Буряад-монгол ороной мэдээжэ зон
Бурханһаа үршѳѳлтэй багша-һоригшо
24 августа 2021
598
Алас-Дурнын түб болохо Хабаровск хотын 6-дахи ДЮСШ-да Баярта Балдандоржиевич Раднаев 30 гаран жэл багша-һоригшоор таһалгаряагүйгѳѳр хүдэлжэ байна.
1964 ондо хэбэд номхон Хэжэнгын аймагай Ородой Адаг нютагта түрэһэн Баярта хүбүүн дунда һургуулияа түрэл тоонтодоо дүүргээ. Түрүүшын тренер Дансаран Будожаповай хүтэлбэри доро Баярта боксын секциин һорилгодо ябажа эхилээ һэн.
Бага наһанһаа хара ажалаар хүмүүжүүлэгдэһэн Баярта боксын оньһо дүрэ дары хадуужа, үетэн соогоо шалгаржа эхилээ. Баяртын тоонто Ородой Адаг нютагһаа СССР-эй спортын мастернууд гараа: Дүлзэн Бабудоржиев, Дансаран Будожапов, Виктор Очиров. Баясхалан Дмитриевич Эрдынеевэй һургаһан зургаан хүбүүд Россиин спортын мастернууд болонхой юм.
1981 ондо Баярта Алас-Дурна зүг гаража, Хабаровскын гүрэнэй бэеын тамирай институдта һураа. Оюутан ябаха үеһѳѳ хотын 6-дахи ДЮСШ-да боксын багша-һоригшоор хүдэлжэ эхилээ һэн.
Гушаад гаран жэл соо Хабаровск хотын үхибүүдые, залуушуулые һорижо, хүмүүжүүлжэ байһан үедѳѳ, Баярта Балдандоржиевич гурбан Уласхоорондын спортын мастернуудые, хори гаран Россиин спортын мастернуудые бэлдэһэн юм. Тэрэнэй хүдэлмэриин дэбтэр соо оройдоол нэгэ тамгатай гансахан тэмдэглэл байха: Хабаровск хотын 6-дахи ДЮСШ-да боксын багша-һоригшоор ажалда абтаа гэһэн.
— Минии һориһон боксёрнууд Владимир Степанец, Денис Московцев, Сергей Пулькевич гурбан Уласхоорондын спортын мастернууд боложо тодороо. Андрей Замковой шабимни ехэ бэрхэ боксёр болонхой ябана. Тэрэ Россиин һурагшадай спартакиадада, Россиин чемпионадта, олон тоото уласхоорондын мүрысѳѳнүүдтэ шангай һууринуудта гараһан юм. Энэ хүбүүнэймнай нэрэ үшѳѳл дуулдахал байха гэжэ найданаб. Һүүлшын жэлнүүдтэ Андрей Регер, Юрий Рахматуллин, Сергей Баций, Иван Соколов, Алексей Никитин, Виктор Миргород, Дмитрий Буцких, Денис Гагаринский бэрхэ шандааһатай боксёрнууд Россиин спортын мастернууд боложо шадаа, — гэжэ Баярта Балдандоржиевич дурсан һанана. — Иимэ нэгэ ушар һанагдана. Нэгэ һорилгын һүүлдэ шабинарайнгаа һургуулиин дневнигүүдые шалгажа һуутарни, суг хамта хүдэлдэг багша-һоригшо ехэ гайхангяар асууба: «Шимни юун болоод үхибүүдэй дэбтэр шалгашабабши?». Асуудалдань иигэжэ харюусаа һэм: «Би шабинарайнгаа дневнигүүдые ходол шалгажа байдагби. Һургуулидаа арайхан гэжэ гурбан дээрэ ябаһан үхибүүн, ринг дээрэш гарахадаа тиимэл байха». Иигээд лэ үхибүүдые журам һайтайгаар һорижо, хүмүүжүүлжэ байхадамни, тэдэнэрэй эхэ эсэгэнэрынь намда һайниие хүргэжэ байдаг. Хүбүүдые һайн боксёрнууд болгохын тула, ехэл ажал бүтээхэ хэрэгтэйл ааб даа. Бэлигтэй тамирша хүбүүдые элирүүлхын түлѳѳ, багша-һоригшодо дүй дүршэл, урдахияа мэдэхэ шадабари аргагүй хэрэгтэйл даа. Хүбүүдэйнгээ түрэхэһѳѳ һайн абьяастай байхадань, зарим эхэ эсэгэнэр тэдэнээ боксын секцидэ асархадаа, хүбүүмни заатагүй илаха ёһотой, чемпион болохо юм гэжэ һанадаг. Тиимэ һанал бодол огто буруу, булта абьяастай, бэлигтэй хүбүүд ехэ илалтануудые туйладаггүй ха юм даа. Хүбүүдэй бэлигэй хүсэд дүүрэн элирүүлгэ һоригшоһоо дулдыдадаг, тэрэнэй ехэл туһа хэрэгтэйл даа, — гэжэ хэжэ байһан ажал тухайгаа Баярта Балдандоржиевич хѳѳрѳѳ һэн.
Эрхим һайнаар һоригшын ажал хэхэһээ гадна Баярта Балдандоржиевич Хабаровска хизаарай боксын федерацин ажалда эдэбхитэйгээр хабаададаг юм. Энэ федерациингаа гүйсэдхэхы захиралаар олон жэлдэ хүдэлжэ байна.
— Хорёод гаран жэл соо Урда Солонгосой боксын федерацитай нягта харилсаа холбоотой хүдэлжэ байнабди. Алас-Дурнадахи Россиин боксын федерациин регион хоорондохи бюрогой дэмжэлгэ туһаламжаар, манай хизаарай һоригшод, хизаарай суглуулагдамал командын боксёрнууд ходол Урда Солонгос руу харгылжал байдаг. Хоёр гүрэнэй һоригшод бэе бэедээ туһалдагбди, дүй дүршэлѳѳрѳѳ андалдадагбди, тамиршад хамтын һорилго хэдэг юм. Эдэ хэмжээ ябуулганууднай Хабаровск хотодо жэл бүриин заншалта болоһон уласхоорондын Константин Коротковай дурасхаалда зорюулагдаһан турниртэ бэлдэлгэдэ ехэ туһа боложо үгэдэг. Энэ турниртэмнай олохон гүрэнэй тамиршад хабаададаг, — гэжэ Баярта Балдандоржиевич хѳѳрѳѳгѳѳ үргэлжэлүүлнэ.
Врач-терапевт мэргэжэлтэй Гэрэлма Максимовна найдамтай нүхэртэеэ бэрхэ хоёр үхибүүдтэй: Арюна басаганиинь бухгалтер-экономист, Булат хүбүүниинь инженер-барилгашан, тэдэнь Хабаровскдаа ажалладаг. Арюна гэр бүлэтэй болонхой, ая гангаар анхилһан аглаг һайхан Агын талын сэрэгэй алба хаагша Саян нүхэртэеэ юһэтэйхэн Максим хүбүүгээ хүмүүжүүлжэ байнал даа. Гэрэлма Максимовна 1982 ондо Хабаровскдаа дунда һургуулияа дүүргээд, һүүлээрнь энэл хотынгоо эмнэлгын дээдэ институдта орожо, врач мэргэжэлтэй болоһон байна. Дунда һургуулида һуража байха үедѳѳ, Гэрэлма уран һайханай гимнастикаар һонирхожо эхилээ, багаһаа тэрэ шадабари ехэтэй, абьяастай байһанһаа СССР-эй спортын мастерай кандидат гэһэн нэрэ зэргэтэй болоо һэн. Үбгэн аба, нагаса эжы болоһон Баярта Балдандоржиевич, Гэрэлма Максимовна хоёр үхибүүдээрээ жаргалтай, зээ хүбүүгээ харалсажа байдаг. Гэрэлма Максимовна минии нүхэр Бэлигма Дашиевнатай айлай хоёрхон лэ эгэшэ дүүнэрэй басагад юм. Баяртатай үүринүүд хоёрбди, бинь нэгэтэ хэлэбэб: «Базаа, буряадаймнай суута рефери 1980 оной Зунай Олимпиин наадануудта рефери боложо хабаадаһан Георгий Банчиков Уласхоорондын категориин судья, түүхын эрдэмэй кандидат гэһэн нэрэ зэргэтэй һэн гүб даа. Бидэ хоюулан хамтаржа ахатанайнгаа нэрэ зэргэдэ хүртэлсэбэ гүбди. Зай, шимни Олимпиин наадануудай рефери болохо болоо гүбши даа». Баяртамни: «Болоо-болоо, хамтаржашье һаа ахатанайнгаа нэрэ зэргэдэ хүртѳѳл хадаа». Ехэл энеэдэн гараа һэн.
— Үглѳѳгүүр бүри буряадайнгаа ёһо гурим,заншалаа сахижа, һүтэй сайгаараа нютагайнгаа Шалсаана буурал баабайгаа, мүргэлтэй хада, уулануудайнгаа эзэдые дурдан, алтан дэлхэймнай ариг сэбэр байг лэ даа гэжэ сэржэмээ үргэдэгбди. Гэрэймнай нэгэ таһалга баруун тээшээ харанхай юм, наранай орохо багта, һайхан Буряад оронһоомни мэндэ хүрэһэн хэбэртэй болодог даа, — гэжэ Баярта Балдандоржиевич хѳѳрѳѳ һэн.
Баярта Балдандоржиевич жэл бүри гэр бүлѳѳрѳѳ амаралтынгаа үедэ түрэл нютагаа, эжы абанараа, аха дүүнэрээ эрьеэд ошодог заншалтай. Нютагайнгаа аршаан булагһаа амасан хүртэжэ, амаржа, бэе тамираа элүүржүүлээд, бэе махабадаа шэнэ хүсѳѳр дүүргээд, Алас-Дурнаеэ бусадаг юм лэ даа.
Баярта Балдандоржиевич боксын бүхы оньһон нюусын баялиг, бүхы онсо маяг мэдэхэ һэн тула, бэрхэ судья-рефери боложо шадаа, «Уласхоорондын категориин судья АИБА» гэһэн нэрэ зэргэтэй болонхой юм. «Минии рефери болохо хэрэгтэ, түрүүшымни алхамуудта Анатолий Черкасов, Евгений Судаков, Сергей Бердников гурбан ехэ туһа хүргэһэн юм даа. Тэдэ һайн мэргэжэлтэд, бокс гээшые һайн ойлгодог, мэдэдэг судьянар юм, эдэ зоной шаби гээшэб гэжэ омогорхон ябадагби», — гээд, Баярта Балдандоржиевич урма баяртайгаар хѳѳрѳѳ һэн.
Россиин Федерациин боксын судейска коллегиин гэшүүн, Россиин физическэ культурын болон спортын отличник, Уласхоорондын категориин судья АИБА Б.Б. Раднаев — «Бурханһаа үршѳѳлтэй багша-һоригшо», «Заршамтай судья-рефери», — гэжэ уласхоорондын хэмжээндэ алдаршанхай юм.
Уласхоорондын категориин судья АИБА Баярта Раднаев олохон лэ гүрэнүүдтэ уласхоорондын турнирнуудта рефери боложо хабаадаа.
Буряад ороноо, Хэжэнгэ нютагаа холо ойгуур суурхуулһан хүбүүдэйнь нэгэн бэлигтэй багша-һоригшо, ажалдаа үнэн сэхэ Баярта Раднаевай наран үшѳѳл эртэ байна. Саашадаа ажал хэрэгынь амжалтатай, зол жаргалтай, энхэ элүүр ябаг лэ даа гэжэ үреэнэб, үнэн зүрхэнһѳѳ хүсэнэб.
Бага наһанһаа хара ажалаар хүмүүжүүлэгдэһэн Баярта боксын оньһо дүрэ дары хадуужа, үетэн соогоо шалгаржа эхилээ. Баяртын тоонто Ородой Адаг нютагһаа СССР-эй спортын мастернууд гараа: Дүлзэн Бабудоржиев, Дансаран Будожапов, Виктор Очиров. Баясхалан Дмитриевич Эрдынеевэй һургаһан зургаан хүбүүд Россиин спортын мастернууд болонхой юм.
1981 ондо Баярта Алас-Дурна зүг гаража, Хабаровскын гүрэнэй бэеын тамирай институдта һураа. Оюутан ябаха үеһѳѳ хотын 6-дахи ДЮСШ-да боксын багша-һоригшоор хүдэлжэ эхилээ һэн.
Гушаад гаран жэл соо Хабаровск хотын үхибүүдые, залуушуулые һорижо, хүмүүжүүлжэ байһан үедѳѳ, Баярта Балдандоржиевич гурбан Уласхоорондын спортын мастернуудые, хори гаран Россиин спортын мастернуудые бэлдэһэн юм. Тэрэнэй хүдэлмэриин дэбтэр соо оройдоол нэгэ тамгатай гансахан тэмдэглэл байха: Хабаровск хотын 6-дахи ДЮСШ-да боксын багша-һоригшоор ажалда абтаа гэһэн.
— Минии һориһон боксёрнууд Владимир Степанец, Денис Московцев, Сергей Пулькевич гурбан Уласхоорондын спортын мастернууд боложо тодороо. Андрей Замковой шабимни ехэ бэрхэ боксёр болонхой ябана. Тэрэ Россиин һурагшадай спартакиадада, Россиин чемпионадта, олон тоото уласхоорондын мүрысѳѳнүүдтэ шангай һууринуудта гараһан юм. Энэ хүбүүнэймнай нэрэ үшѳѳл дуулдахал байха гэжэ найданаб. Һүүлшын жэлнүүдтэ Андрей Регер, Юрий Рахматуллин, Сергей Баций, Иван Соколов, Алексей Никитин, Виктор Миргород, Дмитрий Буцких, Денис Гагаринский бэрхэ шандааһатай боксёрнууд Россиин спортын мастернууд боложо шадаа, — гэжэ Баярта Балдандоржиевич дурсан һанана. — Иимэ нэгэ ушар һанагдана. Нэгэ һорилгын һүүлдэ шабинарайнгаа һургуулиин дневнигүүдые шалгажа һуутарни, суг хамта хүдэлдэг багша-һоригшо ехэ гайхангяар асууба: «Шимни юун болоод үхибүүдэй дэбтэр шалгашабабши?». Асуудалдань иигэжэ харюусаа һэм: «Би шабинарайнгаа дневнигүүдые ходол шалгажа байдагби. Һургуулидаа арайхан гэжэ гурбан дээрэ ябаһан үхибүүн, ринг дээрэш гарахадаа тиимэл байха». Иигээд лэ үхибүүдые журам һайтайгаар һорижо, хүмүүжүүлжэ байхадамни, тэдэнэрэй эхэ эсэгэнэрынь намда һайниие хүргэжэ байдаг. Хүбүүдые һайн боксёрнууд болгохын тула, ехэл ажал бүтээхэ хэрэгтэйл ааб даа. Бэлигтэй тамирша хүбүүдые элирүүлхын түлѳѳ, багша-һоригшодо дүй дүршэл, урдахияа мэдэхэ шадабари аргагүй хэрэгтэйл даа. Хүбүүдэйнгээ түрэхэһѳѳ һайн абьяастай байхадань, зарим эхэ эсэгэнэр тэдэнээ боксын секцидэ асархадаа, хүбүүмни заатагүй илаха ёһотой, чемпион болохо юм гэжэ һанадаг. Тиимэ һанал бодол огто буруу, булта абьяастай, бэлигтэй хүбүүд ехэ илалтануудые туйладаггүй ха юм даа. Хүбүүдэй бэлигэй хүсэд дүүрэн элирүүлгэ һоригшоһоо дулдыдадаг, тэрэнэй ехэл туһа хэрэгтэйл даа, — гэжэ хэжэ байһан ажал тухайгаа Баярта Балдандоржиевич хѳѳрѳѳ һэн.
Эрхим һайнаар һоригшын ажал хэхэһээ гадна Баярта Балдандоржиевич Хабаровска хизаарай боксын федерацин ажалда эдэбхитэйгээр хабаададаг юм. Энэ федерациингаа гүйсэдхэхы захиралаар олон жэлдэ хүдэлжэ байна.
— Хорёод гаран жэл соо Урда Солонгосой боксын федерацитай нягта харилсаа холбоотой хүдэлжэ байнабди. Алас-Дурнадахи Россиин боксын федерациин регион хоорондохи бюрогой дэмжэлгэ туһаламжаар, манай хизаарай һоригшод, хизаарай суглуулагдамал командын боксёрнууд ходол Урда Солонгос руу харгылжал байдаг. Хоёр гүрэнэй һоригшод бэе бэедээ туһалдагбди, дүй дүршэлѳѳрѳѳ андалдадагбди, тамиршад хамтын һорилго хэдэг юм. Эдэ хэмжээ ябуулганууднай Хабаровск хотодо жэл бүриин заншалта болоһон уласхоорондын Константин Коротковай дурасхаалда зорюулагдаһан турниртэ бэлдэлгэдэ ехэ туһа боложо үгэдэг. Энэ турниртэмнай олохон гүрэнэй тамиршад хабаададаг, — гэжэ Баярта Балдандоржиевич хѳѳрѳѳгѳѳ үргэлжэлүүлнэ.
Врач-терапевт мэргэжэлтэй Гэрэлма Максимовна найдамтай нүхэртэеэ бэрхэ хоёр үхибүүдтэй: Арюна басаганиинь бухгалтер-экономист, Булат хүбүүниинь инженер-барилгашан, тэдэнь Хабаровскдаа ажалладаг. Арюна гэр бүлэтэй болонхой, ая гангаар анхилһан аглаг һайхан Агын талын сэрэгэй алба хаагша Саян нүхэртэеэ юһэтэйхэн Максим хүбүүгээ хүмүүжүүлжэ байнал даа. Гэрэлма Максимовна 1982 ондо Хабаровскдаа дунда һургуулияа дүүргээд, һүүлээрнь энэл хотынгоо эмнэлгын дээдэ институдта орожо, врач мэргэжэлтэй болоһон байна. Дунда һургуулида һуража байха үедѳѳ, Гэрэлма уран һайханай гимнастикаар һонирхожо эхилээ, багаһаа тэрэ шадабари ехэтэй, абьяастай байһанһаа СССР-эй спортын мастерай кандидат гэһэн нэрэ зэргэтэй болоо һэн. Үбгэн аба, нагаса эжы болоһон Баярта Балдандоржиевич, Гэрэлма Максимовна хоёр үхибүүдээрээ жаргалтай, зээ хүбүүгээ харалсажа байдаг. Гэрэлма Максимовна минии нүхэр Бэлигма Дашиевнатай айлай хоёрхон лэ эгэшэ дүүнэрэй басагад юм. Баяртатай үүринүүд хоёрбди, бинь нэгэтэ хэлэбэб: «Базаа, буряадаймнай суута рефери 1980 оной Зунай Олимпиин наадануудта рефери боложо хабаадаһан Георгий Банчиков Уласхоорондын категориин судья, түүхын эрдэмэй кандидат гэһэн нэрэ зэргэтэй һэн гүб даа. Бидэ хоюулан хамтаржа ахатанайнгаа нэрэ зэргэдэ хүртэлсэбэ гүбди. Зай, шимни Олимпиин наадануудай рефери болохо болоо гүбши даа». Баяртамни: «Болоо-болоо, хамтаржашье һаа ахатанайнгаа нэрэ зэргэдэ хүртѳѳл хадаа». Ехэл энеэдэн гараа һэн.
— Үглѳѳгүүр бүри буряадайнгаа ёһо гурим,заншалаа сахижа, һүтэй сайгаараа нютагайнгаа Шалсаана буурал баабайгаа, мүргэлтэй хада, уулануудайнгаа эзэдые дурдан, алтан дэлхэймнай ариг сэбэр байг лэ даа гэжэ сэржэмээ үргэдэгбди. Гэрэймнай нэгэ таһалга баруун тээшээ харанхай юм, наранай орохо багта, һайхан Буряад оронһоомни мэндэ хүрэһэн хэбэртэй болодог даа, — гэжэ Баярта Балдандоржиевич хѳѳрѳѳ һэн.
Баярта Балдандоржиевич жэл бүри гэр бүлѳѳрѳѳ амаралтынгаа үедэ түрэл нютагаа, эжы абанараа, аха дүүнэрээ эрьеэд ошодог заншалтай. Нютагайнгаа аршаан булагһаа амасан хүртэжэ, амаржа, бэе тамираа элүүржүүлээд, бэе махабадаа шэнэ хүсѳѳр дүүргээд, Алас-Дурнаеэ бусадаг юм лэ даа.
Баярта Балдандоржиевич боксын бүхы оньһон нюусын баялиг, бүхы онсо маяг мэдэхэ һэн тула, бэрхэ судья-рефери боложо шадаа, «Уласхоорондын категориин судья АИБА» гэһэн нэрэ зэргэтэй болонхой юм. «Минии рефери болохо хэрэгтэ, түрүүшымни алхамуудта Анатолий Черкасов, Евгений Судаков, Сергей Бердников гурбан ехэ туһа хүргэһэн юм даа. Тэдэ һайн мэргэжэлтэд, бокс гээшые һайн ойлгодог, мэдэдэг судьянар юм, эдэ зоной шаби гээшэб гэжэ омогорхон ябадагби», — гээд, Баярта Балдандоржиевич урма баяртайгаар хѳѳрѳѳ һэн.
Россиин Федерациин боксын судейска коллегиин гэшүүн, Россиин физическэ культурын болон спортын отличник, Уласхоорондын категориин судья АИБА Б.Б. Раднаев — «Бурханһаа үршѳѳлтэй багша-һоригшо», «Заршамтай судья-рефери», — гэжэ уласхоорондын хэмжээндэ алдаршанхай юм.
Уласхоорондын категориин судья АИБА Баярта Раднаев олохон лэ гүрэнүүдтэ уласхоорондын турнирнуудта рефери боложо хабаадаа.
Буряад ороноо, Хэжэнгэ нютагаа холо ойгуур суурхуулһан хүбүүдэйнь нэгэн бэлигтэй багша-һоригшо, ажалдаа үнэн сэхэ Баярта Раднаевай наран үшѳѳл эртэ байна. Саашадаа ажал хэрэгынь амжалтатай, зол жаргалтай, энхэ элүүр ябаг лэ даа гэжэ үреэнэб, үнэн зүрхэнһѳѳ хүсэнэб.