтан абаа. «Окинушка» гэhэн нютагай дуушадай бүлгэм (хүтэлэгшэнь Галина Васильевна Разуваева) энэ hайндэр эмхидхэгшэдэй нэгэн болоно. Бэшүурэй болон Хяагтын арадай дуунуудай бүлгэмүуд Охин-Булагай эхинhээ захалаад, түб гудамжаар Соёлой байшан хүрэтэр гармониин дэмжэлгэ доро хүхую дорюун дуунуудые хангюурдан алхалаа hэн.
Охин-Булагай хүдөөгэй захиргаанай гулваагаар 2008 онһоо хүдэлдэг Наталья Максимовна Разуваева хөөрэнэ:
«Соёл» гэhэн үндэhэн түсэлэй ашаар Соёлой байшанай заhабарилгада 1 сая 877 мянган түхэриг hомологдоо hэн. Аукцион үнгэрөө, энэ ажал ООО «Единство» бэелүүлхэ гээд элирүүлэгдээ. Мартын 1-hээ ажал эхилхэнь.
205 дүрбэлжэн метр талмайтай Соёлой байшанай заhабарилгада иимэ ехэ мүнгэн үнинэй дамжуулагдаагүй юм. Хушалтыень, хаяа ханыень зосоо, газаа талаhаа шэнэлхэбди, үhээ, тайзан hэльбэгдэхэ, зайн галай, түймэр саралгын шэнэ түхеэрэлгэнууд тодхогдохо.
Соёлой байшанда театрай (хүтэлэгшэнь Н.А.Осеева), хатарай (хореограф Л.В.Тюрюханова) бүлгэмүуд хүдэлнэ. Нютагай зон эндэ столой теннис, шатар болон даам наадаха аргатай.
Охин-Булагай олонхи ажаhуугшад ООО «Угольный разрез» гэhэн хүрин нүурhэнэй уурхайда ажалладаг. Уурхайда хододоо хүдэлмэришэд хэрэгтэй байдаг.
Таряашан-фермерэй хэдэн ажахы, «Ключи» гэжэ хүдөө ажахын кооператив амжалтатай хүдэлнэ. Пилорамын, ашаа шэрэлгын ажалда олон хүн хабаадуулагдана.
«Комплексное развитие сельских территорий» гэhэн гүрэнэй түсэлөөр 600 мянган түх. нютагтамнай дамжуулагдаа бэлэй. Энэ мүнгөөр хүүгэдэй тамир хүгжөөлгын, hорилгын түхеэрэлгэнүудтэй талмай бэлдээ hэмди. Мүнөө жэлдэ энэ түсэлөөр мүн баhа 600 мянган түхэригэй тэдхэмжэ ерэхэ юм.
Зомнай нютагhаань олоор гаража ошоногүй. Элинсэгүудэйнгээ бидэнэртэ заяаhан урданай ёhо заншалнуудые hэргээжэ, үзэсхэлэн газар уhаяа шэмэглэн шэнэлхэ гэжэ оролдонобди.
Хүндэтэ Наталья Максимовнада, нютагай зондо ажалдань амжалта, аза жаргал хүсэнэбди!
Үбэр-Байгалай хизаарай хилэ дээрэ, аймагай түбhөө 40 модо зайда Нарин Нуга (Узкий Луг) нютаг оршодог. Энэ нэрэнь тон тааруу юм: Хёлго голой зүүн эрье болон дамжаа хадануудай хоорондохи, хүршэ Буй болон Элhэн нютагуудай хоорондохи нарин ута газар дээрэ тубхинэн байдаг.
17 зуун жэлэй эхиндэ энэ hуурин байгуулагдаа. 1874 ондо Парамон Осколков Дмитрий Трапезников хоёр нютагтаа түрүушын шулуун байшан — Гэгээн Параскевын hүмэ бодхоожо эхилээ. Энэ барилгые хойто жэлынь Фирс Захожий дүүргэhэн байха юм.
1929 ондо hүмэ хаагдаад, тэрэ сагай эрхээр эндэ хүдөөгэй клуб нээгдээ hэн. Хамтын ажахыда орохые баадхалгын, зүблэлтэ засагай бүхы идхалгын ажал энэ клубай тайзан дээрэhээ ябуулагдадг бэлэй. Жэшээлхэдэ, эдэбхитэн Т.Е.Воронцова өөрынгөө зохёоhон политическэ идхалгын шүлэгүүдые уншадаг байгаа. Залуушуул хоротойгоор наадалhан дуунуудые зохёогоод, урма зоригтойгоор гүйсэдхэдэг hэн.
Бэшүүртэ зүблэлтэ засаг шэрүүхэн тулалдаанай эрхэ байдалда тогтонижоhон түүхэтэй. 1930 оной март соо Бэшүүрэй хэдэн тосхонуудта хамтаралгын хүдэлөөндэ эсэргүү буhалгаан болобо. Харин Нарин Нугада дэмжээгүй, Буй тосхонhоо ерэhэн буhалгаашадай бүлэгые гэдэргэнь сохиhон түүхэтэй.
1950-яад онуудта энэ hуурин Бэшүүрэй совхозой бүридэлдэ оробо. Совхозой бүхы үйлэдбэринүүд эршэтэй хүдэлдэг бэлэй. Эрхим түрүү ажалшад гүрэн түрын үндэр шагналнуудта хүртэhэн. Һаалишад Евдокия Лаврентьевна Осколкова, Анна Петровна Шубина Ажалай Улаан Тугай орденоор, хонишон Артемий Александрович Фомин Хүндэлэлэй Тэмдэг орденоор шагнагдаhан алдартай.
Хүдөөгэй клубай ажалые ондо ондоо сагта Александр Александрович Фомин, Валентина Петровна Тетерина, Антонина Григорьевна Фомина хүтэлөө. Клубай дэргэдэ урид нүүдэл, hүүлдэнь, 1967 онhоо тогтомол номой сан хүдэлдэг болоо hэн. 1972 ондо номой сан клубай байшанай хоёрдохи дабхар эзэлээ, эндэ уншалгын танхим түхеэрэгдээ. 1976 ондо «Эрхим ажалай номой сан» гэhэн хүндэтэ нэрэ зэргэдэ хүртэбэ. Эндэ 22 жэлэй туршада Буряадай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ В.П.Тетерина алба хээ. Тэрэнэй басаган Л.А.Тютрина, удаань Н.А.Воротникова, М.А.Грудинина гэгшэд хүдэлөө гээд Виктор Фомин «История села Узкий Луг» гэжэ статья соогоо бэшэнэ ( Портал Родное село.ру).
2015 оной октябриин 27-до Нарин Нугын ажаhуугшад гэгээн Параскевын hүмэ hэргээн бодхоогоо. Гайхамшаг энэ үйлэ хэрэгээрээ, мүн ойрохон оршодог Нарин Нугын биосфернэ сээртэ газараар (заповедник) үзэсхэлэн энэ нютаг зон олоной анхарал татадаг болонхой.
Харин нютагай клуб «Соёл» гэhэн үндэhэн түсэлэй ашаар 2021 ондо заhабарилгада орохонь, түхэл шарайгаа шэнэлхэнь. Нарин Нугын хүн зондо сэдьхэл бишэрэлээ, уран бэлигээ шэнэлэн hэргээхыень хүсэел даа.
350 гаран жэлэй саана эндэ түрүүшын ород нүүдэлшэд ерээд, hуурижаhан юм. Элhэлиг хүрьhэтэй эндэхи газар элдүүрилхын, hайн ургаса абахын тула ород таряашад шадахыса шармайн оролдоо. Хуша модоор элбэг тайгада hамар, жэмэс, hархяаг түүдэг, али олон ан гүрөөл агнадаг бэлэй. Хёлго, Буй голнуудта, нуурнуудта загаhа баридаг, мориной дэлhээр гүльмэ гүрэдэг байгаа.
Хёлго голой нүгөө эрьедэ хэр угhаа буряадууд ажаhуудаг. Ород дэрээбэнүүд шадар газар уhанай ехэ олон буряад нэрэнүуд ушардаг.
2017 ондо Охин-Булагай (Окино-Ключи) ажаhуугшад нютагайнгаа 350 жэлэй ойн баяр тэмдэглээ. Бэшүүртэ тиихэдэ Хяагтын зохёохы бүлгэмүүд айлшаар буужа, тэдэнэр хамта тайзан дээрэ уран бэлигээ харуулhан юм. Хяагта хотын сэрэгэй оркестр hайндэртэ сугларагшадые хужарлуулhан байна.
2018 ондо Охин-Булагай зон хүдөөгэй дуунда дуратайшуулай харалган-фестиваль угтан абаа. «Окинушка» гэhэн нютагай дуушадай бүлгэм (хүтэлэгшэнь Галина Васильевна Разуваева) энэ hайндэр эмхидхэгшэдэй нэгэн болоно. Бэшүурэй болон Хяагтын арадай дуунуудай бүлгэмүуд Охин-Булагай эхинhээ захалаад, түб гудамжаар Соёлой байшан хүрэтэр гармониин дэмжэлгэ доро хүхую дорюун дуунуудые хангюурдан алхалаа hэн.
Охин-Булагай хүдөөгэй захиргаанай гулваагаар 2008 онһоо хүдэлдэг Наталья Максимовна Разуваева хөөрэнэ:
— Бүри зүблэлтэ үедэ райпотребсоюзай магазинай нэгэ хубиие хүдөөгэй клуб болгоhон юм. 1990-ээд онуудай хүшэр үедэ клубай байра хаясаанай байгаа. 2007 ондо эндэ заhабари хэхэдээ, дулаанай шэнэ соргонуудые татаа бэлэй. Байшанай нүгөө хубиие түймэр саралгын албан эзэлдэг.
«Соёл» гэhэн үндэhэн түсэлэй ашаар Соёлой байшанай заhабарилгада 1 сая 877 мянган түхэриг hомологдоо hэн. Аукцион үнгэрөө, энэ ажал ООО «Единство» бэелүүлхэ гээд элирүүлэгдээ. Мартын 1-hээ ажал эхилхэнь.
205 дүрбэлжэн метр талмайтай Соёлой байшанай заhабарилгада иимэ ехэ мүнгэн үнинэй дамжуулагдаагүй юм. Хушалтыень, хаяа ханыень зосоо, газаа талаhаа шэнэлхэбди, үhээ, тайзан hэльбэгдэхэ, зайн галай, түймэр саралгын шэнэ түхеэрэлгэнууд тодхогдохо.
Соёлой байшанда театрай (хүтэлэгшэнь Н.А.Осеева), хатарай (хореограф Л.В.Тюрюханова) бүлгэмүуд хүдэлнэ. Нютагай зон эндэ столой теннис, шатар болон даам наадаха аргатай.
— Охин-Булагта хэды зон ажаhуунаб? Зоной байра байдал хэр хангагданаб? Хүнүүд нютагhаа олоор гаража ошоно гү?
— Мүнөөдөө 1247 хүн ажаhууна. Һургуули, хүугэдэй сэсэрлиг, амбулатори, хэдэн магазин, хилээмэ баридаг газар, хэлхеэ холбооной таhаг, АЗС мэтын байгуулганууд таhалгаряагүй хүдэлдэг.
Охин-Булагай олонхи ажаhуугшад ООО «Угольный разрез» гэhэн хүрин нүурhэнэй уурхайда ажалладаг. Уурхайда хододоо хүдэлмэришэд хэрэгтэй байдаг.
Таряашан-фермерэй хэдэн ажахы, «Ключи» гэжэ хүдөө ажахын кооператив амжалтатай хүдэлнэ. Пилорамын, ашаа шэрэлгын ажалда олон хүн хабаадуулагдана.
«Комплексное развитие сельских территорий» гэhэн гүрэнэй түсэлөөр 600 мянган түх. нютагтамнай дамжуулагдаа бэлэй. Энэ мүнгөөр хүүгэдэй тамир хүгжөөлгын, hорилгын түхеэрэлгэнүудтэй талмай бэлдээ hэмди. Мүнөө жэлдэ энэ түсэлөөр мүн баhа 600 мянган түхэригэй тэдхэмжэ ерэхэ юм.
Зомнай нютагhаань олоор гаража ошоногүй. Элинсэгүудэйнгээ бидэнэртэ заяаhан урданай ёhо заншалнуудые hэргээжэ, үзэсхэлэн газар уhаяа шэмэглэн шэнэлхэ гэжэ оролдонобди.
Хүндэтэ Наталья Максимовнада, нютагай зондо ажалдань амжалта, аза жаргал хүсэнэбди!
Үбэр-Байгалай хизаарай хилэ дээрэ, аймагай түбhөө 40 модо зайда Нарин Нуга (Узкий Луг) нютаг оршодог. Энэ нэрэнь тон тааруу юм: Хёлго голой зүүн эрье болон дамжаа хадануудай хоорондохи, хүршэ Буй болон Элhэн нютагуудай хоорондохи нарин ута газар дээрэ тубхинэн байдаг.
17 зуун жэлэй эхиндэ энэ hуурин байгуулагдаа. 1874 ондо Парамон Осколков Дмитрий Трапезников хоёр нютагтаа түрүушын шулуун байшан — Гэгээн Параскевын hүмэ бодхоожо эхилээ. Энэ барилгые хойто жэлынь Фирс Захожий дүүргэhэн байха юм.
1929 ондо hүмэ хаагдаад, тэрэ сагай эрхээр эндэ хүдөөгэй клуб нээгдээ hэн. Хамтын ажахыда орохые баадхалгын, зүблэлтэ засагай бүхы идхалгын ажал энэ клубай тайзан дээрэhээ ябуулагдадг бэлэй. Жэшээлхэдэ, эдэбхитэн Т.Е.Воронцова өөрынгөө зохёоhон политическэ идхалгын шүлэгүүдые уншадаг байгаа. Залуушуул хоротойгоор наадалhан дуунуудые зохёогоод, урма зоригтойгоор гүйсэдхэдэг hэн.
Бэшүүртэ зүблэлтэ засаг шэрүүхэн тулалдаанай эрхэ байдалда тогтонижоhон түүхэтэй. 1930 оной март соо Бэшүүрэй хэдэн тосхонуудта хамтаралгын хүдэлөөндэ эсэргүү буhалгаан болобо. Харин Нарин Нугада дэмжээгүй, Буй тосхонhоо ерэhэн буhалгаашадай бүлэгые гэдэргэнь сохиhон түүхэтэй.
1950-яад онуудта энэ hуурин Бэшүүрэй совхозой бүридэлдэ оробо. Совхозой бүхы үйлэдбэринүүд эршэтэй хүдэлдэг бэлэй. Эрхим түрүү ажалшад гүрэн түрын үндэр шагналнуудта хүртэhэн. Һаалишад Евдокия Лаврентьевна Осколкова, Анна Петровна Шубина Ажалай Улаан Тугай орденоор, хонишон Артемий Александрович Фомин Хүндэлэлэй Тэмдэг орденоор шагнагдаhан алдартай.
Хүдөөгэй клубай ажалые ондо ондоо сагта Александр Александрович Фомин, Валентина Петровна Тетерина, Антонина Григорьевна Фомина хүтэлөө. Клубай дэргэдэ урид нүүдэл, hүүлдэнь, 1967 онhоо тогтомол номой сан хүдэлдэг болоо hэн. 1972 ондо номой сан клубай байшанай хоёрдохи дабхар эзэлээ, эндэ уншалгын танхим түхеэрэгдээ. 1976 ондо «Эрхим ажалай номой сан» гэhэн хүндэтэ нэрэ зэргэдэ хүртэбэ. Эндэ 22 жэлэй туршада Буряадай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ В.П.Тетерина алба хээ. Тэрэнэй басаган Л.А.Тютрина, удаань Н.А.Воротникова, М.А.Грудинина гэгшэд хүдэлөө гээд Виктор Фомин «История села Узкий Луг» гэжэ статья соогоо бэшэнэ ( Портал Родное село.ру).
2015 оной октябриин 27-до Нарин Нугын ажаhуугшад гэгээн Параскевын hүмэ hэргээн бодхоогоо. Гайхамшаг энэ үйлэ хэрэгээрээ, мүн ойрохон оршодог Нарин Нугын биосфернэ сээртэ газараар (заповедник) үзэсхэлэн энэ нютаг зон олоной анхарал татадаг болонхой.
Харин нютагай клуб «Соёл» гэhэн үндэhэн түсэлэй ашаар 2021 ондо заhабарилгада орохонь, түхэл шарайгаа шэнэлхэнь. Нарин Нугын хүн зондо сэдьхэл бишэрэлээ, уран бэлигээ шэнэлэн hэргээхыень хүсэел даа.