Ехэ субарга Жаран Хашорун туужаһаа хэсэг

Хуушанай монголшо Гуробазарова Сэмжэд Доржиевна арбаад гара наһатайһаа худам монгол бэшэг шудалжа, мүн саашадаа түбэдөөршье уншажа һураһан юм. Монголоор уншахадаа, юрэ уншаад гараагүй, хэдэн номуудые кирил үзэгтэ хүрбүүлжэ, бага-сага буряадшалаа. 94 наһа хүрэжэ нүгшэхэдээ, боолтотой хэдэн дэбтэрнүүдые өөһэдынхидтээ дамжуулаа. Тус дэбтэрнүүдыень түрэлхидынь электрон түхэлдэ оруулжа байнхай. Тииһээр ном болгожо гаргаха хүсэлтэй. 


«Ехэ субарга Жаран хашарун тогуужи соносогоод хэмээгдэхэ судар орошиба» гэжэ дэбтэр доторнь ерээдүй сагуудта юун болохоб, ямар ушар үйлэ тохёолдохоб гэсэн һүрөөтэй зарлиг табигдаһан байна. Одоо юун гэһэн бэшэрэлтэй, хурса мэргэн үгэнүүд бэ? 


XIV Далай Ламын хэлэһээр, Бурхан багшын суртаал квантова физикэдэ дүтэ, шажанай номууд соо оршон ба ерээдүй сагуудта болохо үйлэ хэрэгүүд хуруу-хухадгүй дурсагданхай гэнэ. Буддын шажанай гүн ухаае эрдэм шэнжэлгэтэй жэшээтэй гэжэ оршон үеын эрдэмтэд тоолодог болонхой. Мүнөө бодоходо, одоо тайлдаша-олдошогүй зүйлнүүд «Ганжуур» болон шажанай олон ботинууд дотор үниин галабта тайлбарилагданхай, зүгөөр сэхэ руунь бэшэ, далда аргаар, тойруулан хэлэгдэнхэй ха. Гансал таабари мэтэ тэдэ нюусануудыень оюун мэргэн ухаанай түлхюур тааруулжал тайламаар. Зүн бэлигэй ашаар тодорһон лүндэнһөө нэгэ тэдынь арад түмэнэй анхаралда хургэхын тулада юрэ хөөрөөндэ дүтөөр шахуу, хуряангыгаар үгтэн, эндэ табигдаба.


Буряадай дэбисхэр дээрэ Джарун Хашорай субарга Хэжэнгэ нютагта оршодог гэжэ хүн бүхэн мэдэхэ, харин тэрэнэй эхэ субарга — Ехэ Джарун Хашор — Боднатх (Будданатх) эртэ урдада, Гошиб бурханай галабта, Балбын ороной Магүд нютагта баригдаһан түүхэтэй. Тэрэниие нэгэ эхэнэр өөрынгөө 4 хүбүүдээр бариһан гэдэг. Тус субаргын баригдаһан тушаа хэдэн янзын домогууд биишье һаань, 4 хүбүүтэй эхэнэр баряа гэһэниинь хаанашье адли. Юун эхэнэр аад, иимэ гайхамшаг субарга бариһан хаб? 


Бүри урда галабуудта Хоншим бодисада хамаг амитаниие оршолонгой шабарһаа гэтэлгэхэ юрөөл талбяад, тоо томшогүй амитани оршолонгун далайһаа тонилба ёстой гэжэ Будаалын оройһоо харахадань, амитан жаашье дунда ороогүй байхадань, ехэтэ уйдажа, нюдэнһөө хоёр нулимса адхаба. Тэрэ хоёр нулимсань 33 тэнгрин орондо Хурмастын 2 үхид боложо түрэбэ, зүгөөр тэнгрин сэсэг хулуужа доройтоод, арюун оршонһоо хүнэй орондо унахадаа, Балбын ороной Магуд нютагта эсэгэ шубуу адуулагша Гсалбада, эхэ шубуу адуулагша Бүран хэмэхын үхин Дэшогма болон түрэбэ. Дэшогма 4 муу изагууртаһаа 4 хүбүүдые түрэбэ: 
1. Мори адуулагшаһаа — Тисрэн Дэбзин
2. Гахай адуулагшаһаа — Убдини багши
3. Нохой адуулагшаһаа — Бадма Самбава
4. Шубуу адуулагшаһаа — Зарлигун түшэмэл

Шубуу адуулһан хүлһөөрөө 4 хүбүүгээ гэр абажа түбхинүүлээд, үлэһэн зөөреэрээ саглашагүй амитану буян хуряахын орон, хамаг бурхадун сэдхилун шүтээн болохо нэгэ томо субарга бодхоохо соёрхол үшимэй гэжэ ехэ хаанда мүргэбэ. Тэрэ хаан шэнжэлэн үзөөд зүбшөөбэ. Тиин эхэ, 4 хүбүүн, 1 богоол, 1 заан, 1 элжэгэ эдэгээр үбэл зун тасаралгүй 4 жэлдэ бариба. Дэшогма эхэ наһа бараха сагаа мэдэжэ, 4 хүбүүндээ гэрээд үгэ хэлэбэ: хамаг амитанай буян хуряахын тула энэ ехэ субаргаа бүрин бүтээгты, досоонь бурхан багшын шарил хэгты. Тиигэжэ дээдэ орондо түрэхэ агуу ехэ үйлэ бүтээхэдэтнай, минии сэдьхэл тэниихэ. 3-н сагун 10 зүгүн хамаг бурхадай һайшаалда хүртэхэдээ, таанарни энэ ба хойтын хэрэг агуу ехэтэ бүтээхэ боломойт гээд егүүдхэбэ (наһа бараба). Тангаригун үхин тэнгри Брамоха хэмэхэ бурхан болосогой. Субарга хамта 7 жэл соо баригдажа гүйсэбэ.

Урда зүгһөө Гашиб бурхан ба 10 зүгэй бурхан бодисаднараар хүреэлүүлэн баса 5 изагуурай тэгүншэлэн ерэгсэд, 3 изагурун этигэл, амарлингы хилэнтэн бурхану суглаан сэдхишэгүй ногууд үгөөдэ болжу, агууехэ үлзы үгүүлэл айладхадань, тэнгрин гүн эсэ дуу хүгжэм зэдэлжэ, сэсэгэй хура бороо адхаржа, сайхан үнэр тэнгрин хүжи мэтэ анхилга түхөөбэ.

Сайбар одогшо бурхадай бэеһээ бэлгэ бэлигүн гэрэл үдэр һүнигүй 5 хоногто үзэгдэбэй. Тиин ехэ багша зарлиг табихадаа, гурбан сагай бурхадун номун бэеын шүтэгээн энэ мэтэ ехэ субарга хүсэлэн бүтээһэнэй тула 4 хүбүүдэй хамаг һанаһан хэрэгынь бүтэхэ боломой гэжэ юрөөбэ. Хамаг бурхад даган баясалсаба, арбан зүгүн хамаг бурхад бодисаданар гэрэл хайлажу, тэрэ субарганаа шэнгэбэ. Субаргада мүргэжэ ерэһэн амитан бүгэдын һанаһаниинь бүтэжэ, буянгынь арьбадан, дээдэ түрэлдэ түрэхэ ушар шалтагаан олдобо.


Эхынгээ хүсэлһэн хүсэлыень, гэрээд үгыень дүүргэжэ, хизааргүй ехэ буян эдэлһэн 4 хүбүүд хамаг бурхадай юрөөлдэ хүртэжэ, үндэр изагууртанай зэргэдэ дээшэлбэ: 
1) мори адуулагшаһаа гарагша хүбүүн — Түгэдэй хаан Тисрон Дэбзин; 
2) гахай адуулагшаһаа гарагшань — лама бодисада Убдини (Шибацо); 
3) нохой адуулгашаһаа гарагшань — Агууехэ лама багша Бадмасамбава: 
4) шубуу адуулагшаһаа гарагшань — эрдэмтэ тайжа Вамитишер гээд, хүн түрэлтэнэй түүхэдэ алдаршан бэшэгдээ.

Нэгэтэ Тисрэн Дибзэн хаан Бадмасамбава багшаһаа Джарун Хашорай зэндэмэни субарга сэбүүн сагай ерэбэл, доройтон унаха гү, али үгы гү гэжэ ехэтэ бэшэрэн асууба. Эбдэрэн доройтоболнь, энэ юртэмсэ дээрэ ямархан муу бэлгэ тэмдэгүүд үзэгдэхэб гэһэн асуудал нэмэбэ. Ехэ багша Бадмасамбава иигэжэ харюусаба:

Хиид сүмые алууршан эзэлхэ. Уулаһаа даяаншанар тала руу бууха, ехэ бисалгалшан таряа тариха, һүзэгөө алдагшад эд товар руу сэдьхэлээ үгэн үйлэдэхэ. 
Лама һамга абаха, тойн хулгай дээрмэ үйлэдэхэ. Аймаг бүри хёморол хии мэтэ хүдэлхэ. Эбдэрэл хиигээд, урбалта гүрбэлтын эхин дунда оронһоо ерэхэ. 
Убдиста багша сэрэгэй ноён болохо. Тойднор сэрэгэй үйлэ үйлэдэхэ. Эхэнэрнүүд хүүгэдээ алаха, эсэгын орони бусад эдлэхэ, эсэгын гэртэ хүбүүн эрхэгүй болохо.
Ороной ноён хизаарай хүмүүн болохо. Залуу эхэнэр эрын һуури эрихэ. Аглаг оронуудаар бүмбэнэр дуугарха, хиид сүмэнүүд эд доро багтаха.
Бурхан бологшодой зарлигые саана хэжэ, бэе зарлиг сэдьхэлэй шүтөөни хулуужа, эд болгоод, үнэ сэн табяад, худалдаа үйлэдэхэ, сүмэ дотор үхэр мори оруулжа бузарлаха. 
Тэрэ сагта тойдуудай зүрхэндэ альбан орохо. Тарнишанай зүрхэндэ шолмос орохо, бүмбэнэрэй зүрхэндэ альбан орохо. 
Эрэшүүлэй зүрхэндэ хүлшин орохо, нялхануудай зүрхэндэ тиирэн орохо, эхэнэрнүүдэй зүрхэндэ хатан шолмос орохо, шимнасуудын зүрхэндэ тангаригай бог орохо, үхидэй зүрхэндэ эмэ шүдхэр орохо. 
Тобшилбол, хамаг бүгэдын зүрхэ руу нэжээд нэжээд шүдхэр орохо. Тэдэнэй ороһоной удаа бэедээ элдэб зүйлүүн хубсаһа үмдэхэ.
Тойднор хара хүнэй хэрэг үйлэдэхэ, шабгансанар толидо нюураа хараха. Эритэ мэсээр бэеэ сахиха, эдеэндээ хоро холижо үйлэдэхэ. 
Мохоо ухаатан бэеэ дээгүүр абажа, багша мэтээр һургаха. Аймагай ноён зонхилхо өөрын мэдэлгүй болохо. 
Эрэгтэйшүүл эшэгүүри сонжууригүй (сабаагүй) болохо. Эмэгтэйшүүл бэедээ эзэн бэшэ болохо. 
Тойднор шагшаабад (санваар) сахихаяа болихо. Тарнишан тангаригаа сахиха шадалгүй болохо. 
Ада шүдхэрнүүд элитэ дэлгэржэ, хоб үгэ хэлэлсэжэ, элдэб зүйлүн шэмэг хубсадни жэл бүри хубсалха. Эгээлэй түрэлхитэн ном номлохо. 
Эмэгтэйшүүл ама бардамтай болохо. Засаг баригшад худалаар найдуулха, мэхэшэд бисалгалша болохо. 
Хурса хэлэтэн хурдан аматаниие сэсэндэ тоолохо. Тангариг эбдэгшэд омогтой болохо. Хаашуул хара зон болон доошоо унаха.
Худалшан хүнэй түрүү болохо. Ехэ хилэнсэтые баатар сайн эрэ гэхэ. Гүн нюуса тарни үзэгшэ ламые нохой мэтээр доромжолхо.
Тангаригта урбаһан шабинар арсалан мэтэ омог болохо. 
Шолмосой хубилгаан буруу үзэл доро һурган хүтэлжэ, ламын номой удха нюужа дэлгэрүүлхэ. Бурханай ёһоор үйлэдэгши мэргэдые элдэб эсээр муудхан доромжолхо. Юрын хара хүн ламын хубсаһа үмдэжэ тойной дүрэ бариха. Хүниие алагша шажанай шара хубсаһа үмдэхэ. 
Эгээлэй хүмүн хараалай муу тарнида һураха. Тойднор хоро найруулан үйлэдэжэ, худал хуурмаг эд аралжаа хэхэ. 
Элдэб зүйл буруу ном зохёожо хэблээд, Илагуугсан бурханай зарлиг гэжэ, Очирто бурханай шажинай эшэ хазагайруулха.
Урдын суртаал бэшэ элдэб буруу ном эдлэн, буруу ябадал дэлгэрүүлхэ. Урда үзэгдөөгүй үйлэ үйлэдэн, бэшэг ном байгуулха. 
Эртын һайн журам орхижо, элдэб муу үйлэ үйлэдэхэ.
Шухаг дээдэ эрдэниин эд хигээд, бузартай эдеэ амталха.
Тэрэ мэтэ амитад элдэб зүйлэй буруу мүртэ орожо, элдэб муу үйлэ үйлэдэхын хүсөөр тэдхэгши номуун сахюусадһаа алгасаад, сахин абаруулха һүзэгөөр дутаха. 
Сагай хура буунгүй, саг бусын ехэ хура бууха.
Олон жэлэй туршада зуд, хюруу мүндэр буужа зобоохо.
Мамо (шүдхэр) хийгэд, Үхин тэнгэри хилэнлэжэ (сухалдажа), хүн малгүй үбшэндэ нэрбэгдэхэ.
Гэнтэ газар хүдэлэн уһан гараха ба гал бадарха, ехэ һалхин сүмэ хиид, хото балгаасад мэтэ эбдэрхэ боломой. Тэгүнэй гэмээр Энэдхэгэй Очирто һууринай номой хүрдэ доройтохо саг.
Балбын орондо сэрэг хёморол һалхин мэтэ таһаралгүй хүдэлхэ саг. Энэдхэгүн орондо хүмүн зуд болоходонь, үхэжэ барагдаха. Балбын ороной хүнүүд элдэб зүйл хэжэг үбшэн хүрэжэ, үхэжэ барагдаха саг. Манрисын ороноор газар хэмхэржэ, хүмүн барагдаха саг. Мону орондо саһата уула хахарха. Түбэдүн 5 үзүүртэ агула доро 3 хэсүү хоро болохо саг. Хабшал агыта газараар бүтээлэй аймаг тогтохо саг. Бамун оронаа хоёр наран ургаха саг. Хитадай хаан гэнтэ үхэхэ саг. Хизагаарын сэрэг түб оронаа ерхэ саг.

Согто Самаяа эбдэрэн хахарха саг... Түбэдүн ехэ орон хогоосон хосорхо саг. Аглаг орондо бонбондун хэмээхэ дагуун дагурисаха саг. Ехэ тойднорой хоронһоо үхэхэ саг. Номлон бүтээхын шажан хэһэг хэһэгээр таһарха саг. Шажан баригша түрэлтэнэй гэнтэ нүгшэхэ саг. Тангариг эбдэһэн хуурмагшын хүнэй толгой эрьюулхэ саг. Шолмосун хубилгаан Түбэдүн ороние һалгааха саг. Номун ёһоной хэбээ алдаха саг. Ороной заршимай жаргаланта нуурай шэргэхэ саг. Үбэрэй заршамта эшэгүүриин хүнжэл алдаха саг. Ном үйлэдэгши арадай эрхэ хүсөөр мүхэдэхэ саг. Убдиста багша буяну садан аймагун ноён болохо саг. Эгээлэй хүнэй суглаанай ноён боложо, ном номлохо ба нюуса һургаал алдажа үйлэдэхы саг. Суглаа эрхилэгшэд нюур хаража, аманай хорюул алдаха саг. Мяхаша галзуу заан хүнэй түрүү болохо саг. Дабаан гол хабсагай гурбан дээрмэшэнээр дүүрэхэ саг. Тангариг үгы, заршам үгы, эхи тархи үгы болохо саг. 


Тэдэ мэтэ хамаг муугай энэ юртэмсэдэ дэлгэрхэ саг болбол энэ ехэ субаргын эбдэрэн хахарһанай гэмһээ бүгэд. Эбдэрһэни һэльбэхэ сагта хүрэһэнэй тэмдэг мүн тула бодогали агууехэ сэдьхэлэй үүсхэлээр эбдэрһэни заһан үйлэдхэ болоюу хэмэн зарлиг бологсон.

Тисрон Данзан хаан тэндэ хурагсан бүгэдөөр оюун шажан гайхаха мэтэ боложо, үнэн зүрхэнһөө баясан, шуухиран һанаа алдажа һууха үедэ номун түшэмэл олбогһоо бодожо мүргөөд үгүүлэбэ: 

«Аяа ехэ Багша аа, тэрэ мэтэ муу сүбүн сагта ехэ субаргын эбдэрһые һэльбихэ хэрэгни би бэр үйлэдхэ болтогой» — гэжэ үгүүлэхэдэнь, ехэ багша хэрэг бүтэхэ болтогой гэжэ үреэн соёрхобо. Тэндэ һуугшад тиимэ болтогой гэлдэн дууряаба. Ехэ хаан даган баясажа, нүхэр болохо юрөөл табибай.

Гэрэл зурагууд сүлжээнһээ ба Гуробазарова С.Д. архивһаа хэрэглэгдэбэ