Театрай уралиг
Гайхамшаг бэлигтэнэй дабташагүй алдар соло
15 ноября 2018
1047
СССР-эй арадай артистка, Глинкын нэрэмжэтэ Гүрэнэй шангай лауреат Лариса Сахьяновагай, РСФСР-эй арадай артист, профессор Петр Абашеевэй нэрэтэ баледэй хатаршадай уласхоорондын наадан Улаан-Үдэдэ бэлигтэй залуушуулые дахинаа суглуулхань.
Арадайнгаа уран бэлигэй дэнзэ болон тодорһон эдэ хоёрой дурасхаал оперо болон баледэй театрай дэргэдэ хүрэл хүшөөгөөр мүнхэлэгдэнхэй. Бүхы дэлхэйгээр суурхаһан үндэр бэлигтэнэй дурасхаалые энэ ехэ нааданай үмэнэ түүрээн хүндэлэе.
Лариса Сахьянова 1930 ондо Буряад-Монголой АССР-эй Түнхэн аймагай Хэрэн һууринда түрэһэн юм. Москвагай Ехэ театрай дэргэдэхи хатарай училищида һуража байтарынь, дайн эхилжэ, һуралсалаа таһалдуулха баатай болоо һэн. 1946 ондо Буряад-Монголой хүгжэмэй-драматическа театрай кордебаледтэ хатаржа эхилээ. Байгаалиин үршөөһэн уян нугархай бэетэй, гайхамшаг һайхан хүдэлсэтэй, хүгжэмдэ бэлигтэй, зохид һайн зантай залуу хатаршан театрай уран һайханай хүтэлбэриин анхарал татажа, сольно партинуудые даалгадаг болоо бэлэй. «Корсарта» Гюльнарын, «Бахчисарайн фонтанда» Мариягай партинуудые амжалта түгэс гүйсэдхэжэ шадаһан байна. Театрай балетмейстер М.Арсеньевһээ нэмэлтэ хэшээлнүүдые абажа, эсэн сусангүй һуража, хүдэлсэ, гэшхэдэл бүхэнөө мүлижэ, айхабтар түргөөр мэргэжэһэн түүхэтэй.
П.Чайковскиин «Хун шубуута нуур» баледтэ Одеттын парти тэрэнэй хуби заяанда шухала удхатай байгаа. Дүршэлтэй балетмейстер К.Есауловагай хүтэлбэри доро хадуугдама һайхан, уянгата дүрэ бүтээжэ шадаа бшуу. Харин Одеттын хара һанаата эжэлэй үрөөһэн Одиллиин дүрэ бэлээр бүтэжэ үгөөгүй. Москвагай хореографическа училищиин эрхим багшанарай хэшээл гаража, амаргүй ехэ ажал бүтээһэнэй ашаар лэ энэ дүрэ балеринэдэ «ургалагдаа» һэн. 1953 ондо тэрэ түрүүшынхиеэ энэ хоёр парти нэгэ зүжэг соо, нэгэ доро гүйсэдхэһэн алдартай. Тиигэжэ искусство шэнжэлэгшэдэй тоолодог ёһоор, эдэ хоёр тад ондоо дүрэнүүдые мүндэлүүлжэ, ёһотой классическа баледэй дээдэ гарай мэргэжэлтэ хатаршан боложо тодорһон байна.
1951 оной хабар Берлиндэ үнгэрһэн Бүхэдэлхэйн залуушуулай ба оюутадай III наадан дээрэ «Баяр» гэжэ түрүүшын дуран тухай, сэлмэг һайхан эдир наһан тухай буряад хатар гүйсэдхэжэ, дипломдо хүртөө һэн. Энэ болон бусад олон туршалгануудые түрэл театрайнгаа тайзан дээрэ бэелүүлһэнэй һүүлээр Лариса Сахьянова бэлигэйнгээ шэнэ орьёл дээрэ гаража, Жизель, Эсмеральда, Лауренсия гэгшэдэй орёо дүрэнүүдые байгуулна. Хатарай болон драматическа гүнзэгы удхатай дүрэнүүдые бүтээнэ.
«Бахчисарайн фонтанда» урид хатарһан Мариягай дүрын хажуугаар Заремын дүрэдэ халдажа, халуун дуранай галда шатажа байһан, жүтөөрхэлэй һабарта ороһон зүүн зүгэй эхэнэрэй үнэншэмэ дүрэ байгуулжа, энэ баледтэ хоёр парти гүйсэдхэдэг болоһон түүхэтэй. Энээнһээ гадна А.Аданай «Жизель» баледтэ гол героиниин партиһаа гадуур хии хүсэтэй Миртын парти хатардаг болоо һэн.
Китри, Сари, Мехменэ Бану гээд хэдэн орёо дүрэнүүдые тэрэ байгуулаа. Буряад баледүүдтэ Алтан, Сэсэг, Хүсэл гэһэн дүрэнүүдые зураглаа. Гэбэшье эгээн суутай дүрэнь Агуу гоохон Ангар дүүхэй болоно. Жэнхэни буряад аянга дуутай, үндэһэн мэдэрэлтэй мартагдашагүй һайхан дүрэ байгуулһан суутай юм. Энэ дүрэ бүтээхэдээ, эхэнэр хүнэй хүсэтэ дуран, зол жаргалайнгаа түлөө сухаришагүй тэмсэл тухай хөөрэжэ, өөрынгөө зохёохы хэрэгэй гол шэглэл үргэлжэлүүлээ һэн.
Шэнэ партинуудые бэлдэхэдээ, мэргэжэл шадабарияа улам һайжаруулаа, тэрэ үеын суута балеринэнүүд Г.Улановагай, О.Лепешинскаягай, М.Плисецкаягай түрүү дүй дүршэлһөө халан абаһан байна.
Гайхамшаг бэлигтэй ажалаараа бүхы гүрэндөө суурхаһан Л.П.Сахьянова СССР-эй Верховно Соведэй депутадаар һунгагдаһан, шэдитэ һайхан уян хатартань арад түмэн магтаал соло дуудаһан түүхэтэй. Наһанай нүхэр суута хатаршан Петр Абашеевтэй хамта Хитадта, Монголдо, Болгарида, Афганистанда, Иранда, Япондо, Финляндида гастрольдо ябахадаа, харагшадай дура буляагаа бэлэй. Буряад хатаршадай уран бэлигые бахархан магтаһан статьянуудай эдэ гүрэнүүдэй хэблэлдэ гараһан тухай В.Найдакова бэшээ һэн.
Энээнһээ гадна Лариса Петровна Сахьянова багшын бэлигтэй байшоо. Буряадай хореографическа училищида эрхимээр багшалхадань, уран һайханай хүтэлбэрилэгшэ болгоһон юм. Мүнөө Буряадай гүрэнэй оперо болон баледэй театрай солистка, мэдээжэ балеринэ Лия Балданова дуратай багша тухайгаа ехэ дулаанаар дурсаа һэн.
1993 ондо СССР-эй арадай артистка Лариса Сахьяновагай нэрэмжэтэ баледэй уран бэлигэй уласхоорондын нэгэдүгээр наадан Улаан-Үдэдэ үнгэрөө һэн. Удаадахи наадан 2005 ондо зарлагдахадаа, Л.Сахьянова, П.Абашеевэй нэрэмжэтэ уласхоорондын наадан гэжэ нэрэтэй болоо бэлэй. 2013 ондо гурбадугаар наадан ниислэл хотодомнай амжалта түгэс үнгэрһэн байна.
РСФСР-эй арадай артист Петр Абашеев үндэһэн буряад баледэй хүгжэлтэдэ горитой ехэ хубитаяа оруулһан габьяатай. А.Вагановагай нэрэмжэтэ Ленинградай хореографическа училищида тэрэ суута хатаршад Р.Нуриевтэй, М.Сабироватай, Б.Васильевтэй хамта һураһан юм. Тэрэнэй бүтээһэн эгээн суута дүрэ — А.Хачатурянай «Спартак» соо гол геройн парти болоно. Лариса Сахьяноватай хамта «Агуу гоохон Ангар дүүхэй» гэжэ суута буряад баледтэ бахархан гайхамаар хатарһаниинь түүхэдэ оронхой. Композитор Жигжит Батуевай зохёоһон буряад баледүүдтэ гол геройнуудай парти гүйсэдхэжэ, үндэһэн баледэй урлалда өөрын горитой мүр үлээжэ шадаһан байна.
Бэлигтэй багша П.Т.Абашеевэй эрхим шабинар буряад баледэй түүхэдэ нэрэеэ үлөөнхэй: Г.Мергенов, М.Сат, Б.Надмитов, В.Бородин, А.Перепечай, А.Ремишевский, З.Хусаев, В.Павлов, В.Сумкин, Б.Норбоев, Б.Дамбаев.
Гайхамшаг хоёр хатаршадай нэрые Буряадай гүрэнэй хореографическа училищи зүүнэ. Иимэ үндэр нэрэ солотон Буряад орондомнай мүндэлэн тодорһон ушар арадаймнай гүн сооһоо саашадаашье гайхамшаг бэлигтэн урган гараха гэһэн найдал түрүүлнэ.
Лариса Сахьянова
Лариса Сахьянова
Лариса Сахьянова 1930 ондо Буряад-Монголой АССР-эй Түнхэн аймагай Хэрэн һууринда түрэһэн юм. Москвагай Ехэ театрай дэргэдэхи хатарай училищида һуража байтарынь, дайн эхилжэ, һуралсалаа таһалдуулха баатай болоо һэн. 1946 ондо Буряад-Монголой хүгжэмэй-драматическа театрай кордебаледтэ хатаржа эхилээ. Байгаалиин үршөөһэн уян нугархай бэетэй, гайхамшаг һайхан хүдэлсэтэй, хүгжэмдэ бэлигтэй, зохид һайн зантай залуу хатаршан театрай уран һайханай хүтэлбэриин анхарал татажа, сольно партинуудые даалгадаг болоо бэлэй. «Корсарта» Гюльнарын, «Бахчисарайн фонтанда» Мариягай партинуудые амжалта түгэс гүйсэдхэжэ шадаһан байна. Театрай балетмейстер М.Арсеньевһээ нэмэлтэ хэшээлнүүдые абажа, эсэн сусангүй һуража, хүдэлсэ, гэшхэдэл бүхэнөө мүлижэ, айхабтар түргөөр мэргэжэһэн түүхэтэй.
П.Чайковскиин «Хун шубуута нуур» баледтэ Одеттын парти тэрэнэй хуби заяанда шухала удхатай байгаа. Дүршэлтэй балетмейстер К.Есауловагай хүтэлбэри доро хадуугдама һайхан, уянгата дүрэ бүтээжэ шадаа бшуу. Харин Одеттын хара һанаата эжэлэй үрөөһэн Одиллиин дүрэ бэлээр бүтэжэ үгөөгүй. Москвагай хореографическа училищиин эрхим багшанарай хэшээл гаража, амаргүй ехэ ажал бүтээһэнэй ашаар лэ энэ дүрэ балеринэдэ «ургалагдаа» һэн. 1953 ондо тэрэ түрүүшынхиеэ энэ хоёр парти нэгэ зүжэг соо, нэгэ доро гүйсэдхэһэн алдартай. Тиигэжэ искусство шэнжэлэгшэдэй тоолодог ёһоор, эдэ хоёр тад ондоо дүрэнүүдые мүндэлүүлжэ, ёһотой классическа баледэй дээдэ гарай мэргэжэлтэ хатаршан боложо тодорһон байна.
1951 оной хабар Берлиндэ үнгэрһэн Бүхэдэлхэйн залуушуулай ба оюутадай III наадан дээрэ «Баяр» гэжэ түрүүшын дуран тухай, сэлмэг һайхан эдир наһан тухай буряад хатар гүйсэдхэжэ, дипломдо хүртөө һэн. Энэ болон бусад олон туршалгануудые түрэл театрайнгаа тайзан дээрэ бэелүүлһэнэй һүүлээр Лариса Сахьянова бэлигэйнгээ шэнэ орьёл дээрэ гаража, Жизель, Эсмеральда, Лауренсия гэгшэдэй орёо дүрэнүүдые байгуулна. Хатарай болон драматическа гүнзэгы удхатай дүрэнүүдые бүтээнэ.
«Бахчисарайн фонтанда» урид хатарһан Мариягай дүрын хажуугаар Заремын дүрэдэ халдажа, халуун дуранай галда шатажа байһан, жүтөөрхэлэй һабарта ороһон зүүн зүгэй эхэнэрэй үнэншэмэ дүрэ байгуулжа, энэ баледтэ хоёр парти гүйсэдхэдэг болоһон түүхэтэй. Энээнһээ гадна А.Аданай «Жизель» баледтэ гол героиниин партиһаа гадуур хии хүсэтэй Миртын парти хатардаг болоо һэн.
Китри, Сари, Мехменэ Бану гээд хэдэн орёо дүрэнүүдые тэрэ байгуулаа. Буряад баледүүдтэ Алтан, Сэсэг, Хүсэл гэһэн дүрэнүүдые зураглаа. Гэбэшье эгээн суутай дүрэнь Агуу гоохон Ангар дүүхэй болоно. Жэнхэни буряад аянга дуутай, үндэһэн мэдэрэлтэй мартагдашагүй һайхан дүрэ байгуулһан суутай юм. Энэ дүрэ бүтээхэдээ, эхэнэр хүнэй хүсэтэ дуран, зол жаргалайнгаа түлөө сухаришагүй тэмсэл тухай хөөрэжэ, өөрынгөө зохёохы хэрэгэй гол шэглэл үргэлжэлүүлээ һэн.
Шэнэ партинуудые бэлдэхэдээ, мэргэжэл шадабарияа улам һайжаруулаа, тэрэ үеын суута балеринэнүүд Г.Улановагай, О.Лепешинскаягай, М.Плисецкаягай түрүү дүй дүршэлһөө халан абаһан байна.
Гайхамшаг бэлигтэй ажалаараа бүхы гүрэндөө суурхаһан Л.П.Сахьянова СССР-эй Верховно Соведэй депутадаар һунгагдаһан, шэдитэ һайхан уян хатартань арад түмэн магтаал соло дуудаһан түүхэтэй. Наһанай нүхэр суута хатаршан Петр Абашеевтэй хамта Хитадта, Монголдо, Болгарида, Афганистанда, Иранда, Япондо, Финляндида гастрольдо ябахадаа, харагшадай дура буляагаа бэлэй. Буряад хатаршадай уран бэлигые бахархан магтаһан статьянуудай эдэ гүрэнүүдэй хэблэлдэ гараһан тухай В.Найдакова бэшээ һэн.
Энээнһээ гадна Лариса Петровна Сахьянова багшын бэлигтэй байшоо. Буряадай хореографическа училищида эрхимээр багшалхадань, уран һайханай хүтэлбэрилэгшэ болгоһон юм. Мүнөө Буряадай гүрэнэй оперо болон баледэй театрай солистка, мэдээжэ балеринэ Лия Балданова дуратай багша тухайгаа ехэ дулаанаар дурсаа һэн.
1993 ондо СССР-эй арадай артистка Лариса Сахьяновагай нэрэмжэтэ баледэй уран бэлигэй уласхоорондын нэгэдүгээр наадан Улаан-Үдэдэ үнгэрөө һэн. Удаадахи наадан 2005 ондо зарлагдахадаа, Л.Сахьянова, П.Абашеевэй нэрэмжэтэ уласхоорондын наадан гэжэ нэрэтэй болоо бэлэй. 2013 ондо гурбадугаар наадан ниислэл хотодомнай амжалта түгэс үнгэрһэн байна.
Петр Абашеев
Петр Абашеев
РСФСР-эй арадай артист Петр Абашеев үндэһэн буряад баледэй хүгжэлтэдэ горитой ехэ хубитаяа оруулһан габьяатай. А.Вагановагай нэрэмжэтэ Ленинградай хореографическа училищида тэрэ суута хатаршад Р.Нуриевтэй, М.Сабироватай, Б.Васильевтэй хамта һураһан юм. Тэрэнэй бүтээһэн эгээн суута дүрэ — А.Хачатурянай «Спартак» соо гол геройн парти болоно. Лариса Сахьяноватай хамта «Агуу гоохон Ангар дүүхэй» гэжэ суута буряад баледтэ бахархан гайхамаар хатарһаниинь түүхэдэ оронхой. Композитор Жигжит Батуевай зохёоһон буряад баледүүдтэ гол геройнуудай парти гүйсэдхэжэ, үндэһэн баледэй урлалда өөрын горитой мүр үлээжэ шадаһан байна.
Бэлигтэй багша П.Т.Абашеевэй эрхим шабинар буряад баледэй түүхэдэ нэрэеэ үлөөнхэй: Г.Мергенов, М.Сат, Б.Надмитов, В.Бородин, А.Перепечай, А.Ремишевский, З.Хусаев, В.Павлов, В.Сумкин, Б.Норбоев, Б.Дамбаев.
Гайхамшаг хоёр хатаршадай нэрые Буряадай гүрэнэй хореографическа училищи зүүнэ. Иимэ үндэр нэрэ солотон Буряад орондомнай мүндэлэн тодорһон ушар арадаймнай гүн сооһоо саашадаашье гайхамшаг бэлигтэн урган гараха гэһэн найдал түрүүлнэ.