Бурядай Арадай поэт Гунга Чимитовэй 85 наһанай ойдо зорюулагдаһан «Тоонто нютаг» үдэшэ

Гүрэнэй Хоца намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын академическэ театр
2009 оной ноябриин 21, 15 саг

Зохёогшо Николай Шабаев 
Найруулагша Владимир Кондратьев
Уран зурааша Бальжинима Доржиев
Хүтэлэгшэд: Олег Бабуев, Дабацу Юндунова
Гунгаа — Солбон Субботин
Сэпэл — Дарима Гылыкова
Шүлэгүүдые уншанад: Баяр Бадмаев, Баярто Ендонов

Тайзанай шэмэг: Бүхы үдэшын лейтмотив — «Тоонто нютагай» хүгжэм«. Танхим сооhоо харахада тайзанай баруун гарта — хотын захада, ой хэбэртэй. Томо, бага — хоёр түгсүүлнүүд. Үшөө ондоо юун хэрэгтэй болохо юм, бии болоно ааб даа...
Залууханууд хүбүүн, басаган (Гунгаа, Сэпэл) хоёр гаража, бэе бэеэ харанад, танилсанад. Нэрэ обог, нютаг-нугаhаа захалаад, хөөрэлдэнэд. Гунгаа халта шүлэгшье гаргаад абана... 
ГУНГАА: Өө яагаа хөөрхэн басагад эндэ эзэгүй ябажа ябадаг юумэд бэ?! Шимни хаанахинай, хэн гэдэг бэлэйш? (Сэпэлэй дуугүй, гэнтэ бии болоhон Гунгаае хаража, гайхажа байхадань) Би — Түгнын талада тоонтотой Гунгаа гээшэб! Танилсаял!
СЭПЭЛ: Энэ амар мэндээш мэдэхэгүй, түргэн шууюур амитантай танилсахашье гэжэ хайшаа юм? 
ГУНГАА: Хүүхэн, намаяа хүлисыш даа! Ойн захаар тэнэжэ ябаhаар олзотой болоhондоо баярлаад, бахардаад, тэрээхэн «мэндэ» гээшэмнай тархиhаам гарашоол. (Хажуу тээшээ) Яагаа талаантай энээ руу ерэhэн хүнбиб... (Сэпэлдэ) Сайн байна!
СЭПЭЛ: Сайн...
ГУНГАА: Хэтэхэн заяамни тойрогшожо,
Хэзээнээл гансаардан ябаhан хүм.
Хэн бэ даа, дүүхэйе домогложо,
Хэнтэгхэн hанаандаа найдаhан хүм...
СЭПЭЛ: Үгы,.. ши...
Уулзаха ёhотой байгаа хабди —
Урдаhаам сэб сэхэ ерэбэлши.
Урданай hэшхэлтэй юумэ шэнги
Уринаар мэндэеэ хэлэбэлши...
...Тиигээд?
СЭПЭЛ: Юу тиигээд?
ГУНГАА: ...Хабарай солгёохон үе гээшэ
Хүсэтэйл байна даа — татуулбалби,
Ханилхы захирhан хүсэл тээшэ
Халуунхан зүрхөөрөө тэгүүлбэлби...
...Алдар нэрэмнай хэн бэлэй, абын тоонто алин бэлэй? 
СЭПЭЛ: А-аа, би, эндэ.., дүтэ... Эрхирэгэйб...
ГУНГАА: Хотогор талада
Хонин hүрэг бэлшэнэ.
Хонишон басаган
Холын бодол шэбшэнэ...
СЭПЭЛ: Юун гэжэ?..
ГУНГАА: Юун ха hэм дөө... Юрэл хэлэнэб даа... Танилсаял, нэрыншни нюуса бэшэ юм hаа...
СЭПЭЛ: Нэрынгээ нюуса байхаар, юу, партизан бэшэб даа. Нюусагүй.., Сэпэл...
ГУНГАА: Хабартаа hалбарhан жэмэстэ мододые
Хараха бүхэндөө сэдьхэлни уярдаг:
Ямар арюухан бэ,
Ямар залуухан бэ,
Яагааш налархай урин хоншуухан бэ!
СЭПЭЛ: Яагаа шүлэгүүдые хэлээд hалахагүй хүбүүмши? Хаана, юу хэдэг хүмши..?
СОЛБОН: (Миндаhан дээрэ бэшэхэ ?)
Хонгор даруу зантайлши,
Хотон соогоо суутайлши —
Энээниишни сэгнэнэб,
Энгэртэшни нэнгэнэб.
Үбэл, зунгүй хүдэржэн,
Үлзы жаргал эрьеhэй.
Инаг дуранайш үер соо
Энэ наhам үнгэрhэй! 
ГУНГАА: ...Эндэ, хотодо, hуранаб. Театрай, хүгжэмэй училищедэ...
СЭПЭЛ: Өө, артист болохо юм ха юмши...
ГУНГАА: Артист болоошьегүй hаа, шүлэгшэн болохоб, уран зохёолшо болохоб... Шагныш, үшөө иимэ шүлэг бэшэхэб:
ГУНГАА: Олон олон бэшэhэн шүлэгүүдни Буряад дайдаараа дуунууд боложо дэлгэрхэ. Жэшээнь, иимэ нэгэ дуун, шагныш:
Энэ үедэ тайзан гэрэлтүүлжэ байhан гэрэл аалиханаар унтаржа, тусагаар туяа тэрэ хоёрые барина. Тиихэдэ ондоо нэгэ туяа баhал тэрэ, баруун хажууhаань гаража ерэhэн Г. Шойдагбаевада тудхаагдана. Энээгээр hамбаашалаад, харанхы байhан зүүн хажууда хэдэн шамбай хүбүүд Гунгаа Гомбоевичые Хаан шэрээтэйнь гаргажа, харанхы соо hуулгана. Удаань, дуунай түгэсэхэ тээшэ, тайзанай гэрэл дахин лэ ехэ боложо, гэрэлтэй болоно, тиихэдэнь арад зон Гунга Чимитовые харана. Дуушаншье автортаа дохино.

ДУУН. «АМАРАГ ГАНСАМ». Г. ШОЙДАГБАЕВА

Шүлэгэй хэлэгдэжэ, дуунай дуулагдажа байхада хоёр артист инаглажа нааданад, тон дүтэ болонхойнууд, тииhээр — гэрлэбэ юумэд ха... 
ХҮТЭЛЭГШЭ: Мэнэ hая, энэ тайзан дээрэмнай шэнэ бүлэ мүндэлбэ! Арад
зон, залуу хоёроо хүл дээрээ бодожо халуун альга ташалгаар амаршалаял! 
ХҮТЭЛЭГШЭ: Шүлэгшэ, дууша, сэтгүүлшэ, басниша, хүүгэдэй уран зохёолшо, оршуулагша, уран зохёол дэлгэрүүлгын талаар габшагай зүдхэгшэ,..
ХҮТЭЛЭГШЭ: ...монголшо, Хушуун-Үзүүрэй эрхим хүбүүн, энэрхы дулаан эсэгэ, нагаса аба, Буряад Республикын арадай поэт,..
ХҮТЭЛЭГШЭ: ...Россин Федерациин соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, нэгэ үгөөр, юрэл, hайн хүн — 
ХОЮУЛАА: — Гунгаа Чимитов!!!
ХҮТЭЛЭГШЭ: Гунгаа Гомбоевичай алтан дэлхэйдэ хүмүүнэй бэе оложо мүндэлhөөр 85 жэл 19 хоног үнгэрбэ! Энэ үедэ дээрэhээ «Гунгаа... 85...» г. м. бэшээтэй юумэ «Тоонто нютагай» хүгжэм доро буулгаха. 
ХҮТЭЛЭГШЭ: Тиихэдэ үдэр hүнигүй аянда ябаhан Гунгаа нүхэрөө альган дээрээ аяга сайтаяа, адха эдеэтэеэ хүлеэжэ hуудаг, энэрхы дулаахан үгөөрөө эльгэ, сэдьхэлыень тэгшэлжэ,..
ХҮТЭЛЭГШЭ: ...нойтон гутал үмэдхүүлэнгүй, хооhон хонуулангүй Үргэжэ ябаhан эрдэни — эхэнэр нүхэрынь, Сэпэл Доржиевна энэ дэлхэйдэ мүндэлhєєр 80 наhанайнгаа дабаан дээрэ гараад, 13 хонобо.
ХҮТЭЛЭГШЭ: Хүндэтэ Гунгаа Гомбоевич, Сэпэл Доржиевна, та хоёроо түрэhэн үдэрөөртнай, алдарта ойгоортнай арад зомнай амаршалжа байна!
Хоёр залуушуул Гунгаа Сэпэл хоёрто сэнхир хадагуудые тэрэл хүгжэм дороо барюулнад 
ХҮТЭЛЭГШЭ: Үнэн hайхан сэдьхэлhээ үргэжэ байhан сэнхир номин хадагуудые тогтоожо хайрлыт!!!

ДУУН. «ЗАХЯА ДУУН». Х. АЮРЖАНАЕВА

ХҮТЭЛЭГШЭ: Буряадай уран зохёолшо Сергей Сультимович Цырендоржиевые тайзан дээрээ уринабди!
С. С. ЦЫРЕНДОРЖИЕВ
ХҮТЭЛЭГШЭ: Мүнөө уран зохёолшые, гэр бүлыень амаршалхаяа тайзан дээрэ Буряад Республикын Правительствын Түрүүлэгшын орлогшо Баяр Гвибалович Бальжиров, Буряад Республикын соёлой министр Тимур Гомбожапович Цыбиков гэгшэд уригдана!
Б. Г. БАЛЬЖИРОВ
Т. Г. ЦЫБИКОВ
ХҮТЭЛЭГШЭ: Хайшааш хара — даллан уряална 
аянай үргэн харгы...
Хайшааш яба — хүдөө тосхон, 
городууд олон амаргүй.

ХҮТЭЛЭГШЭ: Халуун зүрхэнэй сохилоол хада, 
эсээб гэнгүй, амарангүй,
Харгын холо руу зорииш нүхэр, 
гэдэргээ эрьен, харангүй.
ХҮТЭЛЭГШЭ: Мүнөө уран зохёолшые алдарта ойгоорнь амаршалхаяа Буряад Республикын Арадай Хуралай Түрүүлэгшын орлогшо Цыденжаб Бимбаевич Батуев, тиихэдэ «Бурятия» телерадиокомпаниин директор, Буряад Республикын Арадай Хуралай депутат Александр Георгиевич Варфоломеевэй туhалагша Любовь Дамдиновна Тумурова гэгшэд тайзан дээрэ уригдана!
Ц. Б. БАТУЕВ
Л. Д. ДАМДИНОВА
ХҮТЭЛЭГШЭ: СССР-эй арадай артистнар Һасаран Линховоин Ким Базарсадаев гэгшэдэй конкурснуудай лауреат Бадма Гомбожапов, театрай залуу дуушан Эдуард Жагбаев! «Хүбүүнэй дуун»!

ДУУН. «ХҮБҮҮНЭЙ ДУУН». Б. ГОМБОЖАПОВ, Э. ЖАГБАЕВ 

ХҮТЭЛЭГШЭ: Буряадай арадай поэт Гунгаа Чимитовые амаршалхаяа Улаан-Үдэ хотын Мэр Геннадий Архипович Айдаев ерэнхэй. Геннадий Архипович, наашаа гаража ерэхыетнай урижа байнабди! 
Г. А. АЙДАЕВ 
ХҮТЭЛЭГШЭ: Мүнөө поэдые амаршалхаяа тайзан дээрэ Бүгэдэ Буряадай Үндэhэн соёлой эблэлэй Юрэнхылэгшэ Владимир Романович Булдаев уригдана. Владимир Романович, наашаа болыт!
В. Р. БУЛДАЕВ
ХҮТЭЛЭГШЭ: Амаршалгын үгэнүүдээр болон аялга hайхан дуугаараа — Намхайн Мөнхзул!

ДУУН. МОНГОЛ ДУУН. Н. МӨНХЗУЛ

СОЛБОН: Түүхын хуудаhа ирахадаад,
Түгнэ нютагаа харахадам,
Ямар харанхы, бүүдэгэр,
Яаhан зүдэрүү байгааб даа...
ДАРИМА: ...Харин мүнөө Түгнэеэ
Хаража огто хананагүйб.
Арюун хонгор шарайень
Адаглахадаа, танинагүйб.
СОЛБОН: Һаруул наран эрдэни
Һайхан толоёо шэдэлнэ.
Солотой Буряад оронойм
Согтой дуунууд зэдэлнэ.
ДАРИМА: Тала уужам нютагни
Таряа, ногоогоо дэлгэнэ.
Адуу малнууд зоргоороо
Атарлажа бэлшэнэ.
СОЛБОН: Арад олон зоноймни
Арбин жаргал дэбэрнэ.
Ажал дээрээ барандаа
Амжалтаяа дэлгэнэ...
ХҮТЭЛЭГШЭ: Мухар-Шэбэрэй аймагhаа гарбалтай хүнүүд алдарта хүбүүгээ амаршалхаяа энэ үдэшын эмхидхэлэй хорооной түрүүлэгшэ Дамба Цыренович түрүүтэй тайзан дээрэмнай гаража хайрлыт! 
МУХАР-ШЭБЭРҺЭЭ ГАРБАЛТАЙ ЗОНОЙ ЭБЛЭЛ
 
БАСНЯ «ЭРЭ ТАХЯА». АЛЕКСАНДР АБИДУЕВ

ХҮТЭЛЭГШЭ: Түхэреэн ехэ Түгнын талаhаа буужа ерэhэн айлшад, аймагай захиргаанай толгойлогшын орлогшо Владимир Николаевич Молчанов түрүүтэй, Мухар-Шэбэрэй аймагай түлөөлэгшэд тайзан дээрэ гаража ерыт!
МУХАР-ШЭБЭРЭЙ АЙМАГ
ХҮТЭЛЭГШЭ: Тайзан дээрэ Буряадай габьяата артист Эржена Базарсадаева! «Эгэшэ аха хоёрни».

ДУУН. «ЭГЭШЭ АХА ХОЁРНИ». Э. БАЗАРСАДАЕВА

ХҮТЭЛЭГШЭ: Мүнөө танай анхаралда Гунгаа Чимитовэй зохёолоор бүтэhэн үшөө нэгэ дуун «Эжэл гансам ерээрэй». Буряадай арадай артист Оксана Хингеева, Буряадай габьяата артист Туяна Дамдинжапова!
ДУУН. ОКСАНА ХИНГЕЕВА, ТУЯНА ДАМДИНЖАПОВА
ХҮТЭЛЭГШЭ: Эртын хабар улаан зүрхым хүлгүүлжэ,
Эжэл гансым урихан дурые зураглана.
Эмээлтэмни танил харгыгаараа тэгүүлжэ,
Энхэ зөөлэн hайбар табин зуралзана...
ХҮТЭЛЭГШЭ: Зай, мүнөөдэр Сэпэл Доржиевнагайнгаа түрэhэн үдэрые баhал угтажа, тэмдэглэжэ байнабди. Ушар тиимэhээ наашаа, тайзан дээрэ Загарайн аймагай түлөөлэгшэд уригдана!
ЗАГАРАЙН АЙМАГ
ХҮТЭЛЭГШЭ: Тайзан дээрэ Россин габьяата артист Валентина Цыдыпова! «Эжымни»...

ДУУН. «ЭЖЫМНИ». В. ЦЫДЫПОВА

ХҮТЭЛЭГШЭ: ...Аяын хангалаар нараа золгоош,
Агтын жороое хүгжэм болгоош.
Айдар хүбүүдтээ жэгүүр олгоош,
Абын заншалаар юрөөн, үргөөш...
ХҮТЭЛЭГШЭ: Гунгаа Гомбоевичай гуурhан дороhоо хэды олон шүлэгүүд, баснинууд, прозо, оршуулганууд гараа гээшэб?! Тооложо барашагүй...
ХҮТЭЛЭГШЭ: Мүнөө hайндэрэймнай энэ тайзан дээрэ республикымнай уран бэлигтэнэй холбоонуудай түлөөлэгшэд. Онсолон хэлэбэл: Буряадай Уран зохёолшодой холбоон, түрүүлэгшэнь Буряадай арадай поэт Матвей Рабданович Чойбонов, Буряадай Хүгжэм зохёогшодой холбоон, түрүүлэгшэнь Буряадай Гүрэнэй шангай лауреат Пүрбэ Найданович Дамиранов, Театрай ажал ябуулагшадай холбоон, түрүүлэгшэнь Россин соёлой габьяата ажал ябуулагша Владимир Ильич Кондратьев!
УРАН БЭЛИГТЭНЭЙ ХОЛБООНУУД:
М. Р. ЧОЙБОНОВ
П. Н. ДАМИРАНОВ
В. И. КОНДРАТЬЕВ 
ХҮТЭЛЭГШЭ: Тайзан дээрэ Россин габьяата артист Татьяна Шойдагбаева! «Дуунайм жэгүүр Түнхэн»...

ДУУН. «ДУУНАЙМ ЖЭГҮҮР ТҮНХЭН». Т. ШОЙДАГБАЕВА

ХҮТЭЛЭГШЭ: Оперын дуушад үргэлжэ Гунгаа Чимитовэй бэшэhэн үгэнүүд дээрэ дуунуудые дуулалдажа, тиихэдэ Буряад драмын театр оршуулhан хүдэлмэринүүдыень тайзан дээрээ наадажа байдаг...
ХҮТЭЛЭГШЭ: Академическэ хоёр театрнууд амаршалхаяа тайзан дээрээ гаража ерэбэд: Людмила Николаевна Намсараева, Доржо Норбосампилович Сультимов!
Л. Н. НАМСАРАЕВА 
Д. Н. СУЛЬТИМОВ 
ХҮТЭЛЭГШЭ: Гунгаа Чимитовэй үгэнүүд дээрэ Лариса Санжиевагай бэшэhэн шэнэ дуун «Түрүүшын дуран». Энэ дуун анха түрүүшынхиеэ зэдэлхэнь. Оперо болон баледэй театрай залуу дуушан Аюна Базаргуруева!

ДУУН. «ТҮРҮҮШЫН ДУРАН». АЮНА БАЗАРГУРУЕВА

ХҮТЭЛЭГШЭ: Буряадай арадай артист Виктория Базарова! «Наhанай вальс».
ДУУН. «НАҺАНАЙ ВАЛЬС». В. БАЗАРОВА
ХҮТЭЛЭГШЭ: Үнэр баян бүлын эхин — үндэр наhатай үбгэн хүгшэн хоёр үри бэеэ, зээнэр, зээнсэрнүүдээ энхэржэ, тэдээнэйнгээ ажал, амжалтаар омогорхожо энэ наhандаа hуудаг юм...
ХҮТЭЛЭГШЭ: Гунгаа Гомбоевич Сэпэл Доржиевна хоёрой хүүгэд, зээнэр, аха дүүнэрынь, гаража ерыт наашаа, аба эжыгээ амаршалагты, арад зондо бэеэ харуулагты..!
ГЭР БҮЛЭ, ҮХИБҮҮДЫНЬ
ХҮТЭЛЭГШЭ: Хүндэтэ Гунгаа Гомбоевич, тайзан дээрэ нютагайтнай хүбүүн, Россин арадай артист Вячеслав Бальжинимаев!
ДУУН. «ЖАРАН НАҺАНАЙ ЖАРГАЛ». В. БАЛЬЖИНИМАЕВ

АРТИСТ: «ЭЗОП». ХЭҺЭГ. Г. БУТУХАНОВ 

ХҮТЭЛЭГШЭ: Тайзан дээрэ Россин габьяата артист Дамба Занданов! «Ерэхээ яагааш»
ДУУН. «ЕРЭХЭЭ ЯАГААШ». Д. ЗАНДАНОВ
ХҮТЭЛЭГШЭ: Композитор Анатолий Андреев Гунгаа Чимитовэй үгэнүүд дээрэ «Эгэтын-Адаг» гэжэ дуу бэшээ бэлэй. Шагнагты, Россин габьяата артистнар Баатар Будаев, Дамба Занданов! «Эгэтын-Адаг»

ДУУН. «ЭГЭТЫН-АДАГ». Б. БУДАЕВ, Д. ЗАНДАНОВ

ХҮТЭЛЭГШЭ: Инаг дуран тон мээхэй,
Эрхэлүүлэн сахяарай.
Альган дээрээ бөөмэйлэн,
Арюун зандань тахяарай!
БАЯР: Харгыемнай хүндэлэн хэды шэнээн
Хара hүүдэр хэбтэнэб, hаалта болон
Уhанай түйтэ эрьюулгэ, ангай эшээн,
Уршагта аюул, бэрхэшээлнүүд олон.
Аймхай хүнүүд манай дунда үгы — 
Алаг зүрхэмнай зоригжолтойгоор лугшана.
Алхалая урагшаа, гэдэргээ харангүй,
Аян замнай уряална, манаа даллана.
Дабшая зэргэлээд, зорилгомнай тодол —
Дабажа гарахабди ямаршье бэрхэшээл.
Бүрэнхые hэтэлхэбди хамтадаа бодон,
Бур намаг гаталхабди, хүсэеэ эршэлээд.
Дүүргэхэбди зорилгоо хараалhан үдэртөө —
Дүүлие батаар урагшаа, газар түшэгэнэг.
Замда ябахадаа, ши, үнэн нүхэртөө,
Залуугайнгаа хүсэл эрмэлзэлдэ түшэглэ!
ХҮТЭЛЭГШЭ: Үгэнүүдынь Гунгаа Чимитовэй. Хүгжэмынь Ольга Кашаповагай. Мэнэ hаяхана, Ивалгын аймагай 70 жэлэй ойн hайндэртэ зорюулагдажа бэшэгдэhэн дуун — «Ивалгадаа жаргалтайбди». Россин габьяата артист Хажидма Аюржанаева!

ДУУН. «ИВАЛГАДАА ЖАРГАЛТАЙБДИ». Х. АЮРЖАНАЕВА

АРТИСТ: БАСНИ. «ҮНЭГЭН ШОНО ХОЁР». Ц. ЦЫРЕНДОРЖИЕВ

ХҮТЭЛЭГШЭ: Анатолий Андреев Гунгаа Чимитов хоёрой мэдээжэ дуун «Хани нүхэдни». Тайзан дээрэ гурбан хани нүхэд — Россин арадай артист Вячеслав Бальжинимаев, Россин габьяата артистнар Баатар Будаев, Дамба Занданов!

ДУУН. «ХАНИ НҮХЭДНИ». 

В. БАЛЬЖИНИМАЕВ, Б. БУДАЕВ, Д. ЗАНДАНОВ 
ХҮТЭЛЭГШЭ: Поэт Гунгаа Чимитов хүгжэм зохёогшо Анатолий Андреев хоёрой бэшэhэн дуун «Ярууна нютаг». СССР-эй арадай артист Галина Шойдагбаева!

ДУУН. «ЯРУУНА НЮТАГ». Г. ШОЙДАГБАЕВА

ХҮТЭЛЭГШЭ: Зай гэжэ, хүндэтэ нүхэд, сугларhан айлшад, үльгэрэймнай hүүлые үнэгэн таhа хазаба гэдэг бэзэ?.. 
Иигэжэ, эды олоороо Буряад Республикын арадай поэт, Россин соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Гунгаа Гомбоевич Чимитовэй ойн баярта буужа, амаршалгануудаа айладхажа, үреэл үгэнүүдээ хэлэжэ, Гунгаа Гомбоевичай зохёохы ажалтай үшөө дахин дүтэ танилсажа... 
ХҮТЭЛЭГШЭ: ...сэдьхэлээ хүлгүүлжэ, сэдьхэлээ баясуулжа, сэдьхэлээ уяруулжа гарахамнай гээшэ. Эндэ сугларhан бүхы айлшадайнгаа зүгhөө, хүндэтэ Гунгаа Гомбоевич, энхэ элүүр, амгалан тайбан ажаhуухыетнай үреэл болгон үргэжэ, хүндэтэ Сэпэл Доржиевна, хүнгэн хүлтэй, арюухан сарюухан зандаа олоной түлөө, үри бэеынгээ түлөө алтан hайхан дэлхэйгээ, алтан шаргал нараяа олон олон жэлнүүд соо шэртэжэ, олоной омогорхол, нүхэдэй найдал боложо hуухыетнай хүсэнэбди! 

ДУУН. «ТООНТО НЮТАГ». БҮХЫ ДУУШАД

Х Ү Ш Э Г Э