Хориин дүүмын тушаалтад, XIX зуун жэлэй хуушаар
Хориин дүүмын тушаалтад, XIX зуун жэлэй хуушаар
Хориин арбан нэгэн эсэгэнэрэй дүүмые 1729 онһоо 1903 он хүрэтэр 174 жэл соо арбан дүрбэн тайшаанар удаа дараалан толгойлжо байгаа.
Эгээл түрүүшын тайшаа Болтирогой Шодо (1729–1732), һүүлшын тайшаа Вамбацэрэнэй Эрдэни (1898–1903) болоно. Эдэ тайшаанар соо эгээл баян, тон шэрүүн хатуу, албата зоноо ажалдаа зарадаг, ажал хэхые баадхадаг байбашье, дүүмынгээ мүнгэн эөөри арьбадхаһан дүрбэдэхи тайшаа болохо Ринцэнэй Дамба-Дугар (1768–1804) түүхэдэ Дамба ноён гэжэ алдаршаһан байна. Баян Дамба ноёной олон халуун хушуута хонин Үдын Хасууртайһаа эхилээд, Анаа дасан хүрэтэр үдэжэ байһан юм гэхэ. Энэ дайдын хониндо үргэмжэтэй байһыень мүнөө үеын суута хонишод Тогмитова, Танганов түрүүтэй хонишодой амжалта гэршэлнэ гээшэ ха гэжэ һанахаар юм.
Тиихэдэ Дамба ноёной адуун һүрэг Яруунын Түрхэл нютагта үдэжэ, түмэ хүрэһэн юм гэһэн домог түүхэ хори буряадууд хэлсэдэг байгаа. Энэ домогые багадаа дуулаһанаа мүнөө хүрэтэр һонирхожо ябадагби.
Хэды дахин Түрхэл ошожо түүхэтэ газарнуудые ажаглан харааб. Һая Догно Тулдуунаар ябажа, анха удаа Түрхэл нютагай болохо үндэр наһатай үбгэдөөр уулзажа хөөрэлдөөб. Улаан-Үдэ хотодошье Түрхэл нютагһаа гарагшад олон ажаһуудаг, тэдэнэршье минии мэдэсые омогорхон баяжуулаа. Дамба ноёной түмэн адуунтай холбоотой Яруунын Ара Түрхэл нютаг тухай домоглон дурдахада, һонин байна.