Үльгэршэн Владимир Халхуевай нютагта

Галбада Владимир Халхуев багаhаань үльгэршэд Сунды Хусаевай, Жалсарай Бухаевай түүрээхые шагнажа, hанаандаа хадуужа абаад, алдангүй дабтажа хөөрэдэг бэлигтэй hэн. «Гэсэрэй» юhэн ондоо вариант Сунды Хусаев багшаhаань халажа абаа бэлэй.



Владимир Халхуев хүндөөр үбдэдэг хадаа hургуулида хүсэд hураагүй юм. Түрэлхиин hонор хурса ухаатай хүбүүн номуудые ехэ шуналтай уншадаг байгаа. Буряад уран зохёолшодой бүтээлнүүдые илангаяа анхаралтайгаар шудалдаг бэлэй. 

Байн байтараа өөрөө үльгэр, онтохонуудые зохёожо эхилээ hэн. Владимир Халхуевай зохёоhон 40 мянган мүртэй «Эдир Шулуун баатар» үльгэр, мүн олон онтохонуудынь дүршэлтэй журналист, зохёолшо Будажаб Машкиновай оролдолгоор «Саяан» газетэдэ хэблэгдээ hэн. 

Будажаб Дамбиевич Машкинов (1929-1972) Түнхэнэй Хоймор талын буусануудай нэгэн Хуурлигта түрэhэн юм. Д.Банзаровай нэрэмжэтэ Багшанарай дээдэ hургуули дүүргээд, «Саяан» газетын редакцида корреспондентээр, харюусалгата секретаряар, редакторай орлогшоор олон жэлэй туршада хүдэлөө hэн. Буряад, ород хэлэндэ адли тэгшэ hайн сурбалжалагша, өөрөө очерк, рассказ бэшэдэг Будажаб Машкинов уран гуурhата нүхэдтэйгээ хамта Мүнхэ-Һарьдагай нэрэмжэтэ нэгэдэлэй ажалые хүгжөөhэн габьяатай. Залуу зохёолшодто али болохо туhа хүргэдэг, түрүүшын туршалгануудыень дэмжэдэг hайхан зантай хүн байhан. Түрүүшын номоо — туужаяа бэшэжэ дүүргэнгүй, наhа барашаhаниинь харамтай.

Аха нүхэдэй дэмжэлгэhээ дали ургаhан Владимир Халхуевай уран бэлиг хурсадажа, саашадаа очерк болон рассказуудые бэшэдэг болоо hэн.



1969 ондо «Нүхэдэй уулзалга» гэжэ түрүүшын номынь нара хараба. Хэдэн жэл үнгэрхэдэ, «Алтан дэбтэр» гэжэ онтохонуудайнь суглуулбари хэблэгдэhэн юм. 1973 ондо «Санагада болоhон найр» гэhэн үгүүлбэринь «Саяан» газетэдэ хэблэгдээ.

Үнинэй хүндөөр үбдэжэ байhан уран зохёолшо Владимир Халхуев 36 наhандаа, 1975 ондо бурхандаа хариhан юм. 1986 ондо Москвагай «Современник» хэблэлдэ Түнхэнэй уран зохёолшодой бүтээлнүүдэй «Золотые гольцы» гэhэн гаршагтайгаар гараhан суглуулбари соо Владимир Халхуевай «Шэрэм медаль» гэжэ онтохон ороhон юм. И.Булгакова оршуулхадаа, «Притча о чугунной медали, или невероятная история, приключившаяся с Пахал-Доржо» гэжэ нэрлэhэн байна. Нэгэдэлэй гэшүүд, найдамтай нүхэдынь хэблэгдээгүй үлэhэн зохёолнуудайнь ном бэлдэжэ, «Гүрэмэл ташуур» гэhэн гаршагтайгаар 1989 ондо хэблүүлээ бэлэй. Номой редактор — А.Л.Ангархаев.

1994 ондо «Мундарга» сонин «Өөрөө буудаhан буу» гэжэ рассказыень хэблээ. 2000 ондо «Мундарга» сониндо, «Морин хуур» сэтгүүлдэ «Булганда обтоhон баян тайшаа хоёр» гэжэ онтохониинь хэблэгдэhэн байна. 



Солото үльгэршэн, зохёолшон Владимир Сыденович Халхуевай нэрэмжэтэ бүлгэмдэ Галбын hургуулиин шабинар арадай аман үгын, уран зохёолой баялигые шэнжэлдэг, гуурhаяа туршадаг юм. Д.Д.Борхонова олон жэлдэ аша үрэтэйгөөр Галбын hургуулиин директорээр хүдэлөө. Дымбрын Данзановна энэ ехэ ажалайнгаа хажуугаар Хойморой аман зохёолой «Хэнгэргэ» ансамблиие амжалтатай ударидаhан юм. «Арадай» гэhэн хүндэтэ нэрэ зэргэтэй энэ бүлгэмэй эхи табилсаhан Буряад ороной бэлигтэй балетмейстер Виктория Владимировна Абгалдаевае ансамблиин гэшүүд ехэ хүндэтэйгөөр, баяр баясхалантайгаар дулаанаар дурсадаг юм. «Хэнгэргэ» буряад арадай уран бэлигые Азиин, Европын, Америкын хотонуудта нэрэ солотойгоор түлөөлhэн байна.



Владимир Халхуевай магтан түүрээhэн үльгэрэй баатар мэргэнүүд мэтэ шэн зоригто сэрэгшэд Галба нютагыень суурхуулаа. Галбын хүдөө hууринай бүридэлдэ 4 тосхон ородог: Галба, Таблангууд, Талое, Улбугай. Улбугайн баатар сэрэгшэ Самбу Хайдапович Булутов Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда Алдар Солын бүхы 3 шатын орденоор шагнагдаhан габьяатай.



Амгалан үеын ажалай баатарнууд эдэ тосхонуудта олон юм: Ажалай Улаан Тугай орденоор Даша Санжеевич Сыренов, Михаил Пурбоевич Леонтьев, Сокто Бальжинович Гомбоев гэгшэд шагнагданхай. Ажалай Алдар Солын 3 шатын орденоор Владимир Доржеевич Машкинов, Октябриин Хубисхалай орденоор Дулма Дондоковна Плашкинова шагнагдаhан байна.

2018 ондо «Восточные Саяны» СПК-гай газар дээрэ (Толто, Галба шадар) Николай Сыбеновэй, Булат Гармаевай бүлэнүүд маралнуудые үдхэхэ фермэ байгуулаа hэн. Алтайhаа 65 марал асарhан юм. Тэрэ амитад Түнхэнэй уларилда, оршон байдалда яhала тааража, тугаллажа эхилээ.



Аяншалга хүгжөөлгын федеральна ехэ түсэлдэ оролсоhоной ашаар эндэ «Саяанай марал» гэжэ этнокомплекс баригдаха юм. Тусхай экологическа зүргэ зохёогдоод, хаа хаанаhаа аяншалагшад бүри олоор иишэ ябаха гээд хараалагдана.
Солото зохёолшон Владимир Халхуевай үльгэр соошье хэлэгдээгүй гайхалтай hонин эрхэ байдал Түнхэнэй Хоймор талада тогтохонь ха.