Цырен-Намжил Очиров — багша, уран зурааша

Тэрэ дунда һургуулида буряад хэлэн болон уран зохёолой багшаар ажаллаа. Цырен-Намжил Очировичай нютагай, арадай аман зохёол, үльгэрнүүд, урданай домогууд ехэ һонирхолыень татадаг һэн, эдэ бүгэдые зузаан дэбтэрнүүд соогоо нягтаар бэшэжэ суглуулдаг байгаа. Цырен-Намжил Очировичай иигэжэ нягтаар бэшэжэ суглуулһан нютагай, арадай аман зохёол нэгэ хэды зузаан дэбтэрнүүд соо үлэнхэй юм.



Очиров һанамсаргүй гэнтэ зураг зуража эхилээ. Тэрэ буряад арадай түүхын, ажабайдалай, соёлой сюжедүүдые харандаашаар, түүшээр амяараа саарһанууд дээрэ зурадаг байгаа. Цырен-Намжил Очирович зурагуудаа нютагаархидтаа, танилнуудтаа бэлэглэдэг байгаа, хүдөөгэй багшын зураһан зурагуудые хэншье еһоор харадаггүй, анхаралаа табидаггүй, бодолтойгоор хаража үзэдэггүй байһан, тэрэ зурагуудыень нютагаархидынь хараад гансал энеэлдэдэг байгаа. Цырен-Намжил Очирович зурахаһаа гадна, модоор һайхан һиилбэринүүдые бүтээдэг байгаа. Тэрэ 1970-д онуудай эхеэр, Улаан-Үдын Цыренжаб Сампиловай нэрэмжэтэ Художественна музей ерээд, өөрынгөө наринаар һиилэһэн сай нюдэдэг уур дурадхаба. Тэрэ уурайнгаа хажууда, зурагуудаа папка соо хээд асарһан байгаа. Цырен-Намжил Очировичай зурагууд Художественна музейн хүдэлмэригшэдтэ элдэб сэгнэлтэ түрүүлээ, зариманиинь сэдьхэлэй хүдэлгэжэ бахархаашье, зариманиинь сошордон сухалдаадшье үзөө, тон онсо шэнэ маягаар, шэнэ янзаар буряадуудай нюур зурахадань дурагүйдэһэн байгаа хаш даа. Цырен-Намжил Очировичай зурагуудые бодолготойгоор хаража үзэһэн мэргэжэлтэд, хүдөөгэй һайн дуранай уран зураашын ажалнуудые тон өөрсэ маягтай, шэнэ харасатай байна гэжэ тэмдэглээ.

Очировай өөрсэ маягтай, шэнэ харасатай зурагуудынь буряад арадай ажабайдал тон һайнаар, зүбөөр, досоотэйһээнь харуулһан юм. Тэрэнэй зурагууд соо буряад арадай ажабайдал тон зөөлэхэнөөр, дулааханаар, дура татамаар, аляа хошоноор, энеэдэтэгэйршье харуулагданхай. Байһаар, Могсохоной багшын шанар һайтай зурагууд олондо һайшаагдаа, уран һайханай тон шэнэ үзэгдэл гэжэ онсо тэмдэглэгдээ. Хүдөөгэй уран зурааша дүрсэнүүдые зурахадаа, мушхарһан таһалгаряагүй нэгэ зурлаагаар ажалнуудаа бүтээдэг байгаа. Очировай зурагууд өөрынгөө онсо маягтай, дабташагүй стильтэй. Цырен-Намжил Очиров буряад арадай ажабайдал ёһотой зүбөөр, сэхээр, байһыень байһан соонь, юумые зорюута ондоохон болгожо, хашан маягтайгаар зурагладаг байгаа. Тэрэнэй зурагуудые харахада, буряад арад зоной зан абарииеншье, тойрожо харагдаһан байгаалииешье, зоной ажабайдал байгаалитаяа таһаршагүй холбоотой гэжэ тухайлхаар байдаг.



Искусствовед Светлана Цыбыктаровагай сонинуудта публикаци хэблүүлһэнэй удаа, гайхамшагта соёлой анхан мэдэгдээгүй, дуулдаагүй үзэгдэл олониитэдэ мэдээжэ болоо, хүдөөгэй һайн дуранай уран зураашын бүтээлнүүд олондо һайшаагдаа. Советскэ Союз гүрэнөөр тарашаһан Очировай зурагуудые Светлана Цыбыктарова суглуулжа эхилээ. Цырен-Намжил Очировичай зурагуудые музейнүүд худалдан абажа, үзэмжэдэ табижа эхилээ, уран зураашанай авторска выставкануудшье үнгэрһэн байна. Цырен-Намжил Очиров Советскэ Союзда үнгэргэгдэһэн һайн дуранай уран зураашадай выставкануудта нэгэдэхи шатын 6 дипломуудта, уласхоорондын выставкануудта 2 дипломуудта хүртөө юм.

1987 ондо, 67 наһа хүрөөд Цырен-Намжил Очирович Очиров алтан дэлхэйтэеэ хахасан ошоо. Тэрэнэй олон зурагуудынь бүлэдэнь үлэнхэй. Һүүлэй үрэжэлтэй арбан жэлэй хугасаа соо гайхамшагта бэлигтэй Цырен-Намжил Очировай зураһан 500 гаран зурагуудынь Ц.С. Сампиловай нэрэмжэтэ Художественна музейдэ бии юм.

Ц.-Н.О. Очиров тухай:
С. Цыбыктарова. Художник из Могсохона. К 75-летию Ц-Н. Очирова // Бурятия, 1994, 10 сентября;
Она же. Бурятская легенда // Байкал, 1995, спецномер; С. Бардалеева. Забайкальский Пиросмани // Сокровища культуры Бурятии. СПб., 2002, с. 100-102;
Т.А. Бороноева. Традиционная культура в творчестве Ц-Н. Очирова // Отражение символики традиционной культуры в искусстве народов Байкальского региона и Центральной Азии. Материалы «Круглого стола», Улан-Удэ, 2001;
Н. Галданов. Через тернии к признанию // Бурятия, 2007, 25 августа;
Е. Ринчинова. Урдын сагай угалзанууд // Буряад үнэн, 1998, февралиин 9.