Зүлхэ мүрэнэй эрьедэ ажаһуудаг буряадууд
Эхирэдүүд эреэн гутаар уряатай байгаа. Тиин эхирэдүүд «Эреэн гутаар эсэгэтэй, эргиин (эрьеын) габа эхэтэй» гэжэ түүрээдэг байһан. Зарим баримтануудта Олжон, Эмхэнт, Аргаһан ба бусад дурдагдана.
Һэнгэлдэр гурбан хүбүүтэй байгаа: Хэрхэгтэ, Халюухай, Хазуухай. Һүүлшынхинь хоёр хүбүүдтэй болобо — Хадалай ба Хоргоһон. Хадалайнь долоон хүбүүтэй һэн: Хамнагадай, Буянтай, Бүдэнэй, Буура, Бүлюу, Һойбо, Хура. Хурын үринэр Баргажанда ажаһуудаг. Хоргоһон Абай хүбүүтэй болоо һэн. Абай табан хүбүүтэй: Һаби, Арбигтай, Ябааша, Бүхэ Байтан, Шодой. Эдэнэй уг гарбал Баргажанда, Бага-Уланда, Качугта ажаһуудаг.
Зүлхэ мүрэнэй эрьеэрхи буряадууд үхэр малтайгаа Байгалай хойто эрьедэ ерэжэ, түбхинөө һэн. Эндэ хэншье ажаһуудаггүй байгаа. Эдеэлсэтэй һайн бэлшээридэ үхэр малынь, моридынь түргөөр тобиржон таргалба. Хабартаа эхирэдүүд адууһа малаа гэртээ абаашаба. Дахинаа ган гасуур жэл болобо, зунай эхинһээ хойшо бороо хура оробогүй. Тиихэдэнь адууһа малынь өөһэдөө Байгалай хойто эрье руу ошоо һэн. Һубай малнуудыньшье тиишээ субаба. Бусад адуун һүрэгүүдтэй хамта Мухан Тохоевой адуун тиишээ ошоһон байгаа. Тэрэ адуун һүрэгөө бэдэрхэеэ Байгалай хойто эрье худар ошобо. Адууһа малаа олоод, туужа асарха гэхэдэнь, адуу моридынь ой соогуур, хада майлаар тараад, иишэ тиишээ гүйлдэшэбэ.
Энэ нютаг тэрээндэ ехэтэ һайшаагдажа, гэр бүлөөрөө тиишэ зөөхэ баатай болоо һэн. Тэдэнэй хойноһоо үшөө хэдэн бүлэ зөөбэ. Тиигэжэ Байгалай хойто эрьедэ бишыхан тосхон бии болоо һэн. Ангуудые агнаха, загаһа бариха, адуу мал үдхэхэ таарамжатай байдалай тохёолдоһон тухай дуулахадаа, жэл бүхэндэ хэдэн бүлэнүүд зөө зөөһөөр, Байгалай хойто бэедэ хүн зон ниилээд олошорһон байгаа. Тиихэдэнь хүнүүд Худара болон Баргажан руу зөөжэ захалба. Тэндэ үргэн дэлюун нуга голнууд, шэмэтэй, эдеэлсэ һайнтай ногоогоор баян бэлшээринүүд, агнууриин ан амитад олон байгаа. Иишэ нүүжэ ерэгшэд Баргажанай Яаригта нютагта түбхинэбэ. Баргажанай нуга голдо гансал шэмэтэ хяаг ногоон ургадаг байгаа. Уданшьегүй шэнэ нютагта түбхинэгшэд баян бардам байдалтай болоо һэн.
Эхирэдэй 10 яһатаниие тоолобол:
1. Һэнгэлдэр
2. Шоно
3. Абидеэшүүд
4. Баяндай
5. Зонхи
6. Олзон
7. Хадагали
8. Хамнагаадай
9. Һэрхэлдэй
10. Балдай Гадна