Ц. С.Сампиловай нэрэмжэтэ уран һайханай музей Буряад-Монголой АССР-эй СНК-гай болон ВКП(б)-гэй обкомой 1943 оной октябриин 25-най 245 дугаарай тогтоолоор байгуулагдаа. Нээлгэнь 1944 ондо болоһон юм. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агуехэ дайнай үедэ болоһон нээлгэ хадаа Илалтын тэмдэг үзүүлэлгэдэ ба Буряад Уласай соёлдо ехэ дэмбэрэлтэй ушар болоһон байгаа. Уран һайханай музейе даагшаар арадай уран зурааша Роман Сидорович Мэрдыгеев томилогдоо һэн.
Энэ уран һайханай музейн суглуулбари арбаад мянган нэрэтэ юумэнүүдыетоолоно – тоһон зураг, балаар зуралга, уран барималнууд, гоёлой бүтээлнүүд ба алта мүнгэн зүүдхэлнүүд болон бусад уран бүтээлнүүд.Гүрэнэй Ородой музейдэ 1947 ондо дамжуулагдаһан тоһон зуралгын, балаар зуралгын, барималнуудай суглуулбари – ХVIII зуун жэлэй һүүл – ХХзуун жэлэй эхин үеын Ородой дүрсэлэн харуулдаг уран һайханай һуури боложо үгэһэн.
Тэрэ суглуулбаринуудта ородой олондо мэдээжэ болон харагшадта тиимэ ехэшье мэдээжэ бэшэ уран зураашадай һонирхолтой бодото уран бүтээлнүүд бии.
1933 ондо Буряад-Монголой АССР-эй уран зураашадай Холбоон байгуулагдаһан, тиимэһээ буряад уран зурагай суглуулбари тэдэниие дэлгэхэ газар нээхэһээ нилээд урда эмхидхэгдэжэ эхилэнхэй. Буряадай эгээл түрүүшын уран зураашад Иннокентий Дадуев, Роман Мэрдыгеев, Цыренжаб Сампилов, Иван Аржиков, Александр Хангалов, Александр Тимин, Александр Окладников гэгшэдэй хүдэлмэринүүд музейн түрүүшын суглуулбари болоно. Мүнөө эдэ түүхэтэ байра байдалай баарадай аман зохёолой удхануудаар бүтээгдэһэн зурагуудынь буряадай уран зурагай «Алтан жаса» болонхой.
Ц. С. Сампиловай нэрэмжэтэ музейн «Мүнгэн жасын» суглуулбариие XIX – ХХзуун жэлэй эхин үеын Үбэр Байгалайхидай эхэнэрба эрэ хүнэй үндэһэн хубсаһан, эхэнэрнүүдэй зүүдхэлнүүд тодорхойлно. «Арт-Бэлиг» гэһэн аралжаа наймаанай шэглэлтэй үзэсхэлэн мүнөө үеын буряад урлал болон арадай уран бэлигые идхалгын түлэб болоно. Үзэсхэлэнгэй дэлисэ элдэб янзын: тоһон зураг, балаар зуралга, уран барималнууд, гоёлой бүтээлнүүд ба алта мүнгэн зүүдхэлнүүд болон бусад уран бүтээлнүүд. Харахаяа ерэгшэд ганса мүнөө үеын уран зураашадай бүтээлнүүдые үзэхэ, хараха бэшэ, харин нүхэдтөө гү, али дүтынгөө зондо бэлэг болгохоёо худалдажа абаха аргатай. Мүнөө үеын хангалтаар дэлхэйн бусайдаһан соо «Арт-Бэлиг» гэһэн дэлгүүр байгуулагданхай, тэндэ гэрһээ гарангүй мүнөө үеын уран зураашадай хүдэлмэринүүдтэй танилсан үзэхэ, мүн тэдэниие худалдажа абаха боломжо бии болонхой. ❚