Дасан һүмэнүүд, уншалганууд
Санкт-Петербургын дасанай hайндэр
23 августа 2022
7428
100 жэлэй саана цанид-хамба Агван Доржиев Зүблэлтэ засагай газарта хандажа, Санкт-Петербургын дасаниие хамгаалан дэмжэхые гуйhан түүхэтэй.
Августын 28-да Санкт-Петербургда «Дасанай hайндэр-2022» гэhэн соёлой болон тамирай хэмжээн «Приморец» гэhэн тамирай ордондо үнгэрхэнь. «Ваджрасаттвын 100 маани» гэhэн зохёолые Росгвардиин оркестр гүйсэдхэхэ. Һур харбалгаар, буряад барилдаагаар, футболоор болон волейболоор мүрысөөнүүд болохо юм. Соёлой энэ hайндэртэ Санкт-Петербургын зүжэгшэд хабаадахаар хүлеэгдэнэ. Заншалта болоhон энэ hайндэрые Санкт-Петербургда ажаhуудаг буряадуудай соёлой эблэл эмхидхэнэ.
Бурхан багшын ехэ хүрэг
Орос гүрэнэй ниислэл Санкт-Петербургда баригдаhан энэ дасанай түүхэ тухай тогтожо дурсая. 1905 ондо 13 дугаар Далай лама Петербургда буддын шажанай дасан барихые зүбшөөхэ тухай гуйлтатайгаар Орос гүрэнэй засагай газарта хандаhан байна. Үндэр түрэлтэ 13 Далай ламын hанамжаар, буддын шажан дэлгэрhэн оронуудhаа залуушуул эндэ hурахаяа ерэхэ, Росси, Түбэд, Монгол гурбанай харилсаа холбоо бэхижүүлгын түб энэ дасанда байгуулагдаха ёhотой hэн.
13 дугаар Далай ламын гуйлтые тэрэнэй түлөөлэгшэ хамба Агван Доржиев Россиин тэрэ үедэ гадаадын хэрэгүүдэй министр А.П.Извольскидо дамжуулба. Энэ тушаалтан ехэ хүндэтэйгээр хүлеэн абажа, дам саашань дотоодын хэрэгүүдэй министр П.А.Столыпинда хүргэhэн юм. Столыпинай гараар энэ гуйлта II Николай хаанда дамжуулагдаад, хаан изагууртан тэрэ данса дээрэ зүбшөөhэн тухай гараа моторлоо бэлэй.
Дасан барилгада 13 Далай лама 50 000 түхэриг дамжуулаа hэн. Агван Доржиев 30 000 түхэриг, харин 10 000 түхэриг мүнгэ hүзэгтэй буряадууд, хальмагууд, тувинецууд, монголнууд суглуулhан юм.
Засагай газарай баталhан тусхай барилгын хороон эмхидхэгдээд, дасанай барилгые хүтэлөө hэн. Хорооной бүридэлдэ Агван Доржиевhаа гадуур академик В.В.Радлов (түрүүлэгшэ), академик С.Ф.Ольденбург, академик Ф.И.Щербатской, профессорнүүд В.Л.Котвич, А.А.Руднев, мүн мэдээжэ коллекционер князь Э.Э.Ухтомский гэгшэд ороhон байгаа.
Агван Доржиев
Хамба Агван Доржиевай дурадхалаар дасан заншалта түбэд маягаар баригдаха болоо hэн. Уран шэмэглэлэй асуудал зүбшэлгэдэ уран зурааша В.П.Шнайдер, мүн суута Н.К.Рерих хабаадалсаhан, дасан шэмэглэhэн зурагуудынь мүнөө болотор байдаг юм.
Дасан барихада, мүнгэн дуталдажа, Агван Доржиев Монголой наймадугаар Богдо-Гэгээн Джебзун Дамба Хутагтада туhаламжа эриhэн гуйлтатайгаар хандаа hэн. Монголой засагай газар буянтай энэ хэрэгые бүримүhэн дэмжэжэ, ехэ хандиб оруулhан түүхэтэй.
1908 оной июль hарада хамба Агван Доржиев хоёрдугаар Николай хаантай бараалхаба. Дасанай барилга 5млн түхэригтэ хүрэхэ, гүрэнэй жасаhаа мүнгэн гаргашалагдахагүй, ганса hүзэгтэнэй хандиб үргэлөөр баригдаха гэжэ А.Доржиев мэдүүлээ бэлэй. Иигэжэ дүрбэдэхиеэ уулзаха үедөө хоёрдугаар Николай хаан «Буддын шажантан Россида агуу бүргэдэй дали доро мэтэ бэеэ мэдэрхэ эрхэтэй» гэжэ хамба Агван Доржиевта найдуулаа hэн.
1911-1912 онуудта, Монгол ороной Манжаhаа хүсэд сүлөөрхэдэ, Росси Монголые дали дороо абаа hэн. Геополитическэ байдал хубилжа, Ородой Засагай газар одоошье дасан барилгын асуудалда анхаралаа хандуулжа, бүтэхэ тээшэнь шиидхэбэри абаhан байгаа.
Дасанай үшөө баригдажа байха үедэ, 1913 оной февралиин 21-дэ түрүүшын хурал болоо hэн. Энэ хурал Романовтанай Россиин хаан шэрээдэ hууhаар 300 жэлэй ойдо зорюулагдаа бэлэй. Дасанай дэргэдэ дүрбэн дабхар шулуун гэр баригдаа. Буддын шажантай хари гүрэнүүдhээ ерэhэн hүзэгтэниие энэ гэртэ байрлуулдаг hэн.
1915 оной августын 10-да баярай оршондо дасан рамнайлагдаба. Олон лама санаартанай, Сиамай (Таиландын), Монголой делегацинуудай, зүүн зүгэй хэдэн гүрэнүүдэй элшэн сайдуудай, Буряадhаа, Хальмагhаа ерэhэн зоной, мүн Петербургын hүзэгтэйшүүлэй хабаадалгатайгаар энэ баяр ёhолол үнгэрөө hэн.
Түүхэтэ зураг
13 дугаар Далай ламын түлөөлэгшэ, дасанай түрүүшын шэрээтэ цанид-хамба Агван Доржиев рамнай үнгэргэhэн юм.
Дэлхэйн түрүүшын дайнай болон граждан дайнай үедэ Петербургын дасанда сэрэгhээ табигдаhан буряадууд ба хальмагууд байрладаг hэн. Дасанай дэргэдэ эмшэлэлгын лазарет байгуулагдаhан юм.
1920 ондо ямаршье харууhагүй болоhон дасаниие тонуулшад дээрмэдэhэн юм. Тиихэдэ Бурхан багшын ехэ хүрэгые эбдэhэн байгаа.
1922 ондо Агван Доржиевай Совет Засагай газарта хандаhанай hүүлээр харууhалагдаха болобо. Гадна музейнүүдые хүтэлбэрилдэг эмхи зургаанай туhаламжаар Петербургын дасан hэргээгдэжэ, бүхы шэмэглэлнүүдынь hэльбэн шэнэлэгдээ бэлэй.
1936 он болотор дасанда хуралнууд боложо байгаа. Хамалган хашалганай hүрөөтэй үе саг эхилээд, дасанай ламанар, хамба Агван Доржиев хаалтада ороhон юм. Буряад арадай элитэ хүбүүн, үндэр гүн ухаатан, дипломат Агван Доржиев 85 наhан дээрээ 1938 оной январиин 29-дэ Улаан-Үдын түрмэдэ тагаалал болоо бэлэй.
1968 он болотор Петербургын дасан соо элдэб эмхи зургаанууд байрладаг hэн. Энэ жэлэй ноябриин 25-да Ленгорисполком дасанай байшаниие Шажанай болон атеизмын түүхын музейдэ арендэдэ дамжуулhан юм.
Гэлэн лама Данзан-Хайбзан Самаев
35 жэлэй саана, 1987 оной сентябрь hарада Петербургын дасаниие 14 дүгээр Далай лама бараалхаа hэн. 1988 оной нажар, мүн
1989 июниин 28-да дасанда Кушог Бакула римбүүшые угтаhанай удаа СССР-эй Совминай дэргэдэхи Шажанай талаар Зүблэлдэ Ленинградай буддын шажантанай бүлгэм бүридхэлдэ абтаhан түүхэтэй.
1990 оной июлиин 9-дэ Ленгорисполком энэ бүлгэмдэ дасанай байрые дамжуулха тухай шиидхэhэн байна. Бүлгэмэй гэшүүдэй үүсхэлээр гэлэн лама Данзан-Хайбзан (Самаев) Петербургын дасанай шэрээтын тушаалда уригдаа hэн.
Лама Данзан-Хайбзан Самаев Санкт-Петербургда Буддын соёлой университет болон Буряад соёлой түб байгуулха эдэбхи гаргаhан юм. Санкт-Петербургын университедэй социологиин факультедэй декан, философиин эрдэмэй доктор, профессор А.О.Бороноев Буряад соёлой түбэй толгойлогшо болоhон байна.
Ородой солото зүүн зүг шэнжэлэгшэ эрдэмтэдэй, хамба А.Доржиевай эхилhэн ехэ ажалые гэлэн лама Д-Х.Самаев, суута эрдэмтэд А.Бороноев, О.Хижняк, Е.Харькова болон бусад үргэлжэлүүлээ бшуу. Буддын шажанай hургаал согсолhон ном сударнуудай, урлалай бүтээлнүүдэй үзэсхэлэн, эрдэмэй хуралдаануудые, уран бэлигтэнэй тоглолтонуудые эдэ олон жэлнүүдэй туршада эмхидхэжэ байгаа ха юм.
Энэ жэлэй дасанай hайндэр үргэн дэлисэтэйгээр, олоной хабаадалгатайгаар үнгэрхэ гээд найдая. Ум сайн амгалан болтогой!
Бурхан багшын ехэ хүрэг
Орос гүрэнэй ниислэл Санкт-Петербургда баригдаhан энэ дасанай түүхэ тухай тогтожо дурсая. 1905 ондо 13 дугаар Далай лама Петербургда буддын шажанай дасан барихые зүбшөөхэ тухай гуйлтатайгаар Орос гүрэнэй засагай газарта хандаhан байна. Үндэр түрэлтэ 13 Далай ламын hанамжаар, буддын шажан дэлгэрhэн оронуудhаа залуушуул эндэ hурахаяа ерэхэ, Росси, Түбэд, Монгол гурбанай харилсаа холбоо бэхижүүлгын түб энэ дасанда байгуулагдаха ёhотой hэн.
13 дугаар Далай ламын гуйлтые тэрэнэй түлөөлэгшэ хамба Агван Доржиев Россиин тэрэ үедэ гадаадын хэрэгүүдэй министр А.П.Извольскидо дамжуулба. Энэ тушаалтан ехэ хүндэтэйгээр хүлеэн абажа, дам саашань дотоодын хэрэгүүдэй министр П.А.Столыпинда хүргэhэн юм. Столыпинай гараар энэ гуйлта II Николай хаанда дамжуулагдаад, хаан изагууртан тэрэ данса дээрэ зүбшөөhэн тухай гараа моторлоо бэлэй.
Дасан барилгада 13 Далай лама 50 000 түхэриг дамжуулаа hэн. Агван Доржиев 30 000 түхэриг, харин 10 000 түхэриг мүнгэ hүзэгтэй буряадууд, хальмагууд, тувинецууд, монголнууд суглуулhан юм.
Засагай газарай баталhан тусхай барилгын хороон эмхидхэгдээд, дасанай барилгые хүтэлөө hэн. Хорооной бүридэлдэ Агван Доржиевhаа гадуур академик В.В.Радлов (түрүүлэгшэ), академик С.Ф.Ольденбург, академик Ф.И.Щербатской, профессорнүүд В.Л.Котвич, А.А.Руднев, мүн мэдээжэ коллекционер князь Э.Э.Ухтомский гэгшэд ороhон байгаа.
Агван Доржиев
Хамба Агван Доржиевай дурадхалаар дасан заншалта түбэд маягаар баригдаха болоо hэн. Уран шэмэглэлэй асуудал зүбшэлгэдэ уран зурааша В.П.Шнайдер, мүн суута Н.К.Рерих хабаадалсаhан, дасан шэмэглэhэн зурагуудынь мүнөө болотор байдаг юм.
Дасан барихада, мүнгэн дуталдажа, Агван Доржиев Монголой наймадугаар Богдо-Гэгээн Джебзун Дамба Хутагтада туhаламжа эриhэн гуйлтатайгаар хандаа hэн. Монголой засагай газар буянтай энэ хэрэгые бүримүhэн дэмжэжэ, ехэ хандиб оруулhан түүхэтэй.
1908 оной июль hарада хамба Агван Доржиев хоёрдугаар Николай хаантай бараалхаба. Дасанай барилга 5млн түхэригтэ хүрэхэ, гүрэнэй жасаhаа мүнгэн гаргашалагдахагүй, ганса hүзэгтэнэй хандиб үргэлөөр баригдаха гэжэ А.Доржиев мэдүүлээ бэлэй. Иигэжэ дүрбэдэхиеэ уулзаха үедөө хоёрдугаар Николай хаан «Буддын шажантан Россида агуу бүргэдэй дали доро мэтэ бэеэ мэдэрхэ эрхэтэй» гэжэ хамба Агван Доржиевта найдуулаа hэн.
1911-1912 онуудта, Монгол ороной Манжаhаа хүсэд сүлөөрхэдэ, Росси Монголые дали дороо абаа hэн. Геополитическэ байдал хубилжа, Ородой Засагай газар одоошье дасан барилгын асуудалда анхаралаа хандуулжа, бүтэхэ тээшэнь шиидхэбэри абаhан байгаа.
Дасанай үшөө баригдажа байха үедэ, 1913 оной февралиин 21-дэ түрүүшын хурал болоо hэн. Энэ хурал Романовтанай Россиин хаан шэрээдэ hууhаар 300 жэлэй ойдо зорюулагдаа бэлэй. Дасанай дэргэдэ дүрбэн дабхар шулуун гэр баригдаа. Буддын шажантай хари гүрэнүүдhээ ерэhэн hүзэгтэниие энэ гэртэ байрлуулдаг hэн.
1915 оной августын 10-да баярай оршондо дасан рамнайлагдаба. Олон лама санаартанай, Сиамай (Таиландын), Монголой делегацинуудай, зүүн зүгэй хэдэн гүрэнүүдэй элшэн сайдуудай, Буряадhаа, Хальмагhаа ерэhэн зоной, мүн Петербургын hүзэгтэйшүүлэй хабаадалгатайгаар энэ баяр ёhолол үнгэрөө hэн.
Түүхэтэ зураг
13 дугаар Далай ламын түлөөлэгшэ, дасанай түрүүшын шэрээтэ цанид-хамба Агван Доржиев рамнай үнгэргэhэн юм.
Дэлхэйн түрүүшын дайнай болон граждан дайнай үедэ Петербургын дасанда сэрэгhээ табигдаhан буряадууд ба хальмагууд байрладаг hэн. Дасанай дэргэдэ эмшэлэлгын лазарет байгуулагдаhан юм.
1920 ондо ямаршье харууhагүй болоhон дасаниие тонуулшад дээрмэдэhэн юм. Тиихэдэ Бурхан багшын ехэ хүрэгые эбдэhэн байгаа.
1922 ондо Агван Доржиевай Совет Засагай газарта хандаhанай hүүлээр харууhалагдаха болобо. Гадна музейнүүдые хүтэлбэрилдэг эмхи зургаанай туhаламжаар Петербургын дасан hэргээгдэжэ, бүхы шэмэглэлнүүдынь hэльбэн шэнэлэгдээ бэлэй.
1936 он болотор дасанда хуралнууд боложо байгаа. Хамалган хашалганай hүрөөтэй үе саг эхилээд, дасанай ламанар, хамба Агван Доржиев хаалтада ороhон юм. Буряад арадай элитэ хүбүүн, үндэр гүн ухаатан, дипломат Агван Доржиев 85 наhан дээрээ 1938 оной январиин 29-дэ Улаан-Үдын түрмэдэ тагаалал болоо бэлэй.
1968 он болотор Петербургын дасан соо элдэб эмхи зургаанууд байрладаг hэн. Энэ жэлэй ноябриин 25-да Ленгорисполком дасанай байшаниие Шажанай болон атеизмын түүхын музейдэ арендэдэ дамжуулhан юм.
Гэлэн лама Данзан-Хайбзан Самаев
35 жэлэй саана, 1987 оной сентябрь hарада Петербургын дасаниие 14 дүгээр Далай лама бараалхаа hэн. 1988 оной нажар, мүн
1989 июниин 28-да дасанда Кушог Бакула римбүүшые угтаhанай удаа СССР-эй Совминай дэргэдэхи Шажанай талаар Зүблэлдэ Ленинградай буддын шажантанай бүлгэм бүридхэлдэ абтаhан түүхэтэй.
1990 оной июлиин 9-дэ Ленгорисполком энэ бүлгэмдэ дасанай байрые дамжуулха тухай шиидхэhэн байна. Бүлгэмэй гэшүүдэй үүсхэлээр гэлэн лама Данзан-Хайбзан (Самаев) Петербургын дасанай шэрээтын тушаалда уригдаа hэн.
Лама Данзан-Хайбзан Самаев Санкт-Петербургда Буддын соёлой университет болон Буряад соёлой түб байгуулха эдэбхи гаргаhан юм. Санкт-Петербургын университедэй социологиин факультедэй декан, философиин эрдэмэй доктор, профессор А.О.Бороноев Буряад соёлой түбэй толгойлогшо болоhон байна.
Ородой солото зүүн зүг шэнжэлэгшэ эрдэмтэдэй, хамба А.Доржиевай эхилhэн ехэ ажалые гэлэн лама Д-Х.Самаев, суута эрдэмтэд А.Бороноев, О.Хижняк, Е.Харькова болон бусад үргэлжэлүүлээ бшуу. Буддын шажанай hургаал согсолhон ном сударнуудай, урлалай бүтээлнүүдэй үзэсхэлэн, эрдэмэй хуралдаануудые, уран бэлигтэнэй тоглолтонуудые эдэ олон жэлнүүдэй туршада эмхидхэжэ байгаа ха юм.
Энэ жэлэй дасанай hайндэр үргэн дэлисэтэйгээр, олоной хабаадалгатайгаар үнгэрхэ гээд найдая. Ум сайн амгалан болтогой!