Байгал нуурһаа зүүлжээ, урагшаа дэбисхэр дээрэ байрладаг буряадууд һэеы гэрнүүд соо мүнөөшье хүрэтэр ажаһуудаг юм. Тиихэдээ Байгалай баруун талын, энэ нуурай үмэнэхи буряадууд һэеы гэр үгы байгаа гэхын аргагүй. Баруун буряадууд һэеы гэрһээ гадна, тэргэ дээрэ баригдадаг һэеы гэртэй байһан гээшэ.
Хожомоо баруун буряадууд бата бэхеэр баригдаһан модон һэеы гэрэй түхэлтэй түхэреэн гэртэй эхирэд болон булгадуудай олон болоһон байгаа. Үе сагай үнгэрхэдэ, ханатай гэхэ гү, али булантай модон гэрнүүд бии болоо һэн. Тиигэжэ XVIII зуун жэлэй һүүл багта эндэ һэеы гэрнүүд огто үгы шахуу болоо бэлэй.
Энэ үедэ эндэхи буряадууд адууһа малаа харууһал¬хадаа, ходо зөөжэ ябахаяа болиһон байгаа. Ургаса һайнтай, эдеэлсэтэй, нэмэри дулаан газарта айлнууд үбэлжөөнэйнгөө буу¬са түхеэрдэг болоо һэн. Тиигэжэ олон ханатай балгааһан (булгааһан) гэрнүүд, адууһа малда модоор хорёо хотонууд баригдажа эхилээ бэлэй. Түрүүшээр дүрбэн, зургаан, найман ханатай модон гэрнүүдые баряад, тэдээн соогоо ажаһуудаг байһан юм. Эдэ бүгэдэ гансал буряадуудай гү, али монгол туургата арадуудай бэшэ, харин Түб Азиин, Урда болон Зүүн-Урда Сибириин эртэ урда сагай нүүдэл байдалтай бүхы зоной ажаһуудал элирхэйлэн гэршэлнэ бшуу.