Хун шубуун тухай домог

 Буряадууд ехэ нарилжа сахидаг нэгэ заншалтай юм. Тэрэнь юун гээшэб гэхэдэ, хун  шубуунай абяа дуулаа hаа, hү, тарагаа барин, газаашаа гаража, хойноhоонь үргэдэг байгаа. Хун шубууе алахань тон хорюултай, алаа hаа, эхэеэ  алаhантай адли саглашагүй муухай, зэрлиг ябадал, hалашагүй ехэ нүгэл  гэжэ тоологдодог hэн. Юундэ энэ шубуунда шүтэдэг болоhон юм? Энээн тухай иимэ домог бии.


Хабар байгаа гэхэ. Үндэр тэнгэри хүб хүхэ, үлгэн дэлхэй ноб ногоон.

Эгээл энэ үедэ Барга баатарай хүбүүн  Хоридой Мэргэн Байгал далайн эрьеэр агнажа, хатуу хара номоёо гартаа баринхай, харбаhан шубуудаа бүhэдөө хабшууланхай ябаба ха. Гэнтэ дуулан гэхэдэнь, хаанаб
даа, дээрэнь ганганалдаха абяан соностобо. Тэрэнэй толгойгоо үргэжэ  байра дээрээ тойрожо харахадань, сэлмэг үдэрэй сэнхир огторгойн толон  доро сайбалзан, хун шубууд зэлэ татан ниидэнэд. Модоной саана Хоридой хүбүүнэй бэеэ нюугаад хаража байтар, хун шубууд ганганалдаhаар, далайн эрьедэ буужа, үдэ, далинуудаа тайлан гэхэдээ, сэбэр hайхан басагад болошолой. Тиигээд далайн уhан руу гүйлдэн орошобод. Хоридой Мэргэн хүбүүн үзөө хараагүй юумэеэ хаража, гайхан гэлын байтараа, hэмээхэн мүлхижэ ошоод, нэгэнэйнь “хубсаһа” абажа нюужархиба. Басагад шунгажа садаад, эрье дээрэ гаража хубсалаад, hөөргөө хун шубууд болоод дэгдэшэбэд. Арюун сагаан шарайтай, гоё гулдагар бэетэй, елэн хара үhэеэ үбдэгтөө хүрэтэр надхуулhан басаган үлэшэбэ.

Хоридой хүбүүн иигэжэ тэрээндэ хэлэбэ: «Солотой арадай хүбүүнлби, нэрэтэй эсэгын үрилби. Галым удхалха, гуламтым hахиха хатамни боложо hуугыш даа, дайсанаа дараха хүсэтэй, дархан солоёо мандуулха шадалтай хүбүүдые түрэжэ үгыш даа».

Арюухан дангинын харахада, тэрэ эрэлхэг зоригтой баатар янзын хүбүүн байба. Хоридой хүбүүнтэй хүтэрэлдэжэ, бүмбэгэр сагаан үргөөндэнь ошобод. Тэрэ хоёр айл болон түбхинэжэ, ажана амгалан hуубад. Хун шубууниинь Хоридой Мэргэн үбгэндөө арбан нэгэн хүбүү түрэбэ. Хүдэр хүбүүд үндыжэ, хүлэг моридой дүрөөдэ хүрэбэд, хүйтэн хабарай шэрүүндэ дадабад, морин эрдэниие ургалбад.

Намар боложо, жэгүүртэн бүхэнэй урда зүг hубарилдан ниидэдэг сагай ерэхэдэ, хатаниинь Хоридойhоо хубсаhаа эрижэ үмдөөд, хун шубуун болохо мүртөө даляараа hэбеэд, гуламтынгаа шандаруу үрхирүүлэн,
тооноороо гарашаба. Хун шубууниинь тооно дээгүүрээ гурба дахин элихэ зуураа: «Хани нүхэр Хоридоймни, хайрата баатар хүбүүдни, энэ эгүүридэ энхэ мэндэ hуугты», – гэжэ үреэгээд, хүхэ номин тэнгэри өөдэ дэгдэшэлэй.

Тэрэ арбан нэгэн хүбүүдэйнь нэрэнүүд: Галзууд, Харгана, Хуасай, Хүбдүүд, Батанай, Шарайд, Бодонгууд, Худай, Гушад, Сагаан, Хальбан – эдэ булта хун шубуун гарбалтай Хориин арбан нэгэн эсэгэ боложо, адуугаа танихагүй баяжажа, ашаяа танихагүй үнэржэжэ ажаhуунад.