Дасан һүмэнүүд, уншалганууд

Буряад-Монгол дасангуудай магтаал

9 июля 2015

3181

Буряад-Монгол дасангуудай магтаал

Оройн тэнгэриин аадар бороо, сахилгаатай,
Очирваниин орон — Отсон хаан түшэгтэй,
Арьяабалын шулуунда тодорһон маанитай,
Анхан холоһоо Эргэ Бүргэһээ эхитэй,
Заяа Хамбын рамнайтай «Балдан-Брэйбүүнг» дасамнай.
Хамаг Сэлэнгын арад жиндагай мүргэлтэй,
Хамбын хүрээнэй домогто үндэр соёлтой,
Алтан Сэргэдээ Цамай бурхадые залагша,
Алдарта юһэн хамбын солыень үргэгшэ,
Ашата «Даша Гандан Рабжалинг» Тамчын дасамнай.
Ахамад дээдын Цахар, Цономын домогтой,
Атаган зоной дайда арюудхан бодонхой,
Улаан Жамсаран сахюусын түргэн аршатай,
Урдаа табиһан Хорчид гэгээнэй ваантай
Аяа «Лхундуб Дэченлинг» Атаган-Дэрэстэйн дасамнай.
Элинсэг сагта Хүреэ Булагта мүндэлжэ,
Эшэгы гэр соо түрүүшын хурал хурагсан
Дүрбэн дүрэтэ Гомбо Шалшии сахюусантай,
Этигэлэй Хамбын сахюул тэлэг бурхантай
Эртын түүхэтэ «Гандан Пунцоглинг» Сартуул дасамнай.
Гэгээн Дарма-Доди ламын нангин үреэлтэй,
Гунриг дуганай шэмэглэл Дүйнхэр шэрээтэй,
Наян тохой Алтан Майдариин дурасхалтай,
Набша сэсэгтэл ураар һалбархын шэнжэтэй,
Шабран хүсэтэ «Дамба Брэйбүлинг» Гэгээтэйн дасамнай.
Хори буряад угсаатанай хоймор талада
Хара Махагалын һүр жабхалан үзүүлһэн,
Гүн шойрын эрдэмтэ багшанараар суурханхай,
Гороологшо зуун найман нангин субаргатай
«Гандан Шаддублинг» эбэршэгүй Анаа дасамнай.
Гушан гурбан гулбайн мэлмытэ Яруунадаа
Гариг түбиин эрдэни — Зандан-Жуу бурханаа
Гантиг ордондонь залан, бэшэрэн тахижа,
Арын дайдые боди сэдьхэлээр жэгнэгшэ
Аригуун «Дамчой Равжалинг» Эгэтын дасамнай.
Хэбэд номхон Хэжэнгын ногоохон дободо
Жаран Хашорай субаргаа энэрин зогсоол
Һайн сагай Шэгэмүни бурханай үргөөтэй,
Һама сахюусанай һэргэг хёрхо харуултай
Жэнхэни «Дэчен Даши Лхунболинг» Хэжэнгын дасамнай.
Шалсаана Бууралай нара мандаха зүгтэ
Шангадай ороншуу сайхан арюун үзэгдөөд,
Зургаадайн, Эрдэниин гэгээнтэнэй намтартай,
Зулаар бүхэһэн юһэн сүмын дурасхаалтай
Заяанай «Гандан Чойпэллинг» Чесанын дасамнай.
Түгнын Зангинай модон сүмэеэ урилһаар,
Тэргын зүнгөөр һуурияа оложо түбхинөө
Алталмал зэд хүнэй зэргэ Аюуша бурхантай,
Арад жиндагай элбэг үгэльгэ хандибтай
Абаралта «Даши Чойнхорлинг» Түгнэ-Галтайн дасамнай
Нэрьежэ урдаһан Хёлго голой эрьедэ
Нүгэл, буянай хилэ илгуулжа айладхаад,
Ганжарбын гэгээнэй гурбан хоногой гашай
Голто зүрхэндөө сахин, гамтай хадагалһан
Гэтэлгэгшэ «Даши Лхундублинг» Шэбэртын дасамнай.
Мүнгэтэн толорһон һарьдагуудай хаяада
Маягта барилгаараа дура сэдьхэл татаад,
Сая сагта будаадын гүнзэгы номнолы
Саада захын Захаамин дайдаар дэлгэрүүлһэн
Сээжэ Бургалтайн «Дондуб Норбулинг» суутай дасамнай.
Уран-Дүшын дархаша урлигай сууряае
Улаан дуганай сангай абяан соо шэлжүүлһэн,
Гурбан зуун багтай догшидой Цамай бүжигтэй,
Ганжуур, Данжуурай алталмал барай соглигтой
Дээдын «Даши Пунсоглинг» Санага-Булагай дасамнай.
Самадиин үүдэн — даяаншын олон агытай,
Сарьдаг уулата Ахын аймагта мүндэлөөд,
Шэдитэ аршаан Шумаагай уһаар бүтээжэ,
Сүршэн, арюудхан хүгшэн, залуугүй байгааша
Аяа хөөрхы «Ламажабдоллинг» Ахын дасамнай.
Санид-Хамба Агваан Доржиин захяа дагажа,
Саяан уулын энгэр талада түбхинэһэн
Арбан табанай дүйсэндэ Майдар хуралтай,
Анханһаа «Чингисхаанай шэрээ» тахилгатай
Түнхэнэй «Дэчен Равжалинг» Хандагайн дасамнай.
Зурагтал сарюун уулата Түнхэндөө бодоод,
Зуугаад мундаргануудай сууряа тодон оршоол
Урдын сагай урта зади модон дохюуртай,
Уран хэблэлэй алтан гадарта «Ганжууртай»
Урдалхы «Гандан Даржалинг» Хэрэнэй дасамнай.
Юсэн тугта монголой уг түүхын дайда лэ
Юһэдүгээр шэрээтэ Соодойн Сэдэн лама лэ.
Буряад ороноо дэнзэлһэн Бархан ууламнай,
Бултандаа энэрилтэй Янжима бурхамнай,
Бүхэшэгүй «Гандан Шаддублинг» Баргажан голой дасамнай.
Хамниган отогой зургаан дасанай нэгэн
Хамагай түрүүн Ононой эрьедэ тогтоо.
Сэцэн-Сагаан гээд, урдын эрдэмтэ ламанартай
Сэнтэй шухаг, саглашагүй нюусын номуудтай
Мэргэдтэ «Даши Чойнхорлинг» Гүнэйн дасамнай.
Үндэр Алханаһаа Илеэ горхон эхилэнхэй,
Үзөөнэй Шулуун-Добоор үни түбхинэнхэй
Дамзан-Чойжил идамай найдамтай харуултай
Дүрбэн дугандаа нангин бурхадаа тахинхай
Үндэр хайрын «Даши Түбдэнлинг» Үзөөнэй дасамнай.
Зүүн хори угсаатанай анханай мүргэлтэй,
Зуунжэлнүүдэйшье тооһондо һүр, шэгээ буураагүй,
Домнодог Ганжарвын гэгээнэй субаргатай
Дандарай шэрээтэ — хубилгаанай рамнайтай
Дэлхэйн шэмэг «Даши Чоймпэллинг» Сүүгэл дасамнай.
Арсалан сэнтиидэл мэтэ хадын үбэртэ,
Анха эртын шажанай гуримаар үндэрлэн,
«Шалдын» һургуулиин шэглэл бариһан намтартай,
Шара Цогчен дугандаа түбэд «Юмэй» хуралтай
Шагжаагай орон «Дэчен Лхундублинг» Агын дасамнай.
Тэгшэ һайхан зуһалан талада бодоһон,
Тэрсүүд сагта тэмсэлдэн үзэлөө бариһан
Шэрээтын тариһан жэмэстэ сэсэрлигтэй
Шэмэгээр урлиг ехэ хүлгэн сударнуудтай
Алдарта «Даши Чойнхорлинг» Алайрай дасамнай.
Эрхүү можын зургаан дасанай нэгэн болон,
Эхинһээ Атаганай гэгдэн алдаршаһан
Арбан гурбан бурхадтаа элинсэгэй ёһоор
«Ардын үбгэд» хуралаа һэргээжэ хураһан
Шэнэлһэн «Түбдэн Даржалинг» Усть-Ордагай дасамнай.
Шэнэ сагай һүлдөөр сэсэрлиг соо мүндэлөөд,
Шажан баталан, субаргануудаа тойруулаа
Жагарһаа бууһан хоморой тэлэг бурхадтай,
Балбада бүтээһэн Шэгэмүниин хүрэгтэй
Жабхаланта «Намжил Чойдублинг» Эрхүүгэй дасамнай.
Эсэгын дайн соо Зүблэлтэ засагай хууляар
Эблүүлэн шажанаа, тоброг сооһоо мүндэлһэн,
Дармаа Хамбын бэлэг — алтан ганжар, хорлотой
Этигэлэй Хамбын Эрдэни бэеын ордонтой
Эрдэмэй түб «Даши Чойнхорлинг» Ивалгын дасамнай.
Дээдэ Онгостойн хүжын хангалта оршондо
Дагшан Шамбалын эрдэни бурхады тахин,
Дуйнхорой хурал, мандал бүтээдэг эрдэмтэй,
Диваажин дуган, Намгьял һургуулиин түсэбтэй
Жэнсрэг, Цамай эзэн «Жанчуб Джопэн Кан»
Хамбын Хүрээн дасамнай.
* * *

Эгүүридэ мүнхэ эрьенсэг түбиин энгэртэ
Эб найрамдалай шугам хараа баринхай,
Үхэхэ, түрэхын агшамда үдэр, гараггүй,
Үндэһэ, яһа, үзэл суртаалай илгаагүй
Эхэ зургаан зүйл хамаг түрэлэй аминда
Энэрил, хайраяа адлихан түхээн абардаг,
Хамаг жиндаг, арад түмэнтэеэ хамта
Хара, сагаан түүхын алибаа хатууе туйладаг
Боди сэдьхэлэй хизааргүй гэрэл мэдэрүүлһэн
Буряад оронойнгоо бүхы дасангуудые магтая:
1.Сэлэнгын аймагай Бултумурай дасан «Дамчой Равжалинг»,
2.Хурамхаанай аймагай «Ше Дувлинг»
3.Кабанскын аймагай Байгалай дасан «Дамба Даржалинг»
4.Хойто Байгалай «Түбдэн Шаддубчойлинг» дасан
5.Улаан-Үдын Мамба дасан «Дэсрид Санжай Жамцо»
6. Зугаалайн дасан «Дэчен Чойнхорлинг»
7.Угдаанай дасан «Содном Даржайлинг»
8. Шэтын дасан «Дамба Брайбунлинг»
9.Сэлэнгын аймагай «Дэчен Рабжалинг» Загустайн дасан
10.Сэлэнгын аймагай Ацын дасан
11. Нүхэдэй аймагай Үнгөөгэй дасан
12. Юрөөгэй «Чойдон Даржалинг» дасан
13. Табангуут-Үчөөтын «Дэчен Рабжалин» дасан
14. Ара-Хэрээтын «Галдан-Даржалинг» ашабагадай дасан
15. Суулгын «Сунграб Шейраблинг» дасан
16. Шулуутайн «Гандан Даржалин» дасан
17. Санкт-Петербургын «Гунзэчойнэй» дасан
18. Бабантын «Даши Даржалин» дасан