Дэлхэйн буддын шажантанай ном хэблэлгын соёлой хүшөөнүүдэй нэгэн болохо «Шаргалжанай Ганжуур» гэжэ нэрэ солотой болоһон судар Забайкалиин хизаартахи нэгэ багахан Шаргалжан нютагта мүнөө хүрэтэр тон гамтай хадагалагдаһан юм. Түбэдэй буддын шажанай һургаалай 108 ботиһоо бүридэһэн, урданай Нартангын хэблэлһээ гараһан тус ном анханайнгаа һайхан шанар шэнжэеэ алдаагүй шэгээрээ ХХ зуун жэлэй эхинһээ энэ нютагай хамтын баялиг гэжэ тоологдон байгаа. Һууринаархин нангин номоо хадагалха дуган һаяын сагта бодхоогоо юм.
Ганжуур (түб. bka gyur – Буддын Үгын оршуулга) болболһургаалта зохёолнуудай суглуулбари, зохёогшонь хэм бэ гэбэл Будда Шэгэмүнидэ сэхэ ошохо байна. Түбэд ламанар хэдэн зуун жэлнүүдэй туршада үсэд наряар эдэ зохёолнуудые суглуулжа, түбэд хэлэн дээрээ оршуулжа ябаал. Мүнөө үедэ тэдэ зохёолнуудай ехэнхинь түбэд хэлэн дээрэл олдохо. Нартангын хэблэлэй түбэд Ганжуур хамагһаа дүүрэншье, тон эртэ урданайшье гэжэ онсолмоор. Мүнөөдөө дэлхэй дээрэ нэгэ хэдыл Нартангын хэблэлэй Ганжуур бии, тэрэнэй тоодо Шаргалжанай Ганжуур ороно.
Тус Нартангын Ганжуур ХХ зуун жэлэй эхиндэ Шаргалжан нютагта бии болоһон.Тэрэ сагта Түбэдэй ба Цин империин засаг хуули шажанай номуудые өөһэдэйнь гүрэнэй хилэ гарган абаашаха ябадалые хоридог, али бүхы хаалта табидаг байһанайхиинь, буддын шажанай һургаал номуудай хуулбаринууд Буряадта олдохонь тон хоморой зүйл байгаа. Барламал судар шастирнууд аргагүй үнэтэй, хүртэшэгүй үндэр сэнтэйнүүд һэн. Тиибэшье Ганжуурай дүүрэн суглуулбаритай байха гээшэ ямаршье дасанай нэрэ хүндын хэрэг бэлэй. Буряадай томо-томо дасангууд жиндагуудайнгаа дунда хандиб үргэхэ хэмжээ ябуулга үүдхэжэ, өөрынгөө дасаниие заатагүй тус номой хуулбаритай болгохоео шармайн оролдодог һэн. Буддын шажанай нангин сударай оршоһон газар дайдада буян хэшэг дэлгэржэ, арад зониинь амгалан тайбан ажаһууха гэжэ тоологдодог байгаа.
Дунда Шаргалжан нютагай домогоор ХIХ зуун жэлэй адаг багта Тундуд Балгын гэжэ хүн гэртэһээ тэрьелжэ, замдань ушарһан тэмээн хамбытай хамжан, шажанай һургуули гарахаяа Түбэд орон ошоһон ха. Тундут хэдэн жэлэй туршада Сэрадасанда һуралсажа, дооромбо зиндаатай болоод, Ганжуурай ботинуудые абажа, гэртээ бусахаяа шиидэбэ. Түсэбөө бэелүүлхын тулада тэрэ дасанай хэблэлэй газарта хүдэлхэеэ ороод, удаан саг соо нюусаар Нартангын Ганжуурай ботинуудые тэсэмгэй барлажа байһан габьяатай. Ганжуурай согсолбориин гүйсэд хэблэгдээд байтар, Тундуд дооромбын энэ ябуулга тухай хэншьеб дээшэнь мэдүүлжэ, тэрэ шүүд лэ саазада хүртэн алдаба. ХIII-дугаар Далай лама Түбдэн Жамсатай нюураараа уулзаһанай удаа Тундуд Балгын сүлөөдэ табигдаба. Тэрээнһээ гадуур өөрынь барлаһан Ганжуур ном хилэ гаталгажа, Урга абаашаха зүбшөөл үршөөгдэһэн. Шаргалжан нютагай һүзэгшэд мүнгэ зөөри татабарилжа, тэрэ Ганжуур номоо асаруулха аргатай болоһон байна.
Тэрэ сагһаа хойшо Ганжуур ном Дунда Шаргалжан нютагта зорюута баригдаһан номой гэр соо хадагалагдана. Ганжуур номые нэгэнтэ бэшэ нютагһаань гаргажа, хүршэ Агын дасан залан абаашаха һэдэлгэ хэгдэһэн, теэд эндэхи арад иимэ ябуулга зүбшөөгөөгүй юм. Зүблэлтэ засагайшье байхада шажанай түүхын ба атеизмын (шажанда эсэргүү сурталай) Гүрэнэй музейн хүдэлмэрилэгшэ Б.Н.Вампилов мүн лэ Ганжуур номые албан газарайнгаа һан руу оруулха туршалга хэды дабтан үүдхэбэшье һаань, тэрэ хэрэгынь бүтээгүй. Мүнөөшье Ганжуур ном Дунда Шаргалжан нютагай дэбисхэр дээрэ оршоһон зандаа. Нютагай зон элинсэг хулинсагуудһаа заяагдаһан нангин шүтээн Ганжуур номдоо томо һайхан сүмэ барижа дүүргэбэ. 2014 ондо тэрэ сүмэнь арамнайлагдажа, барилга толлолгын баяр ёһолол үнгэргэгдэхэ түсэб бии. Жэл бүри Буряад республикын, мүн Забайкалиин хизаарай бүхы дасангуудһаа олон тоото ламанар заларжа, Ганжуур ном хурагдадаг заншалтай.
