Ерээдүйн хамба лама Чойнзон Доржо Юрөөлтуев 1843 ондо Хориин мэдэлэй байһан Нарин Асагад нютагта Юрөөлтэ зайһанай гэр бүлэдэ түрэһэн. Бага наһандаа Шулуутын дасанда хубарагаар ороһон. Монгол, түбэд бэшэгтэ түргэн һуража, саашадаа Асагадай дасанай шэрээтэ, мэдээжэ лама Жанчиб Ванчиковай хэшээл тогтоожо абан, чойрын эрдэм гүнзэгыгөөр шудалжа эхилээ. Һүүлээрнь Монголой, Түбэдэй дасан хиидүүдээр ябажа һуралсаад, гэбшэ, габжын зиндаатай боложо бусаад, Асагадай дасанай штадта абтаба.
Чойнзон Доржо лама “Чжуд-Ши”, “Биндурья омбо” гэжэ номуудаар үндэһэлһэн түбэд-монголой аргаламжын нюусануудые абьяас ехэтэйгээр шудалаа. Тиин һайн аргашан боложо эхилхэдэнь, өөрын аргалха ба шабинарые һургажа байхаар эмшэлгын газар хэрэгтэй боложо, Шулуутаһаа холо бэшэ Манба дасан баригдаа. Тэндэ тэрэ ахамад эмшэ лама байһан. Чойнзон Доржо Юрөөлтуевай эмэй газарта ба һургуулида тэрэ үеын эрхим һайн, дээдэ гарай түбэд-монгол аргашад суглараад байгаа. Тэдэнэй дунда Юрөөлтуевай ахамад эмшэн, 1917 он хүрэтэр тэндэ байһан Лудан Шагдаров бии һэн. Тэрэ эмэй хүлдэ ородог ургамал ба ондоо зүйлнүүдые бэдэржэ олодог, бэлдэдэг байһан. Мүн аргаламжын газараа, барилга ба бусад асуудалай хэрэг даажа байһан Дондог Ёндонов һайн туһалагшань һэн. Юрөөлтуев нүхэдөөрөө хамта 1920 ондо эмшэдэй хуралдаа эмхидхэжэ, тэндээ эмшэ ламанарай ажаябуулга тухай хэлсэгдэһэн байна. Тэдэ “Асагадай эмшэлэлгын бага Атлас” бэлдэһэн. Тус атласта тэрэ үеын Европын аргаламжа түбэд-монголой эмшэлэлгын аргануудтай зохилдуулагдаһан байгаа. Тиигэжэ энэ үйлэ ерээдүй саг руу дабхиһан алхам гэхээр һэн. Чойнзон Юрөөлтуев ахамад эмшэн байха сагтаа тоогүй олон эмүүдэй “Жор” (справочник) бэлдэһэн. Дасанай хаагдахада, 1936-1937 онуудаар Юрөөлтуевай мянга гаран номуудынь Улаан-Үдэ руу абаашагдаа.
1891 ондо II Николай хаанай Шулуутын дасан хүрэхэдэнь, угтамжада хабаадалсахадань, хан тайжа түбэд аргаар ехэтэ һонирхоо, мүн Чойнзон Доржо ламада хармаанай ооһортой алтан часы бэлэглээ гэхэ. 1895 ондо Николай хаанай үхибүүд үбшэлөөд, Эспер Ухтомский тайжа зорюута ерэжэ, Юрөөлтуевые Санкт-Петербург абаашаһан. Тэдэнээр сугтаа эмшэ ламанар Лудан Шагдаров, Дэмчиг Доржиев, Санга Галтаев гэгшэд ошолдожо, удаан саг соо Үбэлэй Ордон, Петергоф, Ялта ба Царское Село гэдэг хаантанай гэр бүлын байдаг газарнуудаар ябалсаһан. Энэ ушарта амжалта ехэтэйгээр арга хэһэнэй түлөө бултадаа шагнал хайрада хүртэжэ, Чойнзон Юрөөлтуев хоёр орденоор шагнагдаа. Петербург хотодо хаан изагууртын уушхые шонын уушхаар һэлгэжэ, Европын аргаламжада үзэгдөөгүй гайхамшаг операци хэһэн юм. Юрөөлтуевай энэ баатаршалгань үндэрөөр сэгнэгдэжэ, хаантанай зүгһөө тэрээндэ будын шажанта Зүүн зүгэй оронуудаар аяншалха арга олгогдоо. Тэрэ үедэ Чойнзон Доржо лама Ородой Географиин бүлгэмэй гэшүүн байжа, тэрээндэ өөртэнь, мүн ородой засаг түрэдэ, эрдэм ухаанда шухала удхатай аяншалга болохо һэн. Владивостокһоо пароходоор гараад, Япони, Хитад, Ява, Таиланд, Энэдхэг ба Цейлон оронуудаар айлшалжа, тон сэнтэй сэргэ ба тэлэг бурхадые, ном сударнуудые буряад дасангуудта абажа, мүн тэрэ оронуудай будын шажантанаар танилсажа, холбоо барисаа байгуулаа.
1896 ондо Бандида Хамба Дампил Гомбоевой тагаалал болоходо, хамбын шэрээдэ һуухаар 3 дэбшүүлэгшэд табигдажа, тэдээн сооһоо Чойнзон Доржо Юрөөлтуев илажа, Хамбын шэрээдэ һууба. Тэрэл онойнгоо май һарада II Николай хаанай хаан шэрээдэ һуулгаһанай ёһололдо уряалаар Москва ошоһонойхи, дурасхаалай мүнгэн медальда хүртэбэ. Тэрэ ехэ баярта Юрөөлтуевые Ородой хаан өөрынгөө гар табилгатай урилгын бэшэг Санкт-Петербургһаа Хабаровск эльгээлгэбэ: “Хамба лама Юрөөлтуевта тус грамотые можын ноёд һайдай ба 24 хасаг ламанарай үмэнэ өөрынь гарта барюулха. Юрөөлтуевэй Хамбын тангариг үгэмсөөрнь, Москва руу хаан шэрээдэ һуулгалгын найрта генерал-губернатор Духовскиин зууршалгатай ябуулха,” – гэжэ тэндэнь бэшэгдээ. Юрөөлтуев 14 ехэ ламанараа абаад, Санкт-Петербург ерэжэ, найрта хабаадалсаа. Гүрэн түрын түлөө үнэнтөөр оролдожо ябаһанай тулада Гэгээн Станиславай 3-дахи зэргын орденоор 1897 оной апрелиин 10-най №7087 тогтоолоор шагнагдаа. Байгша оной ноябриин 13-най №094 040 тогтоолоор “1897 ондо бүгэдэ арад албатаниие тоололгын хүдэлмэридэ хабаадаһанай түлөө” хүлэр медальда хүртэбэ. 1898 ондо Хамба Лама Чойнзон Доржо зургаан һарын туршада Энэдхэг, Таиланд, Хитад оронуудаар аяншалба. Сиамай корольһоо Сагаан заанай ордендо хүртэбэ. Тэндэһээ буряад дасангуудта хоморой нангин зүйлнүүдые, бурхадые, дала (пальма) модоной набшаһан дээрэ бэшэгдэһэн эртэ урдын сударнуудые, монгол бэшэгтэй Ганжуурай 108 боти, Данжуурай 225 боти номуудые асараа. 1903 ондо Энэдхэг орон дахин ошоходоо, Будда бурханай баримал шулуун дүрэ ба бусад шажанда хабаатай хэрэгсэлнүүдые абажа ерээ. Мүнөө шулуун Будда ба дала модоной набшаһан дээрэхи судар Буряад ороной түүхын музейдэ оршоно. 1903 ондо Юрөөлтуев хамба Франциин эрдэмтэн Павел Лаббе гээшэдэ үзүүлһэн аша туһынгаа түлөө тэрэ гүрэнэй онсо нэрэ хүндэдэ хүртэһэн. 1899 ондо Юрөөлтуев хамба Шэтын дасан бариха түсэб табижа, 2-дугаар хүдөө ажахын харалгантай тохёолдуулаад, губернатор Мациевскидэ бэшэһэн бэшэг соо: “Забайкалиин будын шажантан хүдөөажахын үзэсхэлэн болохо тухай дуулаад, үзэсхэлэнэй газарые хорёолхо хэрэгтэ баяр баясхалантайгаар 3000 түхэриг мүнгэ үргэжэ, хариин айлшадай манай гүрэниие бүхы шажантандаа үршөөлтэй хандадаг гэжэ ойлгохын тулада Шэтын музейдэ будын шажанай дасанай макет табиха зүбшөөл гуйна” – гэжэ бэшээ. Тиин нэгэ жэлэй туршада Шэтын дасан баригдашоо һэн, зүгөөр удаан болонгүй, үнэн алдартанай һүмын зүгһөө гомдол орожо хаагдаһан.
15 жэлэй туршада Хамба ламын шэрээдэ һуухадаа, Чойнзон Доржо Юрөөлтуев Ород гүрэндэ будын шажанай бата һуурижаха хэрэгтэ тон ехэ ажал бүтээһэн байна. Тэрэнэй ажаябуулгань олон янзын үйлэ хэрэгүүд руу эдэбхи үүсхэлтэйгээр оролсожо ябаһан. Хаантанай гэр бүлын ба үндэр түрэлтэ, нэрэтэй түрэтэй зоноор дүтын танил байһан ушарынь шажанда, дасанда, буряад арадта хабаатай олон шухала асуудалнуудые шиидхэхэ хэрэгтэнь туһатай байһан. 1914 ондо Квантунска ольтирог дээрэхи Порт-Артур ошожо, будын шажантаниие залаха Дүрим зохёолгын комиссиин ажалда хабаадалсаһан. Можын засаг баригша Алексеевэй буряадуудые 1822 оной хуушан Уставаар орхилтой гү, али шэнээр зохёолтой гү гэжэ Хамба ламаһаа асуухадань, Юрөөлтуев хамба хубилалта оруулбал дээрэ гэһэн. Юундэб гэхэдэ, XX зуунжэл хамаг дэлхэйн зоной байдал, ухаан бодолынь хубилгажа, Ород гүрэн доторхи арадуудай ажабайдал тад ондоо боложо байгаал. 1905 ондо Бандида Хамба Юрөөлтуев ба Цанид Хамба Агваан Доржиев хоёрой ударидалгаар буряадай сэхээтэнэй ба лама санаартанай эмхидхэһэн “Буряад арадай туг” гэһэн нам бии болоо. Тэдэнэй тоодо Янгаажан дасанай шэрээтэ Даша-Доржо Этигэлов оролсожо байгаа. Намай гол түсэбтэ буряадай будын шажанда хубилалта оруулха, дасангуудые шэнэдхэһэн соёлой түб болгохо, шажанай һуралсал, ёһолол хубилгаха. Монгол, буряад хэлэнүүдые заншалта эрдэмэй ёһоор шудалха, буряад хэлэндээ оршуулжа, түрэл хэлэн дээрээ хурал номоо хураха, ламанарай бүрин түгэс хүгжэхын тула Европын соёл болбосоролтой танилсуулха гэхэ мэтэ зүйлнүүд хараалагдаһан байна. 1906 ондо Санкт-Петербург хотодо буряад ба хальмаг арадуудай асуудалнуудаар ламын шажан тухай хэлсэхэ Онсо суглаан зарлагдаа. Тэндэ Чойнзон Юрөөлтуев хамба, Агваан Доржиев, Данзан Норбоев – Ганжарвын гэгээн, шэрээтэ Ринчинов г.м. зон болоод, Ород гүрэнэй засаг зургаанай түлөөлэгшэд В.П.Чреванский түрүүлэгшэ, дотоодын хэрэгэй, соёл гэгээрэлэй яаманай сайдууд, статска советнигүүд, мүн тэдээн соо П.А.Бадмаев байлсаһан. Тэндэ иимэ тогтоолнууд абтаа: буряад ба хальмагуудые будын шажантан гээд нэрлэхэ; Бандида Хамба гэһэн зэргэ түрүүшын хамбада үлэхэ, бэшэниинь Хамба лама гэгдэхэ; буряад ба хальмаг зондо дасан барихыень хорихогүй; Хамба Юрөөлтуевэй ламанарай штад олон болгохо тухай гуйлтадань “ламанарай штад гэбэл гүрэнэй хараагаар, ламын шажантанай хэрэглэмжээр хэрэгтэй, тиимэһээ штад ламанарые тэрэ зандань орхижо, үгтэһэн хүнгэлэлтынь бага болгохогүй” - гэгдээ.
1910 ондо Янгаажан дасанай шэрээтэ Даша-Доржо Этигэлов өөрынгөө дураар дасанһаа гарахадань, генерал-губернатор тэрэниие дасанай штадһаа гаргаба. Бандида Хамба лама Юрөөлтуев Даша-Доржо Этигэловэй урдахи түрэлнүүдые ба тэрэнэй ерээдүй сагта сэгнэшэгүй ехэ үүргэ бүтээхэ байһан тухайнь мэдээд, өөрынгөө һуужа байһан Хамбын шэрээе һайн дураараа орхижо, Бандида Хамбын шэрээ Даша-Доржо Этигэловтэ дамжуулха байһанаа мэдүүлээ. Тиин Этигэловтэ бүхы зиндаануудынь бусаагдажа, Янгаажан дасанай шэрээтээр дахин табигдаһанай удаа, 1911 ондо Бандида Хамба Ламын үндэр шэрээдэ залагдаһан. Энэ ушар болбол Бандида Хамба Чойнзон Доржо Юрөөлтуевэй гайхамшаг эмшэн ба гүн шойрын эрдэм ехэтэ габжа лама байхаһаа гадна, холые нэбтэ харадаг шэдитэн, агууехэ сэдьхэлтэн байһыень гэршэлээ. “1911 ондо Юрөөлтын гурбадахи хүбүүн Чойнзон Доржо зүрхэнэй “хий” үбшөөр үбшэлөөд, нютагаа бусахадань, тоонто дээрэнь гэр барижа үгтэһэн” гэжэ тэмдэглэгдээ һэн. 1913 ондо тэрэ Асагадайнгаа дасан бусажа, Агваан Доржиевтай хамта Сагаан-Үндэр хадын бооридо түбэд-монгол эмэй һургуули нээһэн. Тэрэ һургуулиин түбынь Манба дасан һэн. Тойроод лама хубарагуудай байха 8-9 гэрнүүд баригданхай, хүнүүдэй урасхал тэрэ “Асагадай аршаан” гэгдэһэн газар руу үргэлжэ субажа байһан.
1914 ондо Ородой Улаан Хэрээһэнэй бүлгэмэй зүгһөө Австри Германитай боложо байһан дайнһаа хохидогшодто буряадай ламын шажантанай зүгһөө мүнгэ зөөри бага бэшээр үргэл хэгдэһэн. 1916 ондо ара талын ажалда 10000 буряад эрэшүүл ябуулагдаһан. Тэрэ дэлхэйн 1-дүгээр дайн соогуур Чойнзон Доржо Юрөөлтуев Этигэлэй Хамбын гуйлтаар нэгэнтэ бэшэ Баруун фронт ошожо, буряад хасагуудаа эрьежэ, хаража ерэдэг һэн. Архангельска губерни ошожо, арын хүдэлмэридэ татагдаһан, шархатаһан, үбшэлһэн буряад зоноороо госпитальнууд соогуур уулзаха зуураа хатуу хүндэ сагта яажа бэеэ абажа ябалтайб г.м.гашай табижа, ном уншажа, аргалжа, эмшэлжэ ябаһан.
1918 ондо Чойнзон Юрөөлтуев Эгэтын дасан ошожо, 75 наһан дээрээ тэндэ, Зандан-Жуу бурханай дэргэдэ нирваан болоһон. Шарилыень түрэл дасанһаань холо бэшэ Шулуута нютагта асарһан. Хожомынь, 1919 ондо бэеынь хайлуулжа, будын шажанай ёһо гуримаар түбэд-монгол эмшэлэлгын хойто зүгэй һургуулиин үмэнэ оршоһон нангин субарга соо шарилынь хадагалагдаа. Чойнзон Доржо Юрөөлтуевые тон жаргалтай Хамба байһан гэжэ тоолохоор: тэрэ дээдын хаашуулһаа эхилээд, хамаг зоной, яһа, зиндаа илгаагүй, бултанай сэдьхэлдэ наартай харагдан, түби дэлхэйн үзэсхэлэн хоёр нюдөөрөө үзэжэ, өөрынгөө дурлаһан түбэд-монгол эмшэлгые дэлхэйдэ суурхуулжа, түрэл арадаа, шажанаа хэзээдэ үмэгшэлэн ябаһан үндэр габьяатай гээшэл.
Чойнзон Доржо лама “Чжуд-Ши”, “Биндурья омбо” гэжэ номуудаар үндэһэлһэн түбэд-монголой аргаламжын нюусануудые абьяас ехэтэйгээр шудалаа. Тиин һайн аргашан боложо эхилхэдэнь, өөрын аргалха ба шабинарые һургажа байхаар эмшэлгын газар хэрэгтэй боложо, Шулуутаһаа холо бэшэ Манба дасан баригдаа. Тэндэ тэрэ ахамад эмшэ лама байһан. Чойнзон Доржо Юрөөлтуевай эмэй газарта ба һургуулида тэрэ үеын эрхим һайн, дээдэ гарай түбэд-монгол аргашад суглараад байгаа. Тэдэнэй дунда Юрөөлтуевай ахамад эмшэн, 1917 он хүрэтэр тэндэ байһан Лудан Шагдаров бии һэн. Тэрэ эмэй хүлдэ ородог ургамал ба ондоо зүйлнүүдые бэдэржэ олодог, бэлдэдэг байһан. Мүн аргаламжын газараа, барилга ба бусад асуудалай хэрэг даажа байһан Дондог Ёндонов һайн туһалагшань һэн. Юрөөлтуев нүхэдөөрөө хамта 1920 ондо эмшэдэй хуралдаа эмхидхэжэ, тэндээ эмшэ ламанарай ажаябуулга тухай хэлсэгдэһэн байна. Тэдэ “Асагадай эмшэлэлгын бага Атлас” бэлдэһэн. Тус атласта тэрэ үеын Европын аргаламжа түбэд-монголой эмшэлэлгын аргануудтай зохилдуулагдаһан байгаа. Тиигэжэ энэ үйлэ ерээдүй саг руу дабхиһан алхам гэхээр һэн. Чойнзон Юрөөлтуев ахамад эмшэн байха сагтаа тоогүй олон эмүүдэй “Жор” (справочник) бэлдэһэн. Дасанай хаагдахада, 1936-1937 онуудаар Юрөөлтуевай мянга гаран номуудынь Улаан-Үдэ руу абаашагдаа.
1891 ондо II Николай хаанай Шулуутын дасан хүрэхэдэнь, угтамжада хабаадалсахадань, хан тайжа түбэд аргаар ехэтэ һонирхоо, мүн Чойнзон Доржо ламада хармаанай ооһортой алтан часы бэлэглээ гэхэ. 1895 ондо Николай хаанай үхибүүд үбшэлөөд, Эспер Ухтомский тайжа зорюута ерэжэ, Юрөөлтуевые Санкт-Петербург абаашаһан. Тэдэнээр сугтаа эмшэ ламанар Лудан Шагдаров, Дэмчиг Доржиев, Санга Галтаев гэгшэд ошолдожо, удаан саг соо Үбэлэй Ордон, Петергоф, Ялта ба Царское Село гэдэг хаантанай гэр бүлын байдаг газарнуудаар ябалсаһан. Энэ ушарта амжалта ехэтэйгээр арга хэһэнэй түлөө бултадаа шагнал хайрада хүртэжэ, Чойнзон Юрөөлтуев хоёр орденоор шагнагдаа. Петербург хотодо хаан изагууртын уушхые шонын уушхаар һэлгэжэ, Европын аргаламжада үзэгдөөгүй гайхамшаг операци хэһэн юм. Юрөөлтуевай энэ баатаршалгань үндэрөөр сэгнэгдэжэ, хаантанай зүгһөө тэрээндэ будын шажанта Зүүн зүгэй оронуудаар аяншалха арга олгогдоо. Тэрэ үедэ Чойнзон Доржо лама Ородой Географиин бүлгэмэй гэшүүн байжа, тэрээндэ өөртэнь, мүн ородой засаг түрэдэ, эрдэм ухаанда шухала удхатай аяншалга болохо һэн. Владивостокһоо пароходоор гараад, Япони, Хитад, Ява, Таиланд, Энэдхэг ба Цейлон оронуудаар айлшалжа, тон сэнтэй сэргэ ба тэлэг бурхадые, ном сударнуудые буряад дасангуудта абажа, мүн тэрэ оронуудай будын шажантанаар танилсажа, холбоо барисаа байгуулаа.
1896 ондо Бандида Хамба Дампил Гомбоевой тагаалал болоходо, хамбын шэрээдэ һуухаар 3 дэбшүүлэгшэд табигдажа, тэдээн сооһоо Чойнзон Доржо Юрөөлтуев илажа, Хамбын шэрээдэ һууба. Тэрэл онойнгоо май һарада II Николай хаанай хаан шэрээдэ һуулгаһанай ёһололдо уряалаар Москва ошоһонойхи, дурасхаалай мүнгэн медальда хүртэбэ. Тэрэ ехэ баярта Юрөөлтуевые Ородой хаан өөрынгөө гар табилгатай урилгын бэшэг Санкт-Петербургһаа Хабаровск эльгээлгэбэ: “Хамба лама Юрөөлтуевта тус грамотые можын ноёд һайдай ба 24 хасаг ламанарай үмэнэ өөрынь гарта барюулха. Юрөөлтуевэй Хамбын тангариг үгэмсөөрнь, Москва руу хаан шэрээдэ һуулгалгын найрта генерал-губернатор Духовскиин зууршалгатай ябуулха,” – гэжэ тэндэнь бэшэгдээ. Юрөөлтуев 14 ехэ ламанараа абаад, Санкт-Петербург ерэжэ, найрта хабаадалсаа. Гүрэн түрын түлөө үнэнтөөр оролдожо ябаһанай тулада Гэгээн Станиславай 3-дахи зэргын орденоор 1897 оной апрелиин 10-най №7087 тогтоолоор шагнагдаа. Байгша оной ноябриин 13-най №094 040 тогтоолоор “1897 ондо бүгэдэ арад албатаниие тоололгын хүдэлмэридэ хабаадаһанай түлөө” хүлэр медальда хүртэбэ. 1898 ондо Хамба Лама Чойнзон Доржо зургаан һарын туршада Энэдхэг, Таиланд, Хитад оронуудаар аяншалба. Сиамай корольһоо Сагаан заанай ордендо хүртэбэ. Тэндэһээ буряад дасангуудта хоморой нангин зүйлнүүдые, бурхадые, дала (пальма) модоной набшаһан дээрэ бэшэгдэһэн эртэ урдын сударнуудые, монгол бэшэгтэй Ганжуурай 108 боти, Данжуурай 225 боти номуудые асараа. 1903 ондо Энэдхэг орон дахин ошоходоо, Будда бурханай баримал шулуун дүрэ ба бусад шажанда хабаатай хэрэгсэлнүүдые абажа ерээ. Мүнөө шулуун Будда ба дала модоной набшаһан дээрэхи судар Буряад ороной түүхын музейдэ оршоно. 1903 ондо Юрөөлтуев хамба Франциин эрдэмтэн Павел Лаббе гээшэдэ үзүүлһэн аша туһынгаа түлөө тэрэ гүрэнэй онсо нэрэ хүндэдэ хүртэһэн. 1899 ондо Юрөөлтуев хамба Шэтын дасан бариха түсэб табижа, 2-дугаар хүдөө ажахын харалгантай тохёолдуулаад, губернатор Мациевскидэ бэшэһэн бэшэг соо: “Забайкалиин будын шажантан хүдөөажахын үзэсхэлэн болохо тухай дуулаад, үзэсхэлэнэй газарые хорёолхо хэрэгтэ баяр баясхалантайгаар 3000 түхэриг мүнгэ үргэжэ, хариин айлшадай манай гүрэниие бүхы шажантандаа үршөөлтэй хандадаг гэжэ ойлгохын тулада Шэтын музейдэ будын шажанай дасанай макет табиха зүбшөөл гуйна” – гэжэ бэшээ. Тиин нэгэ жэлэй туршада Шэтын дасан баригдашоо һэн, зүгөөр удаан болонгүй, үнэн алдартанай һүмын зүгһөө гомдол орожо хаагдаһан.
15 жэлэй туршада Хамба ламын шэрээдэ һуухадаа, Чойнзон Доржо Юрөөлтуев Ород гүрэндэ будын шажанай бата һуурижаха хэрэгтэ тон ехэ ажал бүтээһэн байна. Тэрэнэй ажаябуулгань олон янзын үйлэ хэрэгүүд руу эдэбхи үүсхэлтэйгээр оролсожо ябаһан. Хаантанай гэр бүлын ба үндэр түрэлтэ, нэрэтэй түрэтэй зоноор дүтын танил байһан ушарынь шажанда, дасанда, буряад арадта хабаатай олон шухала асуудалнуудые шиидхэхэ хэрэгтэнь туһатай байһан. 1914 ондо Квантунска ольтирог дээрэхи Порт-Артур ошожо, будын шажантаниие залаха Дүрим зохёолгын комиссиин ажалда хабаадалсаһан. Можын засаг баригша Алексеевэй буряадуудые 1822 оной хуушан Уставаар орхилтой гү, али шэнээр зохёолтой гү гэжэ Хамба ламаһаа асуухадань, Юрөөлтуев хамба хубилалта оруулбал дээрэ гэһэн. Юундэб гэхэдэ, XX зуунжэл хамаг дэлхэйн зоной байдал, ухаан бодолынь хубилгажа, Ород гүрэн доторхи арадуудай ажабайдал тад ондоо боложо байгаал. 1905 ондо Бандида Хамба Юрөөлтуев ба Цанид Хамба Агваан Доржиев хоёрой ударидалгаар буряадай сэхээтэнэй ба лама санаартанай эмхидхэһэн “Буряад арадай туг” гэһэн нам бии болоо. Тэдэнэй тоодо Янгаажан дасанай шэрээтэ Даша-Доржо Этигэлов оролсожо байгаа. Намай гол түсэбтэ буряадай будын шажанда хубилалта оруулха, дасангуудые шэнэдхэһэн соёлой түб болгохо, шажанай һуралсал, ёһолол хубилгаха. Монгол, буряад хэлэнүүдые заншалта эрдэмэй ёһоор шудалха, буряад хэлэндээ оршуулжа, түрэл хэлэн дээрээ хурал номоо хураха, ламанарай бүрин түгэс хүгжэхын тула Европын соёл болбосоролтой танилсуулха гэхэ мэтэ зүйлнүүд хараалагдаһан байна. 1906 ондо Санкт-Петербург хотодо буряад ба хальмаг арадуудай асуудалнуудаар ламын шажан тухай хэлсэхэ Онсо суглаан зарлагдаа. Тэндэ Чойнзон Юрөөлтуев хамба, Агваан Доржиев, Данзан Норбоев – Ганжарвын гэгээн, шэрээтэ Ринчинов г.м. зон болоод, Ород гүрэнэй засаг зургаанай түлөөлэгшэд В.П.Чреванский түрүүлэгшэ, дотоодын хэрэгэй, соёл гэгээрэлэй яаманай сайдууд, статска советнигүүд, мүн тэдээн соо П.А.Бадмаев байлсаһан. Тэндэ иимэ тогтоолнууд абтаа: буряад ба хальмагуудые будын шажантан гээд нэрлэхэ; Бандида Хамба гэһэн зэргэ түрүүшын хамбада үлэхэ, бэшэниинь Хамба лама гэгдэхэ; буряад ба хальмаг зондо дасан барихыень хорихогүй; Хамба Юрөөлтуевэй ламанарай штад олон болгохо тухай гуйлтадань “ламанарай штад гэбэл гүрэнэй хараагаар, ламын шажантанай хэрэглэмжээр хэрэгтэй, тиимэһээ штад ламанарые тэрэ зандань орхижо, үгтэһэн хүнгэлэлтынь бага болгохогүй” - гэгдээ.
1910 ондо Янгаажан дасанай шэрээтэ Даша-Доржо Этигэлов өөрынгөө дураар дасанһаа гарахадань, генерал-губернатор тэрэниие дасанай штадһаа гаргаба. Бандида Хамба лама Юрөөлтуев Даша-Доржо Этигэловэй урдахи түрэлнүүдые ба тэрэнэй ерээдүй сагта сэгнэшэгүй ехэ үүргэ бүтээхэ байһан тухайнь мэдээд, өөрынгөө һуужа байһан Хамбын шэрээе һайн дураараа орхижо, Бандида Хамбын шэрээ Даша-Доржо Этигэловтэ дамжуулха байһанаа мэдүүлээ. Тиин Этигэловтэ бүхы зиндаануудынь бусаагдажа, Янгаажан дасанай шэрээтээр дахин табигдаһанай удаа, 1911 ондо Бандида Хамба Ламын үндэр шэрээдэ залагдаһан. Энэ ушар болбол Бандида Хамба Чойнзон Доржо Юрөөлтуевэй гайхамшаг эмшэн ба гүн шойрын эрдэм ехэтэ габжа лама байхаһаа гадна, холые нэбтэ харадаг шэдитэн, агууехэ сэдьхэлтэн байһыень гэршэлээ. “1911 ондо Юрөөлтын гурбадахи хүбүүн Чойнзон Доржо зүрхэнэй “хий” үбшөөр үбшэлөөд, нютагаа бусахадань, тоонто дээрэнь гэр барижа үгтэһэн” гэжэ тэмдэглэгдээ һэн. 1913 ондо тэрэ Асагадайнгаа дасан бусажа, Агваан Доржиевтай хамта Сагаан-Үндэр хадын бооридо түбэд-монгол эмэй һургуули нээһэн. Тэрэ һургуулиин түбынь Манба дасан һэн. Тойроод лама хубарагуудай байха 8-9 гэрнүүд баригданхай, хүнүүдэй урасхал тэрэ “Асагадай аршаан” гэгдэһэн газар руу үргэлжэ субажа байһан.
1914 ондо Ородой Улаан Хэрээһэнэй бүлгэмэй зүгһөө Австри Германитай боложо байһан дайнһаа хохидогшодто буряадай ламын шажантанай зүгһөө мүнгэ зөөри бага бэшээр үргэл хэгдэһэн. 1916 ондо ара талын ажалда 10000 буряад эрэшүүл ябуулагдаһан. Тэрэ дэлхэйн 1-дүгээр дайн соогуур Чойнзон Доржо Юрөөлтуев Этигэлэй Хамбын гуйлтаар нэгэнтэ бэшэ Баруун фронт ошожо, буряад хасагуудаа эрьежэ, хаража ерэдэг һэн. Архангельска губерни ошожо, арын хүдэлмэридэ татагдаһан, шархатаһан, үбшэлһэн буряад зоноороо госпитальнууд соогуур уулзаха зуураа хатуу хүндэ сагта яажа бэеэ абажа ябалтайб г.м.гашай табижа, ном уншажа, аргалжа, эмшэлжэ ябаһан.
1918 ондо Чойнзон Юрөөлтуев Эгэтын дасан ошожо, 75 наһан дээрээ тэндэ, Зандан-Жуу бурханай дэргэдэ нирваан болоһон. Шарилыень түрэл дасанһаань холо бэшэ Шулуута нютагта асарһан. Хожомынь, 1919 ондо бэеынь хайлуулжа, будын шажанай ёһо гуримаар түбэд-монгол эмшэлэлгын хойто зүгэй һургуулиин үмэнэ оршоһон нангин субарга соо шарилынь хадагалагдаа. Чойнзон Доржо Юрөөлтуевые тон жаргалтай Хамба байһан гэжэ тоолохоор: тэрэ дээдын хаашуулһаа эхилээд, хамаг зоной, яһа, зиндаа илгаагүй, бултанай сэдьхэлдэ наартай харагдан, түби дэлхэйн үзэсхэлэн хоёр нюдөөрөө үзэжэ, өөрынгөө дурлаһан түбэд-монгол эмшэлгые дэлхэйдэ суурхуулжа, түрэл арадаа, шажанаа хэзээдэ үмэгшэлэн ябаһан үндэр габьяатай гээшэл.