Дугаржаб Дашиевай түрэһөөр 80 жэлэй ойдо

Дугаржаб Дашиевай дуулахые шагнахадаа, гайхамшаг энэ хоолой газарай сээжэһээ гарана гү, али огторгойн оройһоо бууна гү гэжэ һанахаар байдаг. Наһанайнь намтаршье юрын бэшэ юм.

Дээдэ Ториин хачинууд угай нэгэ һалаагай юһэдэхи үень болоно. 1939 ондо Улзар нютагта Гуро Лубсановай гэр бүлэдэ дүрбэдэхи үриин түрэхэдэ, Дугаржаб гэжэ нэрлээ һэн. Гэртээ эрхээр үндыжэ байһан хүбүүн үри бэегүй, түрэл болохо Дашиевтанда ходо ошодог болошоо бэлэй. Цырен Найданович Долгор Жигжитовна Дашиевтан хөөрхэн, дорюун хүбүүндэ ехээр дадажа, түрэлхидтэнь: «Хүбүүгээ үгэжэ, бидэниие жаргуулыт» гэһэн юм ха. Еши Мункуевна эжынь хүбүүндэнь үнэн зүрхэнһөө дуратай байһыень ойлгоод, сэдьхэлээ хүдэлэн, зүбшөөгөө бэлэй.


Дугаржабые үргэһэн эсэгэнь ехэ суутай хонишон байгаа. Дайнай үедэ малда дуратай заахан хүбүүн хонидые һааха, адуулхада эсэгэдээ туһалдаг һэн. Зунай халуунда хонидойнгоо хургахадань, заахан Дугаржаб түгсүүл дээрэ гараад, зоной урда дуулажа байһан мэтэ бүхы мэдэхэ дуунуудаа дуулажа наададаг байгаа. Багшанарай училищида һурадаг, мандолина дээрэ наададаг Валя эгэшынгээ заажа үгэһэн дуунуудые хүбүүн шадахысаа хангюурдадаг һэн. Үхибүүнэй энэ наадые ехэ хөөршөөһэн аха зон: «Дуулыш даа, Дугаржабнай», — гээд, аргададаг байгаа. Хүбүүн ехээр аргадуулангүй, мэдэхэ дуунуудаа дуратайгаар дуулахадань, нютагай зон уяржа, нюдэнэйнгээ нулимса аршан байжа шагнадаг һэн.

Ямар мэргэжэлтэй болохоб гэжэ марган байтараа, 1958 ондо «Байгал» ансамблиин соносхоһон конкурс тухай радиогоор дуулаба. Улаан-Үдэ ерээд, конкурсдо хабаадаад, ажалда абтаа һэн. 1959 ондо Москвада үнгэрһэн Буряадай искусствын хоёрдохи декадада хабаадалсаһан юм. 1961 он болотор ансамблиин бүридэлдэ дуу дуулажа, хатаржа ябаа. Хүгжэмэй училищида РСФСР-эй габьяата артистка Вера Дашиевна Лыгденовада һураа. Хоёрдохи курсын һүүлээр сэрэгэй албанда татагдаад, сэрэгэй элдэб округуудай дуу болон хатарай ансамбльда дуулажа ябаа. Чимита Григорьевна Шанюшкинагай ашаар унаган нүхэр Владимир Шагжиевтай хамта Ураалай гүрэнэй М.П.Мусоргскиин нэрэмжэтэ консерваторидо һурахаяа ороо бэлэй.

Консерваториин оюутан байхадаа, Бүхэсоюзна М.Глинкын нэрэмжэтэ дуушадай конкурсын шангай лауреат болоо. Суута дуушан Ирина Архипова тэрэнэй хоолойе «уян ба зөөлэн» гэжэ һайшаагаа һэн. Тиигэжэ буряад дуушан консерваториин эгээн ехэ омогорхол болодог шабинарай тоодо ороһон юм.

1969 ондо консерватори дүүргээд, Буряадай оперо болон баледэй театрай солист болоо. Вердиин «Травиатада» гүйсэдхэһэн Альфредэй парти, энэ театрта тэрэнэй түрүүшын роль, буряад оперодо бэлигтэй уянгата тенор ерээ гэжэ гэршэлээ һэн. Удаа дараалан Ленскиин, Фаустын уянгата дүрэнүүдые бүтээнэ. Бэлигтэй залуу дуушанай мүндэлһые агуу Л.Линховоин анжаран, магтан дэмжэһэн юм.
Гэбэшье гол түлэб драматическа дүрэнүүдые байгуулхаяа хүсэдэг бэлэй. Вердиин «Аидада» Радамесэй дүрэ тодо гоёор, үнэншэмэ хурсаар зураглажа шадаа һэн.

Түрүүшын буряад оперо «Энхэ-Булад баатарта» тэрэнэй гүйсэдхэһэн Энхын гол парти ехэ амжалтань болоо бэлэй. Геройн һүр жабхаланта эршэ зоригой хажуугаар уян зөөлэн сэдьхэлыень харуулжа шадаа бшуу.

Буряад оперын тайзан дээрэ Дугаржаб Дашиевай найруулһан гайхамшаг дүрэнүүд олон даа: Канио (Р.Леонкавалло «Паяцы»), Ленька (Т.Хренников «В бурю»), Лыков (Н.Римский-Корсаков «Царская невеста»), Цыремпил (Б.Ямпилов «Цыремпил»), Андрей (М.Мусоргский «Хованщина»), Рудольф (Д.Пуччини"Богема«), Василий (В.Усович «Ночь умирает с рассветом»). Гадна Вердиин Дон Карлос, Форесто («Аттила»), Туридду («Сельская честь»), Калаф («Турандот»), Дон Оттавио («Дон Жуан»), Хозе («Кармен»), Неморино («Любовный напиток»), Герман («Пиковая дама»), Водемон («Иоланта»), Моцарт («Моцарт и Сальери»), Ромашев («Два капитана»), Эдир хүбүүн («Орфей Хиросимы») болон бусад рольнуудта вокальна ба драматическа оюун бэлигынь бэе бэедээ нэмэлтэ боложо, эдэ дүрэнүүд буряад оперно театрай алтан жасада оронхой.

Оперын түүхэдэ ехэ орёо, хүшэр гэжэ тоологдодог Отеллын партиие итальян хэлэн дээрэ ялас гэмээр гүйсэдхэһэниинь тэрэнэй зохёохы замай нэгэ үндэр туйлалта боложо тодороо һэн.

СССР-эй арадай артистын үндэр нэрэ зэргэтэй болоод байхадаа, суг хүдэлдэг нүхэдэйнгээ, илангаяа залуу дуушадай амжалтада аргагүй ехээр баярладаг байһан гээд тэдэнэй дурсалганууд гэршэлнэ. «Хүн зон илдам дулаахан абари зангынь түлөө, зүрхөөрөө хүниие ойлгожо, хэндэшье һаань, туһалхаар бэлэн ябадаг байһанайнь түлөө, үшөө тиихэдэ дуушан болон актерой агууехэ оюун бэлигэйнь түлөө хүндэлдэг, сэгнэдэг бэлэй. Дугаржаб Цыренович КПСС-эй ХХVI съездын түлөөлэгшөөр, СССР-эй Верховно Соведэй депутадаар һунгагдажа, энэ ажалайнгаа ехэ сагыень абадагшье һаань, саг үргэлжэ һунгагшадтаяа уулзажа, заводой цехүүдтэ, таряалан болон фермэнүүдтэ, оюутадай урда, сэрэгэй частьнуудта сэдьхэлээ сэлин дуулажа, баярлуулдаг һэн» гэжэ үелжэ ябаһан нүхэрынь Р.Б.Гармаев дурсаа бэлэй.

Буряад, монгол дуунуудые зүрхэ шэмшэрүүлмэ уянга оруулжа гүйсэдхэдэг һэн. Илангаяа эжы тухай дуулахыень шагнаһан зон уяржа, нулимсаяа аршан соносожо байхыень нэгэтэ бэшэ хараһан хүм.

Баян дэлгэр сэдьхэлтэй хүн байһыень гэршэлһэн гайхамшаг нэгэ ушар тухай О.И.Куницын дурсаа һэн. Хүдөөдэ концерт харуулжа дүүргээд байхадань, холын таряалан дээрэ хүдэлжэ байһанаа тракторист эхэнэр хүбүүнтэеэ хойнотоод ерэһэн юм ха. Эдэ хоёрто Дугаржаб Дашиев тугаар дуулаһан программаяа дахин дабтажа гүйсэдхэһэн байна.

Буряадай арадай поэт Дамба Жалсараевай шүлэгэй мүрнүүд агуу буряад дуушанай һаруул һайхан дүрэ зураглана:

Дуушанай дэлгэр сээжэдэ
Дуунай зүрхэн сохилно.
Дуушанай баян сэдьхэлдэ
Дуунай дэлхэй мандана.

Гансал хотын театрта бэшэ, харин хүдөө нютагуудай малшадай холын гүүртэдэ, таряашадай хээрын стан дээрэ радиогоор Дугаржаб Дашиевай дуулахые соносоһон хүнүүдэй нюдэн галтай боложо, сэдьхэлээ уяран шагнадаг байгаа бшуу. Агууехэ дуушан энэ түбидэ өөрын һайхан дуунай дэлхэй мандуулһан габьяатай.❚


Хэрэглэгдэһэн литература

1.Л.Линховоин. Доброе начало // «Правда Бурятии», 1969, февралиин 2-ой дугаар.
2.О.Куницын. Дугаржап Дашиев (к 40-летию творческой деятельности) — Улан-Удэ, 1999.