Уран зохёол
«Арадайнгаа гуламтын улаан согби...»
25 мая 2023
3740
«Уран зохёолой юртэмсэ» гэhэн конкурсын дүнгѳѳр 2023 ондо Галина Раднаевагай зохёолнуудай суглуулбари хэблэгдэхэ болобо
Галина Раднаевагай 1980-1983 онуудта бэшэhэн «Гуламтын гал» гэжэ поэмэ, «Аян замай дэбтэрhээ» гэhэн цикл тэрэ сагтаа уншагшадта хүрѳѳгүй үлэhэн. Эдэ зохёолнуудай ёhото гар бэшэг ном боложо, үргэн уншагшадта одоошье хүрэхэ арга олгогдобо.
Номой эхиндэ «Урид хэлэгдэхэ үгэ» соо Галина Раднаева 1980-яад онуудтахи хубиин байдал тухай тогтожо хэлэнэ. Хоёр басагадаа дээдэ hургуулида hургажа гаргахын тула поэт Зэдэдэ түрэл буусаяа hэргээжэ, мал бариха, хартаабха ехээр тариха баатай болоо hэн. «Гуламтын гал» поэмэеэ Улаан-Yдэдэ хэблүүлгын үедэ болоhон ушар тухай тэрэ иигэжэ бэшэнэ: «Ушарынь гэхэдэ, хүдѳѳгэйнгѳѳ хара ажалда дарагдашоод, бүхы гар бэшэгүүдээ үзэхэ, шалгахаhаа байтагай городто ерэхэ сүлѳѳ сагшье үгы ябааб. Тэрэ үедэ Улаан-Yдын хүгжэмэй училищи дүүргэжэ байhан Намсалмадаа найдаhамни, тэрэмни уншажа, корректировалхадаа, ямар гар бэшэгэй байhаниие ойлгоогүй юм. Тиигэжэ заhагдаагүй гар бэшэгни ном болгогдон, хэблэгдэшоо бэлэй.
...Тэрэ холын хүшэр хүндэ жэлнүүдтэ тэжээhэн гахай, үхэрэйнгѳѳ мяхаар түлбэрииень үгэhэн байжа, досоогоо харанхалаад, дахинаа шэнээр хэблүүлхэ хүсэл ерээгүй.
Теэд юугээ бэшэжэрхиhэнээ ѳѳрѳѳшье ойлгоогүй байhанhаа боложо (тэрэ сагта ямаршье литературада иимэрхyy зохёол үгы байгаа бшуу), подстрочнигыень ѳѳрѳѳ түргэн зуура дутуу ядуу хээ болоод лэ, Москвагай „Современник“ хэблэлдэ абаашажа, „энэмни поэмэ гээшэ гү, али юун гээшэб“ гэhэн асуудалтайгаар мэдээжэ шүүмжэлэгшэ, литературовед Вадим Дементьевтэ хандааб. Тэрэ энэ зохёолыемни уншаад, мүнѳѳ сагта эгээл хэрэгтэй поэмэ бэшэгдээ юм байна, хэблэхэмни гээ бэлэй... Тиигэжэ 1986 ондо энэ поэмэмни ород хэлэн дээрэ Москвада хэблэгдэhэн байгаа бшуу.
Мүнѳѳ энэ поэмымни мартагдаад байhан ёhото гар бэшэг (рукопись) одоошье түрэл хэлэн дээрээ (ондоо болгогдонгүй) түрүүшынхиеэ хэблэгдэбэл даа».
Поэмын бүлэг бүхэн эпиграфтай. Нэгэдэхи бүлэгэй эпиграф болоhон үгэнүүд бүхы поэмын гол удхые дэлбэлэн гаргана: «Хүнэй уг изагуур гуламтынь галай носожо байгаа сагта таhархагүй, ажабайдалынь унтархагүй гэhэн ёhо бии». Автор ѳѳрыгѳѳ иимэ уран дүрэнүүдээр зураглана: «дайнай hүүлээр түлигдэhэн арадайнгаа гуламтын улаан согби», «энэ дэлхэйн хуули шэшэрүүлхэ үгын хүсэнби», «hудаhан соом гуламтымни галай дүрэжэ дууhахагүй гэрэл урдана» г.м.
Гуламтын гал — поэмын гол геройнуудай нэгэн, тэрэ шагшарна, дуулана, гэмэрнэ, шомшорно, хүүенэ, зугаална. Саарhан дээрэ мүрѳѳ орхихые хүсэжэ, тэсэбэритэй мүндэлүүлhэн «амгалан сагайм мүрнүүд, ажалайм хонгёо дуунууд гуламтым галдал мүнхэрхэнь болтогой!» гэжэ поэт юрѳѳнэ.
«Эхэ орон» гэhэн нэрэтэй хоёрдохи бүлэг соо поэмын уянгата герой Москвада М.Горькиин нэрэмжэтэ Литературна институдта сугтаа hураhан нүхэдтѳѳ Буряад оронойнгоо хэшэг баялигые магтан хѳѳрэhэн тухайгаа дурсана. Захагүй агууехэ Байгал далайе шэдитэ хүсѳѳр бии болгоhон үбгэн тухай домог уншагшадай hонирхол эзэлхэ байха.
Эдэ зохёолнууд соо мүнхэ хэшэгтэй буряад арадайнгаа хуби заяан, оюун ухаан бодол, гүн сагаан сэдьхэл тухай бодомжолно, захагүй тэсэмгэй зан абаридань, буян үйлэдэхэ гэhэн hайхан хүсэл зоригтонь поэт соло дуудана. Буряад арад зоной холоhоо эхитэй түүхын гашуудалтайшье, hүр ехэ баяртайшье хуудаhанууд тухай эдэ зохёолнууд соогоо дурдаhан байна.
Ехэ hонирхолтой юумэн гэхэдэ, нютагайнгаа зоной хѳѳрэhэн үнэн ушар, түүхые поэмын хэдэн бүлэгэй сюжедтэ үндэhэлэн хэрэглэнэ. Жэшээлэн нэрлэбэл, «Эхэ» гэhэн нэрэтэй табадахи бүлэгтэ иимэ зүрхэ шэмшэрүүлмэ хэдэн хүнэй хуби заяан тухай хѳѳрѳѳнүүд үгтэнэ. Далайhаа ѳѳрэгүй эхын энхэрэлдэ поэт соло дуудана.
Москва шадар болоhон байлдаанда унаhан эсэгынгээ хүүр аяар Буряад оронhоо бэдэржэ ерэhэн уянгата героиниин хѳѳрѳѳн уншагшын сэдьхэлэй хүбшэргэй дайрана. Олоной хамтын булашын дэргэдэ сэсэрлиг таригдаhан байгаа. Эсэгынгээ нэрэ бэдэржэ олоод, гашуудан зогсоhон буряад басаганай хажууда ород харуулшан эхэнэр дүтэлѳѳд, яблока hарбайна. Бэлэгыень абаад, эхэдээ абаашажа үгэхэб гэжэ hанаhан буряад басаган иигэжэ шэбшэнэ: «Дайнда хулуулгаhан золыеш эхэм,/ Таняалби мүнѳѳ яблокын үнгэдэ./ Унтархагүй найдалыш яблокада мэдэржэ,/ Олдоhон жаргалыеш бусаахаар үбэртэлнэб./ Ута наhа эдлэхыеш юрѳѳжэ,/ Ород үүришни шамдам эльгээгээ гэхэб...»
«Гуламтын гал» поэмэ хадаа түрэл арадайнгаа алдар солые, уйдхар гашуудалые хубаалдажа, нангин hүр hүлдыень досоогоо тахижа, жаргалтай сагай ерэхые түүрээн дуудаhан зохёол гээшэл даа.
Галина Раднаевагай уран зохёолтой танилсахадаа, ёhотой Поэт хадаа үе сагай hэлгэлдээ, түүхэтэ шэнэ үе шатын эхилхэеэ байhые бусадһаа үлүү хурсаар мэдэрнэ гэжэ ойлгохоор. Гайхамаар зоригтой сэдьхэлтэй, хэнтэйшье һамархаар бэшэ аялга хоолойтой дуушан болохо табисууртай байhаниинь эдэ зохёолнууд соо элирнэ.
Хүнэй наhанай, дуушан хүнэй үүргэ табисуур тухай, хорбоо дэлхэйн хэтэ мүнхын жама ёhо тухай поэмын героини залуугай залитайгаар, эршэ зоригтойгоор эрид шууд бодомжолно. Харин хайрата эмгээнь арадай сэсэн мэргэн hургаалнуудые мартахагүйгѳѳрнь дабтан һануулна: «Олон хубсаhанhаа хүнэй наhан охор болошодог», «Өѳхэн соо багадаа бѳѳмэйлүүлээд, ѳѳдэлхэ жаргалаа үзэдэггүй», «Өѳдэгүй гүүлэбэл, хүндэ баhуулхаш, орилхын орондо дуулажа hура».
Урда сагай эмгээ
Эмгэйнгээ жэшээгээр дуулажа hураhан поэт байдалай шэрүүниие бэрхэшээл гэнгүй, ажабайдалаа сэгнэжэ, удхыень олоhон тухайгаа түүрээнэ. Гансал эмгэйнгээ амидыда ашыень харюулжа үрдеэгүй байhандаа бэеэ тамална.
Хайрата эмгэйн hургаал зүб байшоо: хүнүүд ѳѳдѳѳ жаргалаа дархалдаг, бэлэн жаргал үгы юм гэжэ поэмын героини саашанхи ажабайдалдаа мэдэрнэ. «Хүнэй байдал — унжагай борохон урасхал, дуунтай нүхэсэбэл, зориг ородог. Дуунгүйгѳѳр шалбааг боложо тогтодог» гэhэн ехэ hонин зэргэсүүлгэ поэт хэрэглэнэ.
Эдэ зохёолнуудаа автор өөрөө мүр мүрөөрнь ородшолоо, гүн удхыень түгэс дүүрэнээр дамжуулха гэжэ оролдоо. Буряад уран зохёолой түүхэдэ Галина Раднаева түрүүшынхиеэ ѳѳрынгѳѳ зохёолнуудые ѳѳрѳѳ ородшолоод, буряад текстын хажууда зэргэлүүлээд үгэжэ эхилээ hэн. Арадай поэдэй энэ үүсхэл буряад хэлэеэ шудалжа байhан зондо туhатай, шухала удхатай үйлэ хэрэг гээд онсо тэмдэглэе.
Поэдэй эдэ бүтээлнүүд соо үүлэндэ хүрэмэ далайн эршэтэй юhэн дабхар барас долгин шэнги хүсэтэй сэдьхэлэй хүдэлөө мэдэрхээр. Эдэ зохёолнууд соо эжыдээ, эмгэйдээ зорюулһан сэдьхэл уяруулма, гунигтайшье, баяртайшье уянгата мүрнүүд ехэ олон. Үхибүүн хонгор наhанай дурсалгата ушарнууд, эдир залуугай халуун дуран, бэежэhэн үеын hанал бодолнууд, хүнэй наhанай зогсошогүй түргэн урасхал тухай гүнзэгы удхатай дүрэ зурагууд эдэ зохёолнуудые шэмэглэнэ.
Галина Раднаевагай зохёолнууд соо уран үгын хүсөөр зохёон байгуулагдаhан гайхалтай юртэмсэ уншагшые угтана. Поэт өөрынгөө улаан голоор, ухаан бодолоор энэ дэлхэйе сэгнэжэ, «дэлхэйе шэшэрүүлжэ шадаха үгэ» бэдэрнэ. Хүшэр хүндые тэсэмгэйгээр дабаhан тухайгаа зураглахадаа, хайрата эмгэйн, эхын эсэшэгүй ажалда соло дуудана. Буряад эхэнэрэй домог болоhон дуранай түүхые аргагүй уянаар, зүрхэ шэмшэрүүлмэ гунигтайгаар дамжуулаа.
Эдэ зохёолнууд соо hэшхэлэй орёо асуудалнууд табигдана. Дайнай үедэ, дайнай hүүлээрхи хүндэ жэлнүүдтэ үлэн хооhоор ехэ болоhон эдиршүүлэй, үетэн нүхэдэйнь саашанхи хуби заяан тухай поэт бодомжолно. Нютагайнгаа эхэнэрнүүдэй хѳѳрэhэниие ажабайдалhаа абтаhан үнэн жэшээ болгон, поэмэдээ хэрэглэнэ. Энээнэй ашаар поэмын удха бүри гүнзэгы, үнэншэмэ тодо боложо үгэнэ. Хэды ондоо хүнэй хуби заяа, ѳѳрынгѳѳ наhанай гүйдэлые сэгнэжэ үзэхэдѳѳ, сэсэн ухаатай эмгэйнгээ хэлэhэн hургаалай зүб байhые дахин мэдэрнэ: «Ажал хэжэ ябахын түлѳѳ хүн /Алтан дэлхэйдэ түрэдэг юм».
Зэдын талада
Буряад угсаатанай ажаhуудаг үргэн олон газар дайдаар аяншалhан поэт «Аян замай дэбтэрhээ» гэhэн гаршаг доро уянгата зохёолнуудай гүрлѳѳ дурадхана. Орон дэлхэйн байгаалиин шэмэг болохо нютагуудаар айлшахадаа, hайхан зантай хүн зоноор ушарhан, нютан нугын түүхэ домогуудтай танилсаhан байна. Намжил Нимбуевай дурасхаалда зорюулагдаhан гушан гурбан Гулбай Ехэ Ярууна тухай уянгата мүрнүүд, Захаамин Таабайн захагүй тайгын баялигые гайхаhан, Аха, Түнхэнэй мантан hарьдагуудай hүрѳѳтэй сууряа, гол горходой харьялаа шагнаhан, Баргажан, Хурамхаанай огсом аялгатай бардам хүхюун дуунуудай, үльгэр домогуудай эльбэ шэдиие мэдэрhэн поэдэй гайхал дүүрэн мүрнүүдые Буряад Уласай олон мянган номдо дуратайшуул, залуу үетэн уншаха ёhотой гээд hанагдана.
Эхэ оронойнгоо эхи захагүй газар дайдаар бүри ехээр омогорхохо, бүри ехээр баялигыень гамнахаяа оролдохо гээд найдаха дуран хүрэнэ.
Номой эхиндэ «Урид хэлэгдэхэ үгэ» соо Галина Раднаева 1980-яад онуудтахи хубиин байдал тухай тогтожо хэлэнэ. Хоёр басагадаа дээдэ hургуулида hургажа гаргахын тула поэт Зэдэдэ түрэл буусаяа hэргээжэ, мал бариха, хартаабха ехээр тариха баатай болоо hэн. «Гуламтын гал» поэмэеэ Улаан-Yдэдэ хэблүүлгын үедэ болоhон ушар тухай тэрэ иигэжэ бэшэнэ: «Ушарынь гэхэдэ, хүдѳѳгэйнгѳѳ хара ажалда дарагдашоод, бүхы гар бэшэгүүдээ үзэхэ, шалгахаhаа байтагай городто ерэхэ сүлѳѳ сагшье үгы ябааб. Тэрэ үедэ Улаан-Yдын хүгжэмэй училищи дүүргэжэ байhан Намсалмадаа найдаhамни, тэрэмни уншажа, корректировалхадаа, ямар гар бэшэгэй байhаниие ойлгоогүй юм. Тиигэжэ заhагдаагүй гар бэшэгни ном болгогдон, хэблэгдэшоо бэлэй.
...Тэрэ холын хүшэр хүндэ жэлнүүдтэ тэжээhэн гахай, үхэрэйнгѳѳ мяхаар түлбэрииень үгэhэн байжа, досоогоо харанхалаад, дахинаа шэнээр хэблүүлхэ хүсэл ерээгүй.
Теэд юугээ бэшэжэрхиhэнээ ѳѳрѳѳшье ойлгоогүй байhанhаа боложо (тэрэ сагта ямаршье литературада иимэрхyy зохёол үгы байгаа бшуу), подстрочнигыень ѳѳрѳѳ түргэн зуура дутуу ядуу хээ болоод лэ, Москвагай „Современник“ хэблэлдэ абаашажа, „энэмни поэмэ гээшэ гү, али юун гээшэб“ гэhэн асуудалтайгаар мэдээжэ шүүмжэлэгшэ, литературовед Вадим Дементьевтэ хандааб. Тэрэ энэ зохёолыемни уншаад, мүнѳѳ сагта эгээл хэрэгтэй поэмэ бэшэгдээ юм байна, хэблэхэмни гээ бэлэй... Тиигэжэ 1986 ондо энэ поэмэмни ород хэлэн дээрэ Москвада хэблэгдэhэн байгаа бшуу.
Мүнѳѳ энэ поэмымни мартагдаад байhан ёhото гар бэшэг (рукопись) одоошье түрэл хэлэн дээрээ (ондоо болгогдонгүй) түрүүшынхиеэ хэблэгдэбэл даа».
Поэмын бүлэг бүхэн эпиграфтай. Нэгэдэхи бүлэгэй эпиграф болоhон үгэнүүд бүхы поэмын гол удхые дэлбэлэн гаргана: «Хүнэй уг изагуур гуламтынь галай носожо байгаа сагта таhархагүй, ажабайдалынь унтархагүй гэhэн ёhо бии». Автор ѳѳрыгѳѳ иимэ уран дүрэнүүдээр зураглана: «дайнай hүүлээр түлигдэhэн арадайнгаа гуламтын улаан согби», «энэ дэлхэйн хуули шэшэрүүлхэ үгын хүсэнби», «hудаhан соом гуламтымни галай дүрэжэ дууhахагүй гэрэл урдана» г.м.
Гуламтын гал — поэмын гол геройнуудай нэгэн, тэрэ шагшарна, дуулана, гэмэрнэ, шомшорно, хүүенэ, зугаална. Саарhан дээрэ мүрѳѳ орхихые хүсэжэ, тэсэбэритэй мүндэлүүлhэн «амгалан сагайм мүрнүүд, ажалайм хонгёо дуунууд гуламтым галдал мүнхэрхэнь болтогой!» гэжэ поэт юрѳѳнэ.
«Эхэ орон» гэhэн нэрэтэй хоёрдохи бүлэг соо поэмын уянгата герой Москвада М.Горькиин нэрэмжэтэ Литературна институдта сугтаа hураhан нүхэдтѳѳ Буряад оронойнгоо хэшэг баялигые магтан хѳѳрэhэн тухайгаа дурсана. Захагүй агууехэ Байгал далайе шэдитэ хүсѳѳр бии болгоhон үбгэн тухай домог уншагшадай hонирхол эзэлхэ байха.
Эдэ зохёолнууд соо мүнхэ хэшэгтэй буряад арадайнгаа хуби заяан, оюун ухаан бодол, гүн сагаан сэдьхэл тухай бодомжолно, захагүй тэсэмгэй зан абаридань, буян үйлэдэхэ гэhэн hайхан хүсэл зоригтонь поэт соло дуудана. Буряад арад зоной холоhоо эхитэй түүхын гашуудалтайшье, hүр ехэ баяртайшье хуудаhанууд тухай эдэ зохёолнууд соогоо дурдаhан байна.
Ехэ hонирхолтой юумэн гэхэдэ, нютагайнгаа зоной хѳѳрэhэн үнэн ушар, түүхые поэмын хэдэн бүлэгэй сюжедтэ үндэhэлэн хэрэглэнэ. Жэшээлэн нэрлэбэл, «Эхэ» гэhэн нэрэтэй табадахи бүлэгтэ иимэ зүрхэ шэмшэрүүлмэ хэдэн хүнэй хуби заяан тухай хѳѳрѳѳнүүд үгтэнэ. Далайhаа ѳѳрэгүй эхын энхэрэлдэ поэт соло дуудана.
Москва шадар болоhон байлдаанда унаhан эсэгынгээ хүүр аяар Буряад оронhоо бэдэржэ ерэhэн уянгата героиниин хѳѳрѳѳн уншагшын сэдьхэлэй хүбшэргэй дайрана. Олоной хамтын булашын дэргэдэ сэсэрлиг таригдаhан байгаа. Эсэгынгээ нэрэ бэдэржэ олоод, гашуудан зогсоhон буряад басаганай хажууда ород харуулшан эхэнэр дүтэлѳѳд, яблока hарбайна. Бэлэгыень абаад, эхэдээ абаашажа үгэхэб гэжэ hанаhан буряад басаган иигэжэ шэбшэнэ: «Дайнда хулуулгаhан золыеш эхэм,/ Таняалби мүнѳѳ яблокын үнгэдэ./ Унтархагүй найдалыш яблокада мэдэржэ,/ Олдоhон жаргалыеш бусаахаар үбэртэлнэб./ Ута наhа эдлэхыеш юрѳѳжэ,/ Ород үүришни шамдам эльгээгээ гэхэб...»
«Гуламтын гал» поэмэ хадаа түрэл арадайнгаа алдар солые, уйдхар гашуудалые хубаалдажа, нангин hүр hүлдыень досоогоо тахижа, жаргалтай сагай ерэхые түүрээн дуудаhан зохёол гээшэл даа.
Галина Раднаевагай уран зохёолтой танилсахадаа, ёhотой Поэт хадаа үе сагай hэлгэлдээ, түүхэтэ шэнэ үе шатын эхилхэеэ байhые бусадһаа үлүү хурсаар мэдэрнэ гэжэ ойлгохоор. Гайхамаар зоригтой сэдьхэлтэй, хэнтэйшье һамархаар бэшэ аялга хоолойтой дуушан болохо табисууртай байhаниинь эдэ зохёолнууд соо элирнэ.
Хүнэй наhанай, дуушан хүнэй үүргэ табисуур тухай, хорбоо дэлхэйн хэтэ мүнхын жама ёhо тухай поэмын героини залуугай залитайгаар, эршэ зоригтойгоор эрид шууд бодомжолно. Харин хайрата эмгээнь арадай сэсэн мэргэн hургаалнуудые мартахагүйгѳѳрнь дабтан һануулна: «Олон хубсаhанhаа хүнэй наhан охор болошодог», «Өѳхэн соо багадаа бѳѳмэйлүүлээд, ѳѳдэлхэ жаргалаа үзэдэггүй», «Өѳдэгүй гүүлэбэл, хүндэ баhуулхаш, орилхын орондо дуулажа hура».
Урда сагай эмгээ
Эмгэйнгээ жэшээгээр дуулажа hураhан поэт байдалай шэрүүниие бэрхэшээл гэнгүй, ажабайдалаа сэгнэжэ, удхыень олоhон тухайгаа түүрээнэ. Гансал эмгэйнгээ амидыда ашыень харюулжа үрдеэгүй байhандаа бэеэ тамална.
Хайрата эмгэйн hургаал зүб байшоо: хүнүүд ѳѳдѳѳ жаргалаа дархалдаг, бэлэн жаргал үгы юм гэжэ поэмын героини саашанхи ажабайдалдаа мэдэрнэ. «Хүнэй байдал — унжагай борохон урасхал, дуунтай нүхэсэбэл, зориг ородог. Дуунгүйгѳѳр шалбааг боложо тогтодог» гэhэн ехэ hонин зэргэсүүлгэ поэт хэрэглэнэ.
Эдэ зохёолнуудаа автор өөрөө мүр мүрөөрнь ородшолоо, гүн удхыень түгэс дүүрэнээр дамжуулха гэжэ оролдоо. Буряад уран зохёолой түүхэдэ Галина Раднаева түрүүшынхиеэ ѳѳрынгѳѳ зохёолнуудые ѳѳрѳѳ ородшолоод, буряад текстын хажууда зэргэлүүлээд үгэжэ эхилээ hэн. Арадай поэдэй энэ үүсхэл буряад хэлэеэ шудалжа байhан зондо туhатай, шухала удхатай үйлэ хэрэг гээд онсо тэмдэглэе.
Поэдэй эдэ бүтээлнүүд соо үүлэндэ хүрэмэ далайн эршэтэй юhэн дабхар барас долгин шэнги хүсэтэй сэдьхэлэй хүдэлөө мэдэрхээр. Эдэ зохёолнууд соо эжыдээ, эмгэйдээ зорюулһан сэдьхэл уяруулма, гунигтайшье, баяртайшье уянгата мүрнүүд ехэ олон. Үхибүүн хонгор наhанай дурсалгата ушарнууд, эдир залуугай халуун дуран, бэежэhэн үеын hанал бодолнууд, хүнэй наhанай зогсошогүй түргэн урасхал тухай гүнзэгы удхатай дүрэ зурагууд эдэ зохёолнуудые шэмэглэнэ.
Галина Раднаевагай зохёолнууд соо уран үгын хүсөөр зохёон байгуулагдаhан гайхалтай юртэмсэ уншагшые угтана. Поэт өөрынгөө улаан голоор, ухаан бодолоор энэ дэлхэйе сэгнэжэ, «дэлхэйе шэшэрүүлжэ шадаха үгэ» бэдэрнэ. Хүшэр хүндые тэсэмгэйгээр дабаhан тухайгаа зураглахадаа, хайрата эмгэйн, эхын эсэшэгүй ажалда соло дуудана. Буряад эхэнэрэй домог болоhон дуранай түүхые аргагүй уянаар, зүрхэ шэмшэрүүлмэ гунигтайгаар дамжуулаа.
Эдэ зохёолнууд соо hэшхэлэй орёо асуудалнууд табигдана. Дайнай үедэ, дайнай hүүлээрхи хүндэ жэлнүүдтэ үлэн хооhоор ехэ болоhон эдиршүүлэй, үетэн нүхэдэйнь саашанхи хуби заяан тухай поэт бодомжолно. Нютагайнгаа эхэнэрнүүдэй хѳѳрэhэниие ажабайдалhаа абтаhан үнэн жэшээ болгон, поэмэдээ хэрэглэнэ. Энээнэй ашаар поэмын удха бүри гүнзэгы, үнэншэмэ тодо боложо үгэнэ. Хэды ондоо хүнэй хуби заяа, ѳѳрынгѳѳ наhанай гүйдэлые сэгнэжэ үзэхэдѳѳ, сэсэн ухаатай эмгэйнгээ хэлэhэн hургаалай зүб байhые дахин мэдэрнэ: «Ажал хэжэ ябахын түлѳѳ хүн /Алтан дэлхэйдэ түрэдэг юм».
Зэдын талада
Буряад угсаатанай ажаhуудаг үргэн олон газар дайдаар аяншалhан поэт «Аян замай дэбтэрhээ» гэhэн гаршаг доро уянгата зохёолнуудай гүрлѳѳ дурадхана. Орон дэлхэйн байгаалиин шэмэг болохо нютагуудаар айлшахадаа, hайхан зантай хүн зоноор ушарhан, нютан нугын түүхэ домогуудтай танилсаhан байна. Намжил Нимбуевай дурасхаалда зорюулагдаhан гушан гурбан Гулбай Ехэ Ярууна тухай уянгата мүрнүүд, Захаамин Таабайн захагүй тайгын баялигые гайхаhан, Аха, Түнхэнэй мантан hарьдагуудай hүрѳѳтэй сууряа, гол горходой харьялаа шагнаhан, Баргажан, Хурамхаанай огсом аялгатай бардам хүхюун дуунуудай, үльгэр домогуудай эльбэ шэдиие мэдэрhэн поэдэй гайхал дүүрэн мүрнүүдые Буряад Уласай олон мянган номдо дуратайшуул, залуу үетэн уншаха ёhотой гээд hанагдана.
Эхэ оронойнгоо эхи захагүй газар дайдаар бүри ехээр омогорхохо, бүри ехээр баялигыень гамнахаяа оролдохо гээд найдаха дуран хүрэнэ.