Театрнууд
Х. Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын эрдэмэй гүрэнэй театр
6 июня 2014
2067
Фото © Buryad-Mongol Nom
Х. Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын эрдэмэй гүрэнэй театр Буряад-Монголой АССР-эй Наркомпросой тогтоолоор 1932 оной июлиин 3-да байгуулагдаа. Уран һайханай техникум дүүргэhэн 15 хүбүүд басагад труппын үндэhэн һуури болоhон юм. Театр 1932 оной июлиин 7-до Намжал Балданогой «Таhалдал» зүжэгөөр нээгдээ. Тэрэл жэлэйдекабриин 17-до А. Шадаевай «Барьеры» зүжэгөөр театр саг үргэлжэ ажалаа ябуулжа захалаа гэдэг.
Мэргэжэлтэ зүжэгшэдэй түрүүшын үеын бэлэдхэлдэ ород театрай ажал ябуулагша Г. В. Брауэр, А. В. Миронский, Е. П. Просветова болон буряад багшанар Г. Ц. Цыдынжапов, М. Б. Шамбуева, С. П. Балдаев, А. И. Шадаев гэгшэдэй хүтэлжэ ябаһан Уран һайханай техникум (хожомынь П. Чайковскийн нэрэмжэтэ хүгжэмэй училищи, мүнөө уран һайханай колледж) ехэ нүлөө үзүүлhэн юм.
Уран бэлигээрээ театрай түүхын хуудаһануудта орогшод гэбэл: РСФСР-эй габьяата зүжэгшэд В. Халматов, Н. Гендунова, А. Ильин, П. Николаев, Ю. Шангина болон Буряадай габьяата зүжэгшэд И. Миронов, С. Халтагарова, Ж. Иванов, Б. Ринчино, Ж. Пагбаин ба бусад.
Театрай түүхэдэ СССР-эй арадай зүжэгшэн М. Степанова онсо һуури эзэлнэ. Удаань театрай бүридэлдэ хүдөөгэй уран hайханай бүлгэмүүдэй бэлигтэй эдэбхитэд Д. Дондуков, С. Рабсалов, Ц. Дамдинов, С. Уладаева болон уран һайханай техникумэй хүгжэмэй таһаг дүүргэжэ, удаань театрай гол зүжэгшэд болоһон Д. Чимитова, Т. Гергесова, Л. Абушеева, Ц. Гончикова, Ю. Ятабаева, М. Машаров гэгшэдые нэрлэхэдэ болохо. Эдэ бэлигтэй зүжэгшэд ехэ оролдосотойгоор 1960-1970-аад онууд болотор хүдэлмэрилөө.
Совет үеын драматургнуудай ба буряад хэлэн дээрэбэшэдэг түрүүшын мэргэжэлтэ драматургнуудай зүжэгүүд табигдажа эхилээ, тэдэнэй тоодо М. Горькийн «Васса Железнова», А. Корнейчугай «Платон Кречет», Ж. Тумуновай «Сэсэгмаа»болон бусад.
1939-1949 онуудта театр хүгжэмтэ-драматическа талаар хүгжөө, тиин 1949 ондо дуурь, бүжэгэй ба драмын театр гээд хоёр бүлэг боложо хубаарhан байна.
Театрай түрүүшын мэргэжэлтэ найруулагшад боложо ГИТИС дүүргэжэ гараhан Гомбо Цыдынжапов Мария Шамбуева хоёр ажаллаhан байна.
Европын тайзанай урлал, драмын театрнуудай онол арганууд Буряад театрай хүгжэлтэдэ ехэнүлөө үзүүлhэн, тэрэнииень буряад артистнар үндэhэн урлалдаа шадамарбэрхээр хэрэглэн наадажа захалаа. Буряад театрай зүжэгшэд европын hургуули гараhан, мэргэжэлтэ зүжэгшэд, тиигэжэ театрнай түрүүшынгээ алхамуудhаа захалан ороной ехэ ехэ театрнуудай онол аргануудhаа холо ошоогүй, нэгэл шугамаар хүгжэжэ захалhан байдаг. Ондоогоор арганьгүй ха юм даа.
Театрай зүжэгүүдэй жасын, оршон байдалай нүлөөн ба театр шэнжэлэгшэдэй үндэр сэгнэлтээр театрай уран һайханай талаар хүгжэлтэдэ амжалта туйлаhан Буряадай драмын театр 1977 ондо «Академический» гэһэн театрнуудта олгогдодог нэрэ зэргэдэ хүртэжэ, тиихэдэ 1982 ондо Ажалай Улаан Тугай орденоор шагнагдана. Театрай зүжэгшэд СССР-эй болон Россиин үндэр нэрэ зэргэнүүдтэ хүртөө бэлэй.
Шэнэ мянган жэлдэ театрай зүжэгшэд Б. Гавриловай «Чингисхаан», А. Чеховэй «Хайлгана», Ц. Балжанов А. Вязниковцев хоёрой «Гэгээрэлэй зам» (Эдэ баран Ц. Бальжановай найруулганууд), У. Шекспирэй «Макбет» гэhэн зүжэг дээрэ Б. Жигжитовэй үндэhэлэн бэшэhэн «Магсар. Шуhата тала» (Найруулагша О. Юмов) зүжэгүүд байгаа. Хурса драматург Г. Башкуев мүн театрта урган гараа гэхэдэ алдуугүй. 2000-дахи онуудай эхинһээ мүнөө хүрэтэр театрай жасада гурбан зүжэг Буряад Уласай Гүрэнэй шанда хүртэhэн байха юм. Нэрлэбэл, Б. Гавриловай «Чингисхаан»(2000 он), Г. Башкуевай «С.С.С.Р.» (2005 он), Б-М. Пурбуевай «Эрьехэ наран – I, II, III» (2007 он).
2010 оной январиин 23-да Хитад уран зохёолшо Цао Юй гэгшын түрэhөөр 100 жэлэй ойдо «Залинта аадар» гэжэ зүжэгынь табигдана. Тэрэнэй удаа, тэрэл оной апрелиин 3-да Николай Шабаевай «Гэртээ байдаг болохомни» гэhэн зүжэгэй удаа хүшэгэ хаагдажа, Буряад театрай байшан hэльбэн шэнэлэлгэдээ хаагдаhан байгаа. Театр хаагдаагүй, хотын бусад театрнуудай, хүдөөгэй тайзанууд дээрэ зүжэг наадаяа дэлгэhээр байгаа. Тиигэжэ жэл хахадай туршада hэльбэлгэдэ байhан театрай байшан 2011 оной декабриин 1-дэ шэнээр хүшэгэеэ нээhэн юм.
Мэргэжэлтэ зүжэгшэдэй түрүүшын үеын бэлэдхэлдэ ород театрай ажал ябуулагша Г. В. Брауэр, А. В. Миронский, Е. П. Просветова болон буряад багшанар Г. Ц. Цыдынжапов, М. Б. Шамбуева, С. П. Балдаев, А. И. Шадаев гэгшэдэй хүтэлжэ ябаһан Уран һайханай техникум (хожомынь П. Чайковскийн нэрэмжэтэ хүгжэмэй училищи, мүнөө уран һайханай колледж) ехэ нүлөө үзүүлhэн юм.
Уран бэлигээрээ театрай түүхын хуудаһануудта орогшод гэбэл: РСФСР-эй габьяата зүжэгшэд В. Халматов, Н. Гендунова, А. Ильин, П. Николаев, Ю. Шангина болон Буряадай габьяата зүжэгшэд И. Миронов, С. Халтагарова, Ж. Иванов, Б. Ринчино, Ж. Пагбаин ба бусад.
Театрай түүхэдэ СССР-эй арадай зүжэгшэн М. Степанова онсо һуури эзэлнэ. Удаань театрай бүридэлдэ хүдөөгэй уран hайханай бүлгэмүүдэй бэлигтэй эдэбхитэд Д. Дондуков, С. Рабсалов, Ц. Дамдинов, С. Уладаева болон уран һайханай техникумэй хүгжэмэй таһаг дүүргэжэ, удаань театрай гол зүжэгшэд болоһон Д. Чимитова, Т. Гергесова, Л. Абушеева, Ц. Гончикова, Ю. Ятабаева, М. Машаров гэгшэдые нэрлэхэдэ болохо. Эдэ бэлигтэй зүжэгшэд ехэ оролдосотойгоор 1960-1970-аад онууд болотор хүдэлмэрилөө.
Совет үеын драматургнуудай ба буряад хэлэн дээрэбэшэдэг түрүүшын мэргэжэлтэ драматургнуудай зүжэгүүд табигдажа эхилээ, тэдэнэй тоодо М. Горькийн «Васса Железнова», А. Корнейчугай «Платон Кречет», Ж. Тумуновай «Сэсэгмаа»болон бусад.
1939-1949 онуудта театр хүгжэмтэ-драматическа талаар хүгжөө, тиин 1949 ондо дуурь, бүжэгэй ба драмын театр гээд хоёр бүлэг боложо хубаарhан байна.
Театрай түрүүшын мэргэжэлтэ найруулагшад боложо ГИТИС дүүргэжэ гараhан Гомбо Цыдынжапов Мария Шамбуева хоёр ажаллаhан байна.
Европын тайзанай урлал, драмын театрнуудай онол арганууд Буряад театрай хүгжэлтэдэ ехэнүлөө үзүүлhэн, тэрэнииень буряад артистнар үндэhэн урлалдаа шадамарбэрхээр хэрэглэн наадажа захалаа. Буряад театрай зүжэгшэд европын hургуули гараhан, мэргэжэлтэ зүжэгшэд, тиигэжэ театрнай түрүүшынгээ алхамуудhаа захалан ороной ехэ ехэ театрнуудай онол аргануудhаа холо ошоогүй, нэгэл шугамаар хүгжэжэ захалhан байдаг. Ондоогоор арганьгүй ха юм даа.
Театрай зүжэгүүдэй жасын, оршон байдалай нүлөөн ба театр шэнжэлэгшэдэй үндэр сэгнэлтээр театрай уран һайханай талаар хүгжэлтэдэ амжалта туйлаhан Буряадай драмын театр 1977 ондо «Академический» гэһэн театрнуудта олгогдодог нэрэ зэргэдэ хүртэжэ, тиихэдэ 1982 ондо Ажалай Улаан Тугай орденоор шагнагдана. Театрай зүжэгшэд СССР-эй болон Россиин үндэр нэрэ зэргэнүүдтэ хүртөө бэлэй.
Шэнэ мянган жэлдэ театрай зүжэгшэд Б. Гавриловай «Чингисхаан», А. Чеховэй «Хайлгана», Ц. Балжанов А. Вязниковцев хоёрой «Гэгээрэлэй зам» (Эдэ баран Ц. Бальжановай найруулганууд), У. Шекспирэй «Макбет» гэhэн зүжэг дээрэ Б. Жигжитовэй үндэhэлэн бэшэhэн «Магсар. Шуhата тала» (Найруулагша О. Юмов) зүжэгүүд байгаа. Хурса драматург Г. Башкуев мүн театрта урган гараа гэхэдэ алдуугүй. 2000-дахи онуудай эхинһээ мүнөө хүрэтэр театрай жасада гурбан зүжэг Буряад Уласай Гүрэнэй шанда хүртэhэн байха юм. Нэрлэбэл, Б. Гавриловай «Чингисхаан»(2000 он), Г. Башкуевай «С.С.С.Р.» (2005 он), Б-М. Пурбуевай «Эрьехэ наран – I, II, III» (2007 он).
2010 оной январиин 23-да Хитад уран зохёолшо Цао Юй гэгшын түрэhөөр 100 жэлэй ойдо «Залинта аадар» гэжэ зүжэгынь табигдана. Тэрэнэй удаа, тэрэл оной апрелиин 3-да Николай Шабаевай «Гэртээ байдаг болохомни» гэhэн зүжэгэй удаа хүшэгэ хаагдажа, Буряад театрай байшан hэльбэн шэнэлэлгэдээ хаагдаhан байгаа. Театр хаагдаагүй, хотын бусад театрнуудай, хүдөөгэй тайзанууд дээрэ зүжэг наадаяа дэлгэhээр байгаа. Тиигэжэ жэл хахадай туршада hэльбэлгэдэ байhан театрай байшан 2011 оной декабриин 1-дэ шэнээр хүшэгэеэ нээhэн юм.