Хүгжэм
Баярма Раднаева. Уяран, шаналан дурсанабди...
29 мая 2018
1603
«Буряад арадай сэдьхэлдэ бата бэхеэр хадуугдааш буряад hайхан дуунуудаараа…»
Цырен-Дулма Дондокова
«Тооложо үгэhэн наhан, төөлэжэ табиhан бэе», — гэжэ сэсэн үгэ манай арадта бии гээшэ. Тиигэбэшье, мэдэхэ зонойнгоо алтан дэлхэйhээ халин ошоходо шаналан, гуниглан байхаш. Илангаяа дэн эртүүр, бэлигэйнгээ бадаржа ябahан үедэ, хара залуугаар хахасаhан хүн бүришье хайратай. Иигэжэ бэшэхэдээ би нэн түpүүн Буряад Уласай габьяата дуушан Баярма Раднаевае hанаандаа оруулнаб. Олон тоото шабинар сооhоомни бэлиг түгэлдэр, түрэл Яруунаяа, тоонто Улхасаа-Гоондоёо холо ойгуур суурхуулан, зоной түрүүдэ ябаhан басаган бэлэй. Энэ үдэрнүүдтэ мэндэ ябаа hаа, оройдоол 55-ай богоhые алхаха байгаал даа...
Хүн гээшэ гэнтэ «тэс» гээд, хаанаhааб даа, нарата дэлхэйдэ буушадаг бэшэ, өөрын үндэhэ табисууртай, уг гарбалтай байдагынь мэдээжэ. Баярма Раднаева 1963 оной апрелиин 30-да Яруунын аймагай Улхасаа-Гоондо нютагта Цырен-Дондог Очирович, Дулсан Жигмитовна Раднаевтанай эбтэй эетэй бүлэдэ одхон басаган боложо түрэhэн байна.
Баабайнь — Цырен-Дондог Очирович Эгэтын-Адагай Хангирай хүн байhан юм. Үбэшэнэй шалтагаанаар залуугаар нюдэ бурүүлтэй болоошье hаа, түрэлхиин бэлигтэй хүн гараа хабсараад hуугаагүй, ниитын, уран hайханай хүдэлөөнүүдтэ эдэбхитэйгээр хабаададаг байhан. Бүхэроссиин хараа муутайшуулай бүлгэмэй гэшүүн ябаад, Хори, Ярууна, Хэжэнгын бүлгэмдэ хүгжэмэй талаар харюусадаг байгаа. Өөрөө лимбэ, морин хуур дээрэ, аккордеон дээрэ наададаг бэлэй. Олон тоото наада-тоглолтонуудта республика дотороо, нютагтаашье хабаадаhан. Мүн баhа шатар-даамааршье бэрхэ наадажа, мүрысөөнүүдтэ ябадаг байгаа.
Эжынь, Дулсан Жигмитовна, 1927 ондо Улхасаада түрэhэн. Дайнай үеын үхибүүдэй хүндэ хүшэр ажабайдалые дабажа гараад, нютагтаа hаалишанаар хүдэлжэ, наhанай амаралтада гараhан. Ехэ номгон зантай, өөрыгөөл хараад, үлүү булуу гарангүй ябадаг hэн даа. Ехэ hургуули дүүргээшьегүй hаа, эрдэм мэдэсэ hайтай, ном уншаха дуратай байгаа. Нүхэсэhэн нүхэртөө, Цырен-Дондог Очировичта, hонирхолтой номуудые уншажа, хужарлуулдаг бэлэй.
Иимэ hайхан бүлэдэ түрөөд, 3 хүүгэдынь бэлигээр одоо бурьялма байнгүй яаха hэм. Ехэ басаган Александра Жигмитовна дунда мэгэжэлэй багшанарай hургуулиин хүгжэмэй таhaг дүүргээд, наhаараа түрэл hургуулидаа дуунай багшаар амжалтатай ажаллаа.
Ахань Шираб-Жамса Раднаев — бэлигтэй уран зурааша, Оросой Холбоото Уласай уран зураашадай холбооной гэшүүн, Шираб-Жамса юрын зурааша бэшэ, онсо бэлигтэй хүн юм, зураhан бүтээлнүүдынь хүнэй зосоохиин эгээл нангин утаhануудые дайража шадаха шэдитэй: гуниг, баяр, энэрил хайра түрүүлдэг...
Саашань, мүнөөдэрэймнэй дурсалгын одхон басаган Баярмаа тухай хадань, онсо тогтожо, хөөрэхэ дуран хүрэнэ. Баярма 1970 ондо hургуулида орожо, 1980 ондо дүүргээд, П. И Чайковскийн нэрэмжэтэ хүгжэмэй hургуулида ятаг дээрэ наадаха таhaгта ороhон байна. Гэртэнь элдэб янзын хүгжэмэй зэмсэгүүдэй бии hэн тулада, багаhаа булта гурбуулаа тэдээн дээрэ наадажа туршадаг байгаа. Илангаяа Баярмаа хүгжэмдэ үлүү абьяастайгаа харуулжа, баабайгаа ехэ баярлуулдаг hэн. Тиимэ дээрhээ хүгжэм дуунай харгы түрэлхиинь табисуур гэхэдэ алдуу болохогүй гэжэ hанахаар. Багшанарынь Буряад Уласай габьяата артистнар Э. Н. Доржиева А. А. Арсаланов хоёр байhан.
Баярмагай оюутан байхаhаа эхилээд, «одото» замынь нээгдээ hэн: 1983 ондо Москвада болоhон Буряадай соёл урлалай үдэрнүүдтэ хабаадалсаhан юм. Мэргэжэлтэ hургуулияа дүүргээд, «Байгал» хамталигай (ансамблиин) урилгаар буряад арадай зэмсэгүүд дээрэ наададаг оркестртэ ажаллахаяа ороо. Буряад Уласай, Оросой Холбооной габьяата дуушан Дарима Дугданова иигэжэ хөөрэнэ: «1989 ондо Монгол гүрэндэ гастрольдо байтараа үбдөөд, Баярмаае hайхан хоолойтой гэжэ мэдэхэ хадаа, орондомни дуулыш гэжэ гуйhан байнаб. Тиигэд лэ ямаршье бэлэдхэлгүй гаража дуулаад, дуушан болохо замайнь эхин болоhон юм. Тэрэ гэhээр олон жэлдэ суг хүдэлжэ, дуугаа дуулан ябаабди...»
Тиигээд лэ Баярма буряад, монгол дуунуудые аргагүй гоёор гүйсэдхэжэ, «Байгал» ансамблиин гол дуушан болотороо ургаа. «Сагаалган-1992» гэhэн мүрысөөндэ лауреат болоо. 1992 ондо Астраханьда болоhон «Хоморой хүгжэмэй зэмсэгүүд» гэhэн мүрысөөндэ дипломант болоhон юм. 1993 ондо Баярма Л. Л. Линховоиной нэрэмжэтэ дуунай мүрысөөндэ алтан медаль абажа, 1-дэхи шатын шагналда хүртөө. 1995 ондо Улаан-Баатарта үнгэрhэн утаар татагдажа дуулагдадаг дуунуудай урилдаанда 1-дэхи hуури эзэлээ.
Иракта болоhон фольклорно харалгада дипломант боложо бусаа hэн. 1997 ондо «Буряад Республикын габьяата артист» гэhэн үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэhэн юм. Нютагайнгаа басаганай, шабиингаа бэлигээр, нютаг ороноо, эжы абаяа суурхуулжа ябахадань, бидэ ехэл омгорходог байгаабди. Урагшатай, урматай ажалай хажуугаар хүн бүхэн гал гуламта бадараажа, гэр бүлэ зохёохо табисууртай. 1993 ондо Баярмаамнай наhанайнгаа инаг дурантай золгожо, «Байгал» ансамблиин гол дуушан Дээдэ-Ивалгын хүбүүн Жаргал Бадмацыреновтэй айл болоhон юм. Жаргалнай сэбэр hайхан шарайтай, сэлмэг дуулим сэдьхэлтэй хүрьгэн байhан гээшэ. Харатайл богони наhан соогоо уяхан шэнхинүүр хоолойгоороо зоной дура буляаhан, Буряад Уласай габьяата артист болотороо ургаhан, мүн баhа олон тоото хайра шагналнуудта хүртэhэн. Энэ айлнай ажабайдалдаашье, ажалдаашье эбтэй суг алхалаа. Жаргалтанай ерэхэдэ манай нютагта ехэ баяр бологшо бэлэй. hургуулида урихадаш гансата тумагүй ерээд, сэдьхэл ханаадаг hэн: дуугаашье дуулаха, үхибүүдтэймнэй хани халуунаар харилсаха.... Жаргалнай: «Би Гоондо нютагтаа ехэ дуратйб, намда түрэлhөө түрэл», — гэдэг юм hэн, барhан. Хадамайнгаа нютагта дуратайгаа гэршэлэн, А. Бадаевай үгэ дээрэ П. Дамирановай бэшэhэн «Улхасаа» гэжэ дууе сэдьхэлэй оёорhоо hайханаар дуулажа, маанарые уяруулдаг hэн. Нютаг зон Жаргалда аргагүй дуратай, хүгшэн залуугүй хүндэлдэг байгаа. 2001 ондо «Айлшантай айл жаргалтай» гэhэн тоглолто Баярма Жаргал хоёр эмхидхэжэ, буряад хүгжэм дуунда дуратайшуулые аргагүй олоор суглуулжа, магтаал hайшаалда хүртэhэн байна.
Сагай гүйсэ хурдан, Жаргалаймнай, Баярмаагаймнай маанараа орхин ошоhоор олон жэл боложо байна даа: 2005 ондо хайрата нүхэрэйнгөө ябаhанай удаа 5 жэл уйдхар гунигта даруулан ябаад лэ, хойноhоонь дахаа hэн. Ямаршье хүнэй наhанhаа нүгшэхэдэ харамтай, хайратай. Илангаяа иимэ бэлиг түгэлдэр залуу зон үлүү шаналбаритай. Хүн бүхэн өөрынгөө хойно үлээхэ нэрэ солотой гү, али хэрэг ушартай байдаг. Манай нютагай, алтан гургалдай гүүлэhэн Баярма Раднаева тухай hайхан hанаа бодолнууд, дуулаhан дуунуудынь манай нютагай зоной сэдьхэлдэ мүнхэ үлэнхэй. Хүнэй наhан соо үүри зон ехэл онсо hуури эзэлжэ, дулааханаар hанагдадаг. Нүхэр басаган тухайдаа дурсалгануудhаа: «Энэ наhанай харгыда үелжэ, ушаржа, хөөрэлдэжэ ябаhан нүхэр Баярмаагаа шаналан hанадагби. Багадаа артист болохо хүсэлэнтэй үдэр бүри дуу дуулажа наадагша hэмди. 1980 ондо хүгжэмэй hургуулида орохоо ерээбди. Дууша болохо талаантай, үйлэтэй хүнэй зорилгоншье ондоо hэн. Саашадаа мэдээжэ дуушан болоо hааб даа, харин удаан ябаагүйнь гомодолтой.
Иигэжэ хани басагадайнь уяран, дурсан байхада, би, багшань, Баярмаа тухайдаа өөрынгөө hанамжа нэмэжэ, дурсаха байнаб. Баярмаа тэрэ үедэ hураhан үхибүүдhээ үлүү юугээршье илгарhынь hананагүйб. Ехэл даруу, түни басаган байгаал даа, юундэб гэхэдэ hайхан хоолойгоо нюугаад ябадаг байгаа гээшэ ха. Наада-энеэдэнэй болоходо эшэжэ, гайхажа, дуулаад орхихогүй. Айлай бага хадаа эрхэхэн байhан аабзэ, теэд хаанашье өөрынгөө хараад лэ зохидоор ябадаг байгаа. Дуушан боложо, бэеэ олоходонь Баярмаагаа үлүү мэдэн ойлгожо абаhамди. Хүндэмүүшэ налгайхан, бүдүүн хүжүүнгүй, нютаг нугадаа, үетэн нүхэдтөө хүндэтэй, hайхан сэдьхэлтэй хүн ябаал даа. Юундэб даа, хүнhөө ондоохон, зоной дура буляама, бэлигтэй зоной богони наhатай байдагынь ехэл харамтай. hайн зониимнай бурхан шэлэжэ, абаад ябашдаг гээбы даа.
Хайрата дүүгэйнгээ дурасхаал мүнхэлэн, эгэшэ аха хоёрынь гэр бүлэнүүдээрээ үүсхэл гаргажа, урин дулаанай ерэжэ байhан үедэ дурсалгын үдэшэ нютагтаа, аймагай түб Нарhатада, майн 31-дэ үнгэргэхэ гэжэ байна. Энээнэй урда тээ Баярмаадаа, мүн Жаргал хүрьгэндөө зорюулhан үзэсхэлэн — харалга эмхидхээ, гоё hайхан буклет гаргаа. Энэ нааданда түрэл «Байгал» театрынь, мүн Зоригто Нонна Тогочиевтанай эстрадын театр, Светлана Бунеева хабаадаха. Энэ үдэрнүүдтэ гэр бүлынхидынь, дүтын зон, нютагайхид Баярмаагайнгаа hайхан хоолой, hаруулхан сэдьхэл дурсан шаналан байхабди. Буряадай уянгата шүлэгшэн Дондог Улзытуевай мүрнүүд эндэ яаха аргагүй тааруу гэжэ hанахаар:
Ганганан, ганганан үнгэрhэн
Галууд нэрыш дуудана,
Гажаран, гажаран уяарhан
Үетэн нүхэдшни дурдана...
Мүнхэ hайхан дэлхэйдээ
Мүшэн шэнгеэр үнгэрөөлши.
Эрьелтэгүйгөөр ошоош hаа,
Эльгэндэмнэй мүнхэрөөлши.
Хүн гээшэ гэнтэ «тэс» гээд, хаанаhааб даа, нарата дэлхэйдэ буушадаг бэшэ, өөрын үндэhэ табисууртай, уг гарбалтай байдагынь мэдээжэ. Баярма Раднаева 1963 оной апрелиин 30-да Яруунын аймагай Улхасаа-Гоондо нютагта Цырен-Дондог Очирович, Дулсан Жигмитовна Раднаевтанай эбтэй эетэй бүлэдэ одхон басаган боложо түрэhэн байна.
Баабайнь — Цырен-Дондог Очирович Эгэтын-Адагай Хангирай хүн байhан юм. Үбэшэнэй шалтагаанаар залуугаар нюдэ бурүүлтэй болоошье hаа, түрэлхиин бэлигтэй хүн гараа хабсараад hуугаагүй, ниитын, уран hайханай хүдэлөөнүүдтэ эдэбхитэйгээр хабаададаг байhан. Бүхэроссиин хараа муутайшуулай бүлгэмэй гэшүүн ябаад, Хори, Ярууна, Хэжэнгын бүлгэмдэ хүгжэмэй талаар харюусадаг байгаа. Өөрөө лимбэ, морин хуур дээрэ, аккордеон дээрэ наададаг бэлэй. Олон тоото наада-тоглолтонуудта республика дотороо, нютагтаашье хабаадаhан. Мүн баhа шатар-даамааршье бэрхэ наадажа, мүрысөөнүүдтэ ябадаг байгаа.
Эжынь, Дулсан Жигмитовна, 1927 ондо Улхасаада түрэhэн. Дайнай үеын үхибүүдэй хүндэ хүшэр ажабайдалые дабажа гараад, нютагтаа hаалишанаар хүдэлжэ, наhанай амаралтада гараhан. Ехэ номгон зантай, өөрыгөөл хараад, үлүү булуу гарангүй ябадаг hэн даа. Ехэ hургуули дүүргээшьегүй hаа, эрдэм мэдэсэ hайтай, ном уншаха дуратай байгаа. Нүхэсэhэн нүхэртөө, Цырен-Дондог Очировичта, hонирхолтой номуудые уншажа, хужарлуулдаг бэлэй.
Иимэ hайхан бүлэдэ түрөөд, 3 хүүгэдынь бэлигээр одоо бурьялма байнгүй яаха hэм. Ехэ басаган Александра Жигмитовна дунда мэгэжэлэй багшанарай hургуулиин хүгжэмэй таhaг дүүргээд, наhаараа түрэл hургуулидаа дуунай багшаар амжалтатай ажаллаа.
Ахань Шираб-Жамса Раднаев — бэлигтэй уран зурааша, Оросой Холбоото Уласай уран зураашадай холбооной гэшүүн, Шираб-Жамса юрын зурааша бэшэ, онсо бэлигтэй хүн юм, зураhан бүтээлнүүдынь хүнэй зосоохиин эгээл нангин утаhануудые дайража шадаха шэдитэй: гуниг, баяр, энэрил хайра түрүүлдэг...
Саашань, мүнөөдэрэймнэй дурсалгын одхон басаган Баярмаа тухай хадань, онсо тогтожо, хөөрэхэ дуран хүрэнэ. Баярма 1970 ондо hургуулида орожо, 1980 ондо дүүргээд, П. И Чайковскийн нэрэмжэтэ хүгжэмэй hургуулида ятаг дээрэ наадаха таhaгта ороhон байна. Гэртэнь элдэб янзын хүгжэмэй зэмсэгүүдэй бии hэн тулада, багаhаа булта гурбуулаа тэдээн дээрэ наадажа туршадаг байгаа. Илангаяа Баярмаа хүгжэмдэ үлүү абьяастайгаа харуулжа, баабайгаа ехэ баярлуулдаг hэн. Тиимэ дээрhээ хүгжэм дуунай харгы түрэлхиинь табисуур гэхэдэ алдуу болохогүй гэжэ hанахаар. Багшанарынь Буряад Уласай габьяата артистнар Э. Н. Доржиева А. А. Арсаланов хоёр байhан.
Баярмагай оюутан байхаhаа эхилээд, «одото» замынь нээгдээ hэн: 1983 ондо Москвада болоhон Буряадай соёл урлалай үдэрнүүдтэ хабаадалсаhан юм. Мэргэжэлтэ hургуулияа дүүргээд, «Байгал» хамталигай (ансамблиин) урилгаар буряад арадай зэмсэгүүд дээрэ наададаг оркестртэ ажаллахаяа ороо. Буряад Уласай, Оросой Холбооной габьяата дуушан Дарима Дугданова иигэжэ хөөрэнэ: «1989 ондо Монгол гүрэндэ гастрольдо байтараа үбдөөд, Баярмаае hайхан хоолойтой гэжэ мэдэхэ хадаа, орондомни дуулыш гэжэ гуйhан байнаб. Тиигэд лэ ямаршье бэлэдхэлгүй гаража дуулаад, дуушан болохо замайнь эхин болоhон юм. Тэрэ гэhээр олон жэлдэ суг хүдэлжэ, дуугаа дуулан ябаабди...»
Тиигээд лэ Баярма буряад, монгол дуунуудые аргагүй гоёор гүйсэдхэжэ, «Байгал» ансамблиин гол дуушан болотороо ургаа. «Сагаалган-1992» гэhэн мүрысөөндэ лауреат болоо. 1992 ондо Астраханьда болоhон «Хоморой хүгжэмэй зэмсэгүүд» гэhэн мүрысөөндэ дипломант болоhон юм. 1993 ондо Баярма Л. Л. Линховоиной нэрэмжэтэ дуунай мүрысөөндэ алтан медаль абажа, 1-дэхи шатын шагналда хүртөө. 1995 ондо Улаан-Баатарта үнгэрhэн утаар татагдажа дуулагдадаг дуунуудай урилдаанда 1-дэхи hуури эзэлээ.
Иракта болоhон фольклорно харалгада дипломант боложо бусаа hэн. 1997 ондо «Буряад Республикын габьяата артист» гэhэн үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэhэн юм. Нютагайнгаа басаганай, шабиингаа бэлигээр, нютаг ороноо, эжы абаяа суурхуулжа ябахадань, бидэ ехэл омгорходог байгаабди. Урагшатай, урматай ажалай хажуугаар хүн бүхэн гал гуламта бадараажа, гэр бүлэ зохёохо табисууртай. 1993 ондо Баярмаамнай наhанайнгаа инаг дурантай золгожо, «Байгал» ансамблиин гол дуушан Дээдэ-Ивалгын хүбүүн Жаргал Бадмацыреновтэй айл болоhон юм. Жаргалнай сэбэр hайхан шарайтай, сэлмэг дуулим сэдьхэлтэй хүрьгэн байhан гээшэ. Харатайл богони наhан соогоо уяхан шэнхинүүр хоолойгоороо зоной дура буляаhан, Буряад Уласай габьяата артист болотороо ургаhан, мүн баhа олон тоото хайра шагналнуудта хүртэhэн. Энэ айлнай ажабайдалдаашье, ажалдаашье эбтэй суг алхалаа. Жаргалтанай ерэхэдэ манай нютагта ехэ баяр бологшо бэлэй. hургуулида урихадаш гансата тумагүй ерээд, сэдьхэл ханаадаг hэн: дуугаашье дуулаха, үхибүүдтэймнэй хани халуунаар харилсаха.... Жаргалнай: «Би Гоондо нютагтаа ехэ дуратйб, намда түрэлhөө түрэл», — гэдэг юм hэн, барhан. Хадамайнгаа нютагта дуратайгаа гэршэлэн, А. Бадаевай үгэ дээрэ П. Дамирановай бэшэhэн «Улхасаа» гэжэ дууе сэдьхэлэй оёорhоо hайханаар дуулажа, маанарые уяруулдаг hэн. Нютаг зон Жаргалда аргагүй дуратай, хүгшэн залуугүй хүндэлдэг байгаа. 2001 ондо «Айлшантай айл жаргалтай» гэhэн тоглолто Баярма Жаргал хоёр эмхидхэжэ, буряад хүгжэм дуунда дуратайшуулые аргагүй олоор суглуулжа, магтаал hайшаалда хүртэhэн байна.
Сагай гүйсэ хурдан, Жаргалаймнай, Баярмаагаймнай маанараа орхин ошоhоор олон жэл боложо байна даа: 2005 ондо хайрата нүхэрэйнгөө ябаhанай удаа 5 жэл уйдхар гунигта даруулан ябаад лэ, хойноhоонь дахаа hэн. Ямаршье хүнэй наhанhаа нүгшэхэдэ харамтай, хайратай. Илангаяа иимэ бэлиг түгэлдэр залуу зон үлүү шаналбаритай. Хүн бүхэн өөрынгөө хойно үлээхэ нэрэ солотой гү, али хэрэг ушартай байдаг. Манай нютагай, алтан гургалдай гүүлэhэн Баярма Раднаева тухай hайхан hанаа бодолнууд, дуулаhан дуунуудынь манай нютагай зоной сэдьхэлдэ мүнхэ үлэнхэй. Хүнэй наhан соо үүри зон ехэл онсо hуури эзэлжэ, дулааханаар hанагдадаг. Нүхэр басаган тухайдаа дурсалгануудhаа: «Энэ наhанай харгыда үелжэ, ушаржа, хөөрэлдэжэ ябаhан нүхэр Баярмаагаа шаналан hанадагби. Багадаа артист болохо хүсэлэнтэй үдэр бүри дуу дуулажа наадагша hэмди. 1980 ондо хүгжэмэй hургуулида орохоо ерээбди. Дууша болохо талаантай, үйлэтэй хүнэй зорилгоншье ондоо hэн. Саашадаа мэдээжэ дуушан болоо hааб даа, харин удаан ябаагүйнь гомодолтой.
Хайралан хэдээдэш hанагшаб— гээд үеынь нүхэр Дарима Цырендоржиева уярна.
Ханилан ябаhан Баярмаагаа.
Хүби заяанай үргэн замда
Холбуулан сэдьхэлээ сэгнэгшэб»,
Нимаева Октябрина Гармаевна, багшын ажалай ветеран:
«Хара багаhаа Баярмаа бидэ хоёр үелэн наададаг hэмди. Нүхэрни артист, дуушан боложо наадаха дуратай юм hэн. Бинь шагнаад, альгаа ташахаб. Энэ хүсэлынь бэелжэ, дуушан болоо гээшэ ааб даа. Олон hайхан дуунуудые дуулаа даа, тэдээндэнь мүнөөшье хүрэтэрөө дуратайб.
Ажабайдалшни — эртэ замхаhан дуун шэнги.
Үндэр дээрэ тэрэшни үргэлжэлэг лэ,
Манай хайрата урихан, зөөлэхэн, сэлмэгхэн нүхэрнэй,
Ондоо замбида сэдьхэлшни амгалан байг лэ!»
Иигэжэ хани басагадайнь уяран, дурсан байхада, би, багшань, Баярмаа тухайдаа өөрынгөө hанамжа нэмэжэ, дурсаха байнаб. Баярмаа тэрэ үедэ hураhан үхибүүдhээ үлүү юугээршье илгарhынь hананагүйб. Ехэл даруу, түни басаган байгаал даа, юундэб гэхэдэ hайхан хоолойгоо нюугаад ябадаг байгаа гээшэ ха. Наада-энеэдэнэй болоходо эшэжэ, гайхажа, дуулаад орхихогүй. Айлай бага хадаа эрхэхэн байhан аабзэ, теэд хаанашье өөрынгөө хараад лэ зохидоор ябадаг байгаа. Дуушан боложо, бэеэ олоходонь Баярмаагаа үлүү мэдэн ойлгожо абаhамди. Хүндэмүүшэ налгайхан, бүдүүн хүжүүнгүй, нютаг нугадаа, үетэн нүхэдтөө хүндэтэй, hайхан сэдьхэлтэй хүн ябаал даа. Юундэб даа, хүнhөө ондоохон, зоной дура буляама, бэлигтэй зоной богони наhатай байдагынь ехэл харамтай. hайн зониимнай бурхан шэлэжэ, абаад ябашдаг гээбы даа.
Хайрата дүүгэйнгээ дурасхаал мүнхэлэн, эгэшэ аха хоёрынь гэр бүлэнүүдээрээ үүсхэл гаргажа, урин дулаанай ерэжэ байhан үедэ дурсалгын үдэшэ нютагтаа, аймагай түб Нарhатада, майн 31-дэ үнгэргэхэ гэжэ байна. Энээнэй урда тээ Баярмаадаа, мүн Жаргал хүрьгэндөө зорюулhан үзэсхэлэн — харалга эмхидхээ, гоё hайхан буклет гаргаа. Энэ нааданда түрэл «Байгал» театрынь, мүн Зоригто Нонна Тогочиевтанай эстрадын театр, Светлана Бунеева хабаадаха. Энэ үдэрнүүдтэ гэр бүлынхидынь, дүтын зон, нютагайхид Баярмаагайнгаа hайхан хоолой, hаруулхан сэдьхэл дурсан шаналан байхабди. Буряадай уянгата шүлэгшэн Дондог Улзытуевай мүрнүүд эндэ яаха аргагүй тааруу гэжэ hанахаар:
Ганганан, ганганан үнгэрhэн
Галууд нэрыш дуудана,
Гажаран, гажаран уяарhан
Үетэн нүхэдшни дурдана...
Мүнхэ hайхан дэлхэйдээ
Мүшэн шэнгеэр үнгэрөөлши.
Эрьелтэгүйгөөр ошоош hаа,
Эльгэндэмнэй мүнхэрөөлши.