Цырен Балбаровай түрэһөөр 90 жэлэй ойн үдэшэ

ЗОХЁОГШО НИКОЛАЙ ШАБАЕВ
НАЙРУУЛАГША БАЯРМА ЖАЛЦАНОВА
УРАН ЗУРААША БАЛЬЖИНИМА ДОРЖИЕВ

ХҮТЭЛЭГШЭД:
ОЛЕГ БАБУЕВ,
ДОЛЖИН ТАНГАТОВА

ТРИ ГОНГА 
ЗАНАВЕС ОТКРЫВАЕТСЯ В ТЕМНОТЕ
ФОНОМ МУЗЫКА МЕДИТАТИВНАЯ 
НА ЭКРАНЕ ФОТО Ц.А. БАЛБАРОВА 

ГОЛОС Г. Б. БУТУХАНОВА ЗК: Человек приходит в мир
     Без права выбора тоонто...
     Со всех земель его погонят — 
     Вернется обратно в край родной.
     Вернется мудрости отцов постичь,
     Вернется встретиться с друзьями снова,
     Вернется молодежь чему-то поучить,
     Вернется долг исполнить словом.
     А если нет, тогда зачем
     Рождаться в мире человеком? 

ХҮТЭЛЭГШЭ: Үдэшын мэндэ, хүндэтэ нүхэд, амар сайн!

ХҮТЭЛЭГШЭ: Добрый вечер, дорогие друзья, дорогие наши зрители! Амар сайн!

ХҮТЭЛЭГШЭ: Буряадаймнай элитэ хүбүүдэй нэгэн, театрай агууехэ ажал ябуулагша Цырен Аюржанаевич Балбаровай гэрэлтэ дурасхаалда зорюулагдаhан үдэшэеэ нээбэбди!

ХҮТЭЛЭГШЭ: Буряад Республикын ямарханшье хүндэ юрэл «Балбаров» гээ hаа, тэрэниие хараа, хараашьегүй зон энэ нэрые заал hаа Буряад драмын театрай түүхэ руу абаашан бодомжолхо байха...

ХҮТЭЛЭГШЭ: Балбаров! Зүб даа. Энэ нэрын саана манай театрай хүгжэлтын горитойхон хуби багтадаг, байн, үдэшын туршада, энэмнай элирхэ байха.

ГОНГ. ОПУСКАЮТСЯ ЦИФРЫ «1919»

ХҮТЭЛЭГШЭ: Баруун-Хасууртай. Булган талын элдинhээ баруун тээшээ нэмжыhэн энээхэн дайдаhаа гарбалтай Цырен хүбүүнэй хуби заяан тэрэ үеын олон тоото гасалан, бэрхэшээлнүүдhээ зайлаагүй...
 
1. ДУУН. «САГАЙ ҺЭЛГЭЭН». С. ДОНДОКОВА 

(она не уходит, выходит Д. БОЧИКТОЕВ в образе отца 
Песня «ХҮРИН ХЭЭР»)

ОЛЕГ: Оройдоол арбан хоёртой гүлмэрхэн наhандаа Намсалмаа эжыhээнь гээгдэжэ, тиин түшэглэжэ ябаhан Аюржана Балбарович эсэгэнь хамалганда абтана... 
1938 ондо, эсэгынгээ хамалганда абтахада, Хориин дунда hургуули дүүргэhэн, 19 наhатай болоод ябаа... үншэрөөшье hаа, яhалал боргожоод тооной ябаhан Цырен, ангиин дайсанай хүбүүн гэжэ, комсомолой зэргэhээ гаргагдана... 

Иигээд байхадаа хаана ошохоб,.. юу хэхэб?..

ДОЛЖИН: Мэдэнэ гүбтэ даа, 
Мүнөөл нютагтаа ябаhан,
Хүсэд үзэгшье мэдэхэгүй
  Хүдөөгэй юрын хүбүүн,
  Арад зондоо эсэргүү
  Ангиин дайсан гэгдэжэ,
  Хубисхалда эсэргүү
  Хорото дайсан гэдэжэ,
  Хотон айлhаа таhалагдаад,
  Холын «хүйтэн» дайда руу
  Хамалганда абтадаг
  Хатуухан лэ саг hэн даа...
  Ошоhон хүнүүд ошоо,..
  Олониинь hөөргөө бусаагүй...

2. ДУУН М. ЕЛБОНОВ «ЗАЛИРШАГҮЙ ДУРАН»

ХҮТЭЛЭГШЭ: «Залиршагүй дуран» гэжэ дуу шагнабат. Россин арадай артист Михаил Елбонов!

ОПУСКАЕТСЯ КРАСНЫЙ СУПЕР

ОПУСКАЮТСЯ ЦИФРЫ «1941»

МУЗЫКА ВОЕННАЯ

ХҮТЭЛЭГШЭ: Бүхы ехэ Совет ороной хуби заяа эбдэжэ ерэhэн энэ үедэ Цырен Аюржанаевич шулуун зүрхэ зүрхэлжэ, арадайнгаа амгалан байдалай, аза жаргалай түлөө тэмсэлдэ бодоно.

ХҮТЭЛЭГШЭ: Үдэр бүриин баатаршалгада бэлэн ябаhан Цырен Аюржанаевич Волховско, Ленинградска фронтнуудта эрэлхэг зоригтойгоор алба хэжэ, фашис булимтарагшадай хүреэлэлгэhээ Ленинград хотые сүлөөлэлсөө...

ХҮТЭЛЭГШЭ: Энэ наhанайнь түрүүшын үндэр хайра шагналнууд — дайшалхы орденууд,.. медальнууд... 

3. «КАТЮША». ФРОНТОВЫЕ ФОТО

4. ЗҮЖЭГҺӨӨ ХЭҺЭГ. «С.С.С.Р.»

ФОТО С И. М. ТРЕТЬЯКОМ

ХҮТЭЛЭГШЭ: Война. Военные годы. Этот период жизни навсегда остались в памяти Цырена Аюржанаевича... 
Он не забывает своих друзей — многочисленные встречи фронтовиков после войны,.. тяжёлые воспоминания,..,.. потери... 
Тогдашний заместитель министра обороны СССР, генерал армии Иван Моисеевич Третьяк не раз при встрече говорил Балбарову:

ХҮТЭЛЭГШЭ:

..«Зря, Аюржанаевич, ушёл из армии, 
был бы сейчас генералом, 
я в этом не сомневаюсь. 
Но ничего, ты и так генерал, 
только не в армии, 
а генерал в искусстве»...

ХҮТЭЛЭГШЭ: Цырен Аюржанаевич Балбаровай эгээл дуратай дуунуудай нэгэн — «Журавли». Тайзан дээрэ Россин арадай артист Лариса Егорова!

5. ДУУН. «ЖУРАВЛИ» Л. ЕГОРОВА

ХҮТЭЛЭГШЭ: 1938 он. Хоёр Сэрэн — Шагжин Балбаров хоёр, Улаан-Үдын соёлой техникумдэ орохо шалгалта баринад. Шалгалтын дүнгүүдээр Сэрэн Шагжин энэ техникумэй оюутан боложо, Сэрэн Балбаров «мэргэжэлдээ таарахагүй» гэгдээд орхигдобо... 
Тиихэдэнь: «Я все равно приду в искусство!» гээд гаража ошоhон байдаг...

ОПУСКАЕТСЯ СЕРЫЙ СУПЕР

НА ФОТО МОЛОДОЙ ДИРЕКТОР В ШЛЯПЕ

ХҮТЭЛЭГШЭ: Нэгэтэл зүрхыш эзэлэн инаг дуран ерэдэг бэлэй... Энэ талаан Цырен Аюржанаевичыешье тойрожо гараагүй... 
Тиигэжэ Алла Фёдоровна Цырен Аюржанаевич хоёр хуби заяагаа холбоно...
Үри хүүгэдые үргэжэ, гарыень ганзагада, хүлыень дүрөөдэ хүргэжэ табяа, ашанар, зээнэр олон... 

ХҮТЭЛЭГШЭ: Дуран гээшэнь юухэн hэм?
Дууhынь хэлыш намхандаа.
Досоом яаhан гайхалтайб?
Дурлаа хаб даа шамхандаа...

ХҮТЭЛЭГШЭ: Дайдын зонии жаргуулhан
Дуран гээшэ hайхан даа.
Дулаа татаад, ульhатай
Дуран мүнхэ байхал даа...

6. ДУУН. «ДУРАН ТУХАЙ ДУУН». М. ЗОРИКТУЕВА

ХҮТЭЛЭГШЭ: 1952 он. Партиин Буряадай Обкомой урилгаар Казах Республикын Соёлой министерствэдэ ажаллажа байhанаа нютагаа бусажа ерээд, колхозно-совхозно театрай директорээр зууршалагдажа, энэ тушаалдаа 36 жэлэй туршада таhалгаряагүй ажаллаа... 

ХҮТЭЛЭГШЭ: Цырен Аюржанаевичай удха түгэлдэр наhанай намтарhаа театраа хүтэлбэрилжэ байhан эдэ жэлнүүдhээ бэшэ бүхы ябадалыень орхёодшье хараа hаа, арадайнгаа, эхэ орнойнгоо урда бүтээhэн габьяань сэгнэшэгүй ехэ. Буряад драмын театр хүл дээрээ найдамтай гараа,.. 

ВИДЕО С БАЛБАРОВЫМ 

ХҮТЭЛЭГШЭ НА КАДРАХ: ...Тиихэдэ «академическэ» гэhэн үндэр нэрэ зэргэ, театрай тугта хадагдаhан Ажалай Улаан тугай орден, тиихэдэ үдэр, hүнигүй эсэхэ сусахые мэдэнгүй ябадал хэжэ бодхоhон энэ hайхан театрамнай ордон...

ХҮТЭЛЭГШЭ НА КАДРАХ: Нэгэ үгөөр хэлэбэл, буряад арадтаа алба хэhэн энээхэн гушан зургаан жэлнүүдынь өөртэнь лэ хүшөө боложо тодороол даа!

СТОП-КАДР НА АФИШУ «ТАЙШААГАЙ ТАШУУР»

ГОЛОС Театраймнай мүнөөдэрэй ехэ ехэ амжалтанууд, үндэр нэрэ зэргэ энэл нэрэhээ hабагшатай, энэл Тайзан дээрээ бүрилдэhэн байха юм. Тайзан... Алтан Тайзан! 
Хоца Намсараев. «Тайшаагай ташуур»! 

7. ЗҮЖЭГҺӨӨ ХЭҺЭГ. «ТАЙШААГАЙ ТАШУУР»

ХҮТЭЛЭГШЭ: Цырен Аюржанаевич Балбаровай хүсэл оролдолгоор 1982 ондо театраймнай шэнэ байшан нээгдэжэ, тэрэ гэhээр Буряад драмын театрай бүхы зохёохы ажалтанай, Буряадай бүхы харагшадай омогорхол болонхой хүдэлжэ байна.

Улаан-Үдөөр, Москва хотоор засаг зургаануудай хэды олон кабинедүүдэй богоhонуудые элээжэ бүтээhэн хэрэгэйнь үрэ дүн энэл даа — театраймнай ордон!.. Россин арадай артист Георгий Бутуханов!

[b]1.    Г.БУТУХАНОВ «ЗЕРКАЛО СЦЕНЫ»
 
ВИДЕО-ПРОЕКЦИЯ
 
ХҮТЭЛЭГШЭ:[/b] Буряадай АССР-эй соёлой габьяата ажал ябуулагша, РСФСР-эй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Буряад драмын театрай директор Цырен Аюржанаевич Балбаровай hайхан нэрэ, hайхан эрмэлзэл, бүхы сэдьхэлынь энээхэн Тайзанда шэнгэhэн юм даа.

ХҮТЭЛЭГШЭ: ...Арбан нэгэн сэргэдэш
Айлшад ходол буудалтай.
Алтан хонгор дайдадаш
Айдар хаhам дууланхай...

ХҮТЭЛЭГШЭ: Хонгор hайхан Хориин дайда. Баруун-Хасууртай. Һүбэлгэн бэрхэ хүдөөгэй хүбүүд газар дэлхэй дээрэ хаанашье ябахадаа, юушье хэхэдээ хэзээдэшье газардаха гэжэ байгаагүй юм...
Унаhан, тэнжэhэн үлгы тоонтонь — Баруун-Хасууртай!.. 

9. ДУУН «БАРУУН-ХАСУУРТАЙ». А. САНЖИЖАПОВ

ХҮТЭЛЭГШЭ: Дэлхэй дээрэ хэлэ нэгэтэ монгол туургата арадуудай эблэрхын ехэ ажал ябуулжа, хоёр гүрэнэй театрнуудай хоорондын харилсаануудые тогтоогоо, тиигэжэ Монголой болон манай театрнууд мүнөөшье Цырен Аюржанаевичай эхи табиhан энэ хэрэгые саашадань хүгжөөжэ, харилсаануудаа улам лэ бэхи болгонхойбди... 

ХҮТЭЛЭГШЭ: Монгол драматург Чимидын Ойдобой «Далан худалч»!. 

10. ЗҮЖЭГҺӨӨ ХЭҺЭГ. «ДАЛАН ХУДАЛЧ»

11. ДУУН. «УЛААН-ҮДЭ — УЛААН-БААТАР». «БҮРГЭД»

ХҮТЭЛЭГШЭ: Цырен Аюржанаевич үсэд зоригоороо, ухаан бодолоороо урагшаа дабшаhаар дабшажа, үхэлтэ дайнай дүлэн соогуур хатуужан, түрэл Буряадтаа бусажа, арад зондоо аша үрэтэйгөөр алба хэхэ хуби заяатай байгаа ха юм даа...

ХҮТЭЛЭГШЭ: Хүндэтэ нүхэд, 78 жэлэй туршада арад зондоо баяр бэлэглэжэ, гунигынь тараажа, hайхан тээшэ уряалжа ябаhан Гүрэнэй Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын академическэ, үшөө тиихэдэ Ажалай Улаан тугай орденто театртаа энэ байhан ордон бэлэглээд, дээрэ хэлэгдэhэн бүхы нэрэ зэргэнүүдые олгоод, хэдэ хэдэн студинуудые холо ойгуур hургажа асараад, hайхан түрэлөө бэдэржэ, маанарhаань халижа ошоhон hайхан заяатай hайхан нүхэрөө, хүтэлбэрилэгшэеэ дурсан hанажа, уяржа байнабди...

12. ДУУН Д. БОЧИКТОЕВ 

ХҮТЭЛЭГШЭ: Мүнөө Цырен Аюржанаевич Балбаровай альган дээрээ үргэжэ табиhан театр хүсэн дундаа ажаллажа байна. Цырен Аюржанаевичай нангин нэрэ, hайхан нэрэ хэзээдэшье маанартайгаа!!!

13. ФИНАЛ. ДУУН. БУЛТАДАА: Агуу Буряадайм нангин hүлдэ
Алтан соёмбо — тугаймнай манлай.
Арадай туйлалты хурылан хиисээд,
Арюун хадагтал, далбан байнал даа.
Арад түмэнэй сэдьхэлы
Альган дээрээ үргэhэн,
Алтан дэлхэйдэ гансахан
Агуу Буряад театрнай,
Далан найман жэлнүүдынь
Дандаа гансал габьяатай.
Һайхан hанаа, заяатай,
Һайхан тээшэ уряалhан
Алтан нангин тайзантай
Агуу Буряад театртай,
   Алас холын түүхэтэй
Агуу Буряад-Монголнай.
Үдэр бүри хүгжэhэн
Үргэн Буряад оромнай. 
   Алдарта Буряадайм альган дээрэ
Арад бүхэн амгалан жаргалтай.
Аймаг айлаараа гуламтаа сахяад,
Амархан жаргалтай байдаг юм даа.
Алдар суугай эхи табижа,
Арад соогоо мүнхэрhэн
Агуу ехэ зүжэгшэд:
Антроп Ильин, Мария Шамбуева, 
Мария Степанова, Чойжинима Генинов,
Найдан Гендунова, Буянта Аюшин,
Жамса Иванов, Пётр Николаев,
Юлия Шангина, Владимир Халматов,
Сүндэб Рабсалов, Дагба Дондуков,..
Солынь театрай дуудуулhан
«Соёлой генерал» Балбаров!
   Эрдэм, соёл мандуулhан,
Эрхим түрүү хүнүүднай.
Үдэр бүри хүгжэhэн
   Үргэн Буряад оромнай. 
   Анханай, урданай түүхэеэ уудалжа, 
Арадай заншалы гамтайхан hэргээнхэй.
Алдарта Байгалай энгэртэ нэнгээд,
   Аласай холые зорин байнал даа.
   ...Алас холын түүхэтэй
Агуу Буряад-Монголнай.
  Үдэр бүри хүгжэhэн
Үргэн Буряад оромнай. 

ХҮТЭЛЭГШЭ:  Тайзан дээрээ театрай директор, Россин габьяата артсит, Буряадай Гүрэнэй шангай лауреат Доржи Сультимов театрай музейе даагша, Россин соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, культорологиин кандидат Валентина Бабуева хоёрые уринабди!

Д. Н. СУЛЬТИМОВ ВРУЧАЕТ БУКЕТ 
ЧЛЕНАМ СЕМЬИ Ц. БАЛБАРОВА

Д. СУЛЬТИМОВ, В. БАБУЕВА 

ПРЕЗЕНТАЦИЯ КНИГИ 
«ДЕЛО ВСЕЙ ЖИЗНИ ИЛИ «ГЕНЕРАЛ В ИСКУССТВЕ»
ОФИЦИАЛЬНАЯ ЧАСТЬ ПО ОТДЕЛЬНОМУ СПИСКУ