Дондок Улзытуевай дурасхаалай үдэшэ: «Буудалхан газартаа хүлеэгээд байн...»

Хүшэгэ нээлгэтэй байна. «Булагтаа уняарынь тунаад байн» гэhэн үгэнүүдтэй «Шэбэртэ» гэжэ дууе Дамбадугар Бочиктоев дуулана. Дуун доро, тайзанай арада Алтан гадаhан, Долоон үбгэд, hара, аалиханаар тодорон, бии болонод... 


Д. БОЧИКТОЕВ : Дуулана

ХҮБҮҮН: (Наадажа ябана)

...Үхибүүн балшар наhандаа,
Үльгэр шагнан ябахадаа
Үндэр наhата дуушадай 
Үгэлхые анжаал hэм.
Долоотойхон наhандаа,
Долорходожол ябахадаа,
Долоон суглаа мүшэдэй
Домоглолы соносоол hэм...

АРТИСТ: (Миндаhан дээрэ ?)

(Цыден Цырендоржиев) Газар оёортой, шулуун зуухатай,
Ганса онигор сууха сонхотой
Орбогор харахан зэмьеэ соохоно
Оршолон дэлхэйдэ түрэлэйлби;
Хони, малай маараан соохоно
Хонгёо шангаар сошон уйлажа,
Хохир дээрэ уналайлби... 

АРТИСТ: Эхэ тухай шүлэг

Дабацу Юндунова

АРТИСТ: (Тайзан дээрэ гараад дуулана. Эндэ эжын образ)

Ургы ногоон ургахал даа,
Уhанай шубууд ерэхэл даа.
Уурагшни дэлбэрхэл даа,
Урдаhаашни юуншни угтахаб даа...
Тээгэ, тээгэ, тээгэ, тээгэ...
Хүйтэн хабар үнгэрхэл даа,
Хүхы шубуун доргодохол даа.
Хүхэншни дэлбэрхэл даа,
Хойноhоошни юуншни дахахаб даа...
Тээгэ, тээгэ, тээгэ, тээгэ...
Хадын ногоон халюурхал даа,
Халуун нажар болохол даа.
Хариhан шубууд бусахал даа,
Хангай ехэ бэлшээридэ
Хажуудашни юуншни ябахаб даа...
Тээгэ, тээгэ, тээгэ, тээгэ...

ХҮБҮҮН: (Наадажа ябана, hүүхирнэ, гүйнэ, собхорно, тэрээн хоорондоо шүлэг хэлэнэ)

...Элдин сагаан hужаагаар
Ээрэмшээжэ ябахадам,
Эреэн соохор шубууды
Эшхээхэдэжэ ябахадам,
Үндэр наhатай Шойсорон
Үнсэн hуужа хэлээ hэн:

Д. БОЧИКТОЕВ: «Үдэжэ ябаhан үльгэршэн,
Үгыш hаа даа, хүгжэмшэн»...

(Зали) Сайн байна, хүндэтэ нүхэд. Та олон нүхэдтөө сэдьхэлэй гүнhөө амар мэндэеэ айладхажа байнаб, тогтоогыт даа. Буряад орон хангайдамнай тэнгэриин мүшэндэл нэгэтэ ялас гэжэ мүндэлөөд, удааншье носонгүй халижа залирhан агууехэ шүлэгшын алдар нэрыень нэрлэжэ, дурсажа тараха зорилготой энэ үдэшэ сугларба гээшэбди. Иигэжэ наашаа субажа, эндэ сугларhан таанартаа баяртай байнаб, hайнта даа. Дондог Улзытуев Буряадаймнай түүхэдэ оройдоол гансахан, богонихон наhандаа яhалашье ехэ юумэ хэжэ үрдиhэн, түрэл арадаа, түрэл дайдаяа газар дэлхэйдэ мэдүүлжэ, шүлэг бүхэндөө магтан түүрээжэ, hайхан сэдьхэлээрээ hайхан тээшэ бултыемнай уряалжа ябаhаар мүнхэрөө, гэбэшье байгуулhан зохёолынь тэрэл хэбээрээ, мүнөөшье удха шанараа алдаагүй, жэлhээ жэлдэ хүсэ нэмэжэ, агууехэ үнэн тээшэ, арюун hайхан байдал тээшэ маанараа дахуулжал ябана ха юм даа...

Иимэ үндэр заяатай, үндэр нэрэтэй хүбүүтэй байhандаа омогорхохо ёhотойбди, Дондог Аюшеевич арайхан лэ яаража алтан дэлхэйhээ халижа ошоо, мэндэ ябаа hаа мүнөөдэр 70 наhатай сарюун үбгэжөөл энээхэн тайзан дээрэ маанарайнгаа амаршалга тогтоожо, тэрэл хэбээрээ тэбхыжэ hуухал hэн даа...

Мүнөө энэ дурсалгын үдэшэдэ орожо ерэhэн айлшадаа тайзан дээрээ уринаб, наашаа гаража ерыт:
Буряад Республикын Правительствын Түрүүлэгшын орлогшо Степан Гаврилович Ефимов
Буряад Республикын Арадай Хуралай Түрүүлэгшын орлогшо Фаина Павловна Ботоева
Буряад Республикын Соёлой болон олониитын харилсаануудай министр Владимир Борисович Прокопьев
Улаан-Үдэ хотын толгойлогшын орлогшо Михаил Александрович Ян
Буряадай Уран зохёолшодой холбооной түрүүлэгшэ Галина Хандуевна Дашеева
«Бэшүүрэй аймаг» гэhэн муниципальна байгууламжын толгойлогшо Георгий Афанасьевич Павлов
Буряад Республикын Арадай Хуралай депутат Павлов
Бэшүүрэй аймагай «Шэбэртэ» гэhэн муниципальна байгууламжын толгойлогшо Базаров
болон бусад, үшөө хэд үгэ хэлэхэ hанаатай ерээд hуунаб? 

АЙЛШАД: Дурсалгын үгэ хэлэнэд

АРТИСТ: ...Шибертуй, родное село...

Актриса Тихо еду,
Русского театра Уздечкой звеня,
И поскрипывает седло
Моего вороного коня.
Как цари,
Проплывают орлы,
Ходят девушки,
Как царевны...
Я из сердца Улаан-горы
Пью, склоняясь,
Аршан целебный.
Припадаю к жёлобу я,
Пью и пью я — 
А всё мне мало!
Как целует меня струя — 
Если бы ты меня так целовала!
Вот развалины чёрные храма,
Там стоит моя добрая мама.
Замечаешь ли, мама,
Как дети растут?
Я не мальчик уже — 
Я мужчина!
Но когда-то,
Ты помнишь,
Лежал я тут,
На траве,
Завёрнутый в овчину?
И тогда, задыхаясь от вдохновенья,
Я сложил и крикнул упрямо
Своё самое лучшее стихотворение,
И, короткое самое:
«Мама!»...

АРТИСТ: Вы слыхали когда-нибудь
С. Г. Рыжов О траве голубой — ая ганга?
Её имя —
Как отзвук старинного медного гонга. 
У неё суховатые
Колкие стебли.
От неё синеватые
Наши бурятские степи...
Есть обычай такой —
Обживая жилище своё
Скотовод зажигает
У входа в жилище её.
И пока он сидит,
С гостями беседуя,
Ая ганга курится
Дымом бессмертия.
Дым и горек до слёз,
Дым и сладок до слёз...
Посмотрите —
Я вам
Ая ганга принёс.
По страницам
Рассыпал я эту траву.
В этом запахе
То, чем дышу и живу...
Если хочешь, мой друг,
Привезу я с собой
Много-много
Пахучей травы голубой...

АРТИСТ: (дуулана)

Б. Дамбаев,
Ж. Динганорбоева Дуулим hэрюухэн hүниин тэн
Дууран, маряаhаар ерээ.
Уудам нугаараа хүхын дуун
Дуудан хэниишьеб эрьеэ.
Дуудан хэниишьеб эрьеэ гү? —
Зүүдэн hэмээхэн сэлмээ.
Айдар шамайем нэрлээ гү? —
Найдал досоомни hэргээ.
Аажам энээхэн hүниие
Аалин гансааран манааб.
Һайхан шарайеш, нюдыеш
Гайхан мүнөөдэр hанааб.
Гайхан мүнөөдэр hанаа гүб? —
Байхал наhаараа hанааб.
Һайхан шарайдаш hаргаа гүб? —
Һайхан hанаандаш hаргааб.

АРТИСТ: Не время писать эпопеи,

ГРДТ Как древние греки писали,
Не время писать эпопеи,
Слова расщепляя, как атом,
Ведь слово нашей эпохи
Может в сердцах миллионов
Новой энергией стать!
Поэты нашей эпохи —
Действующие вулканы!
Цветы рождают слово,
Металл рождает слово,
Ливень рождает слово,
Слова собирает поэт.
Он в сердце их накопляет,
Но когда им становится тесно,
Они из кратера сердца
Вырываются неудержимо
И одухотворяют природу.
О, сколько противоречий
Вместилось в груди поэта!
Цветы и металл — я верю! —
В горячей груди поэта
Станут единым сплавом!

АРТИСТ: ЗАХААМИН ТУХАЙ ШҮЛЭГ ОЛОХО. 
ҮРГЭЛЖЭЛЭЛДЭНЬ:

...Сахир нютагай хүбүүдэйнь hайхан,
Сагаан-Мориной басагадайнь hайхан... (М. Самбуев)
(Дондог Аюшеевич Сагаан-Мориной хүрьгэн бэлэй даа)

АРТИСТ: ...Сэдьхэлэйм гүнзэгы удхые
Сэгнэжэ хүсэд ойлгоогүй,
Гансахан hанаатайш ябахадам 
Гасаалжа намаяа голоогүй
Этигэл, найдалайм тулга —
Эжэл хайрата нүхэрни,
Энээхэн наhанайм аялга —
Энэрхы ганса амарагни...

АРТИСТ: Шинии мүшэн минии мүшэнтэй тохёогоо,
Туяна Шэбшэжэл ябанаб гансал шамай зосоогоо.
Бальжанова Шинии мүшэн минии мүшэнтэй тохёогоо,
Шэдитэ дуранай ошо бадарган носоогоо. 
Шинии мүшэн минии мүшэнтэй тохёогоо,
Шэбэнэн дуулгажа, сэдьхэлэйнгээ дохёо үгөө.
Шинии мүшэн минии мүшэнтэй тохёогоо,
Шэнэлэн жаргаха наhыемнай зохёогоо.

АРТИСТ: ...Урал дээрэшни
Солбон Ургаал дурамнай.
Субботин Ургаал дурамнай —
Урихан сэсэгнай... 
Уурлаад, инагни,
Уралаа бү хазыш!
Улаахан хонхыень,
Дэльбыень гамныш...

АРТИСТ: («Намар» гэжэ дуу дуулана)

Дуушан
Шулуун дээгүүр миралзаад,
Шугын горхон хайнагтаа.
Халуун зүрхым шатааhан
Халюун нажар хаанаб даа?

Сэлгеэ hарын толондо
Сэнгүү хаhам hанагдаа.
Аяар холо мордоhон 
Айдар гансам хаанаб даа?
Харгын хоёр далангаар
Хонхо сэсэг хэнзэлээ.
Уужам Буряад нютагтам
Утын намар мүндэлөө.

АРТИСТ: Аглаг сэнхир
Баярто Адуун талым 
Ендонов Аригуун охин,
Амгалан сагаан
Магтаал дуунайм
Аялгын эхин...
Ганга жалгын
Анхилаанай
Гашуун хангал,
Ганган гуа эжынэрэйм
Галша заншал;
Амитан бүгэдын
Амисхаалда аятай hайхан...
Алтарганын үүри болон
Амаржаhан,
Арад зонойм
Юрөөл болон,
Алдаршаhан
Ая ганга, Ая ганга!

АРТИСТ: Б. Цырендашиевай «Дурасхаал» гэжэ дуу дуулана


Дамбадугар
Бочиктоев Үүрэй сайхын урда тээ
Үүдээ сэлин гаралайлши.
Мүнгэн сагаан хюруу дээр
Мүрөө гарган ябалайлши.
Холын холо нютагтаа
Хотон айлаа hанахалши.
Буурал хүгшэн эжыдээ 
Бусажа hөөргөө ерэхэлши.

Тэнжэн үдэhэн дайдашни
Тэрэл зандаа хэбтэхэл.
Тэнигэр ехэ тайгашни
Тэрэнгеэрээ угтахал.
Сахилзата талашни 
Сагаалхиhаар үлэхэл.
Сагай шэрүүн урасхал
Шамай гансал hэлгэхэл.
Арбан үнгын амисхаал —
Аглаг тоонто Шэбэртэм.
Элинсэгэй дурасхаал —
Элдин Бэлшэр, Дабаатам.

АРТСИТ: Бамбагар хуурай хүбхэн дээрэ
Болот Балшар наhаяа hэргээжэ,
Динганорбоев Хангай ехэ Хайрангын
Хангал бэедээ шэнгээжэ,
Шэнэhэн тужын соорхой соо
Шэлбүүhэн отог обоолоод,
Газарай амисхаал шагнаархан,
Гансаарханаа хэбтэhэйб.
Намаа набшын hабинаан дор
Налгай зүүдэ манахалби,
Намжаа ногоон үглөөгүүр
Наранай гарахы харахалби.
Хүхэнэн, хүхэнэн гуниглааша
Хүхын дуута hүнинүүдые,
Хүхэрэн, хүхэрэн манатааша
Хүнтэйн аглаг хадануудые
Харахан алаг зүрхөөрөө
Харан, шагнан hуухадаа,
Аалин, аалин гүнгэнэжэ,
Аман соогоо дуулахаб даа.

АРТИСТ: (Дуулана)

Намхайн
Мүнхзул Хүхын дуунай аялга
Хүбшэ тайгаар зэдэлбэ.
Хүрин алаг зүрхыем
Хүнэй гуниг эзэлбэ.
Эдир залуу наhамни
Энхэ байхаа яагааб даа.
Эжы, аба хоёрни
Мүнхэ hуухаа яагааб даа.
Сагай дүрбэн эрьюулгэ 
Сахариг болоод үнгэрнэ.
Сарюун наhанайм эрьюулгэ
Дуулан, жэргэн үнгэрнэ.

АРТИСТ: О, Байкал, глаза моей горной страны,
ВСГАКИ Я пришёл из далёкого далека.
Над тобой скачут скакуны,
По тебе плывут облака.
Я скучал посреди городов
По твоей упругой волне.
И вся сила напевных слов
Пробудилась во мне.
О, Байкал, привёз тебе низкий поклон
И от Волги, и от белокурых берёз.
О, Земля дедов и отцов,
Я вам сердце своё привёз...




ГОЛОС Д. УЛЗЫТУЕВА: Гэсэрэй түүхые
Гэрдэжэ ерэhэн лэ
Буряад хэлэмнай.
Гэрэлтэ мүшэдые
Дамжажа ерэhэн лэ
Буряад хэлэмнай.
Сагаадай Мэргэнэй
Самсаал hэлмэдэл,
Ногоодой Сэсэнэй
Номин бэлигтэл
Буряад хэлэмнай...

Түмэн зонойнгоо Саашань Иван
Түүхэ сахинхайл, Цыбикжапов уншана
Түрэ хуримайнь
Түүдэг болонхойл
Буряад хэлэмнай.
Баатарлиг ажалайнь
Магтаал дууданхайл,
Бата жаргалайнь
Баримта болонхойл
Буряад хэлэмнай.
Хонгёо дуунай
Жэгүүр эдлэнхэйл,
Хорвоо түбеэр
Мүнөө зэдэлэнхэйл
Буряад хэлэмнай.
Хоног бүридэ
Улам хүгжэнхэй,
Холын холые
Зорин гаранхайл
Буряад хэлэмнай.

АРТИСТ: Намарай ольбоной унахада

Цыден Набша ногоон хагдардаг.
Цырендоржиев Алаг сэсэгэй намаан дорохоно
Алтан зүгы хосордог.
Намарай ольбоной унахада
Наhанай ошоhон элихэн байн.
Хилэн харахан hаншагташ
Хирмэн саhан унажал байн.
Сагай эрхэ хэсүү даа,
Шамай, намай илгаагүй.
Мүшэн сэнхир замбидаш 
Мүнхэ наhа олгоогүй...

Энэ хүрэтэр, шүлэгүүдэй хажуугаар, дуушад О. Аюрова, В. Цыдыпова, Н. Мүнхзул, Б-Х. Аюшеева, Д. Дугданова гэгшэд, тиихэдэ манай артистнар дээрэ нэрлэгдэhэн дуунуудые
Үндэhэтэнэй номой hангай гэрэл зурагууд хүгжэм болон шүлэгүүд дээрэ харуулагдана... (Энээндэ тус номой hангай Хизаар ороноо шэнжэлгын таhагай толгойлогшо Оюн Жимбиевна Рыгзенова харюусалгатай)

ФИНАЛ: (Уйдхартайхан хүгжэм доро)

Туяна Бальж-ва Хадын саhанай хайлаха сагта
Хайлгана шубуун уйлахал.
Хайлгана шубуунай уйлахада
Хайрата намаяа hанаарай...

ВСГАКИ Когда растает снег в горах,
Когда в холодной синеве
Заплачет птица Хайлгана,
Ты вспомни обо мне.

Солбон Субботин Сэнгүү нажарай сэлмэг hүни
Сээжэ зүрхэнш долгисохол.
Сээжэ зүрхэнэй долгисоходо
Сэдьхэжэ намаяа hанаарай...

ВСГАКИ Когда дожди пройдут в лесах,
Когда заплачешь по любви
С тоской и нежностью в глазах, -
Ты вспомни обо мне.

Баярто Ендонов Залуу наhанай залираагүйдэ
Заяата нэгые золгожо болохош.
Заяата нэгые золгоошье бол
Заатагүй намаяа hанаарай...

ВСГАКИ Пока весна горит в глазах,
Ты повстречаешь на земле
Кого-нибудь, но всё равно
Ты вспомни обо мне.


Цыден Цырен-в Үндэр наhанай эрмэг гэшхэн,
Үргэжэ ашанараа, hуухал байхаш.
Үргэжэ ашанараа hууха үедөө
Үгылжэ намаяа hанаарай...

ВСГАКИ Когда устанешь и уйдёшь
В страну теней,
То в той стране
Под сенью вечности своей
Ты вспомни обо мне... (пауза)

Дамбадугар Боч-в Һүрмэн хара нюдөө анижа,
Һүүдэртэ орохо саг ерэхэл...
Һүүдэртэ орохо саг дээрээ
Һүүлшынхиеэ hанаарай...
Түгэсхэлдэнь Шэбэртэhээ ерэhэн нютагайнь зон, гэр бүлынь, түрэлэйнь зон тайзан дээрэ гарана.
Тэдэ зон баярай үгэнүүдые, дурсалгануудые хэлээд, энэ үдэшэ дүүрэнэ... 
...Сэдьхэлэйм гүнзэгы удхые 
Сэгнэжэ хүсэд ойлгоогүй,
Гансахан hанаатайш ябахадам 
Гасаалжа намаяа голоогүй
Этигэл, найдалайм тулга —
Эжэл хайрата нүхэрни,
Энээхэн наhанайм аялга —
Энэрхы ганса амарагни... 
***
Намарай ольбоной унахада
Набша ногоон хагдардаг.
Алаг сэсэгэй намаан дорохоно
Алтан зүгы хосордог.
Намарай ольбоной унахада
Наhанай ошоhон элихэн байн.
Хилэн харахан hаншагташ
Хирмэн саhан унажал байн.
Сагай эрхэ хэсүү даа,
Шамай, намай илгаагүй.
Мүшэн сэнхир замбидаш 
Мүнхэ наhа олгоогүй...
(өөрөө намарай ольбоноор мордоо бэлэй)