Аудио

Пьеса «Нүгэлэй нэхэбэри» Даши-Дондоб Очиров

5 декабря 2019

2558

Радиоспектакль для взрослых из произведений современной бурятской драматургии

Пьеса «Нүгэлэй нэхэбэри»  Даши-Дондоб Очиров


«НҮГЭЛЭЙ НЭХЭБЭРИ» («ДОЛГ») (Пьеса в стихах)


Действующие лица:

1. Балдан ахай
2. Үндэр Боро —его конь
3. Хандамаа — любовница 
4. Бадма—муж Хандамы, местный начальник
5. Сэржэмаа—продавщица
6. Балшар Очирхоон — мальчик Очирхоон
7. Зүнтэглэһэн үбгэн Очир — Очирхоон в старости
8. Базар — сосед
9. Балма — соседка
10. Жоодшо лама
11. Бата —зять
12. Ханда —невестка
Местные жители: Шадаб, Володя, Галя, Соня г.м.


НЭГЭДЭХИ ҮЙЛЭ

1 —дэхи үзэгдэл:

Рассказчик: 

Перед закатом солнца. В деревянном тепляке Балма и Базар, соседи Балдана, сплетничают, чешут языки. Увидели в окно, как он на своем коне едет. 
Үдэшын наран хадануудай саана хоргодохо тээшээ.Модон гэр соо Балданай хүршэнэр — Базар Балма хоёр уулзалдажа, хоб зугаа, «үргэеэ эдеэлжэ» хөөрэлдэнэд. Сонхоор тэдэнэй шагаахадань, Балдан Үндэр Бородоо мордожо байба. Тиигээд саашань үргэлжэлүүлэе:
2-дохи хүршэ- Балма:
Смотри, Базар, Балдан на своем Үндэр Боро гарцует к своей Хандаме. Муж ее в городе, командировке.
Харыш, харыш, Базар, 
Үндэр Бороороо Балдамнай
Хандамаадаа хатаргахань.
Хандамаагай үбгэниинь
командировкодо
Хото город гараа гэлсэнэд һэн —
Һамаашалхань хүйхэрнай.
1-дэхи хүршэ- Базар:
Хүхэ сэнхир ууламнай
хормойгоороо харгытайхан лэ.
Ходо hогтуу Балдамнай
Хандамаада харгыланхай лэ.


Гуша гараhан hамгамнай
гүрбэлзэhэн бэетэй лэ.
Дүшэ хүрөөгүй Балдамнай
дэн ондоотойхон лэ.


Хандамуушамнай хадамай лэ,
хадамайшье hаа, ондоотойхон лэ.
Ондоотойхониинь ойлгоhон
ондоотойхон Балдамнай.


Үбгэниинь гэртээ үгы лэ —
Үгышье һаа нэгэтэй.
Үнөөхил һамганиинь лэ
Гүрбэлзэмэ бэетэй.
2-дохи хүршэ — Балма:
Ондоо эрэ олзо шэнги гэгшэ һэмнай,
Өөрынь эрэ хашартай болообшимуу.
Надоел болоходонь Балдантай
Холбооролдообшимуу.


Почтын түмэр хайрсагта
Бэшэг юундэ хосорхоб?
Үбгэнэйнь гэртээ үгыдэ
Гэргэниинь юундэ уйдахаб?


Эзэгүйхэн гэртэнь
Үндэр Бороороо айлшалаабшимуу.
Үхин шүдхэр hамгантайнь
Үүр сайтар һэбхирхэбшимуу.
Зохеолшонһоо: — рассказчик
Бороотойхон тэнгэри
Бурхан хараг — гэршэнь:
Жолоотойхон морин
Сэргэдэнь уягдаа лэ.


Хүльбэрэн байгша ногоомнай
Халуун халхаатайхан лэ.
Угтан абагша hамгамнай
Хурдан хошоо үгэтэйхэн лэ.


Хуhан модон сэргэдэнь
Үндэр Боронь уяанда хонохо хаяа.
Хори монгол удхань
Хойто орондонь хонолгоёо олоо хаяа.


Базар:
Тэндээ юуеэ хэгшэб,
Тиитэрээ нэтэрэгшэб?
Хоймордохи орониинь
Хонхойгоо гэлдэгшэб?


Мухариһан тэргэмнай
Модон тээлиин засагта.
Мондолзоһон бэень
Балдан ахайн засагта.


Тэршэлһэн түргэн горхомнай
Хадын саһанай мэдэлдэ.
Гүрбэлзэһэн бэень
Һүниин айлшанай мэдэлдэ.
Балма:
Ара талын саһаниинь
Аршам зузаан гэлсэгшэ.
Үнөөхил гэргэниинь
На передок һула гэлсэгшэ.
Базар:
Эбэр шэлын саһаниинь
Эрхим нимгэн гэлсэгшэ.
Ондоотойхон гэргэниинь
Отказ үгы гэлсэгшэ.


Ондоотойхон Балданай
Ондоотойхониинь мэдээжэ.
Отказ үгы Хандамаань
Одоол сайхан мэдэгшэ.
Балма:
«Тамхиинь» татаагүйб, мэдэнэгүйб,
Томохон юм гэлдэгшэ.
Томохониинь мэдэһэн Хандамууша
Тоолхоео алданхай гэлдэгшэ.


Туршаһан һамгад хэлсэгшэ:
Яһан хатуу, яһалхан гэлдэгшэ.
Дээрэнь һуугаад хатаруулхада
Яаһан зохид бэ гэлдэгшэ.
Базар:
Юугээ хэлэнэш, Балма,
Эшхэбтэр юумэ.
Өөрөө үзэхөө һанаалши,
Һэшхэлгүй абарма?


Салаа салбар модондо
Сайхан дуутай хүхы.
Нэлэхэ, ханахагүй Балданда
Нэлээ гэжэ үгы.


Хандамуушын бэедэ
Элээ гэжэ үгы даа.
Балданай багжада
Холоо гэжэ үгы даа.


Тиигэжэ хэлсэгшэ эрэшүүл,
Таабаринь Балданай
Таагданхай үнинэй.


Табин бууза эдигшэ,
Табин үндэгэ һорогшо-
Сагаан мүнгэн столһоон
Садааб гэжэ бододоггүй;


Хоймордохи орыень
Хонхойлгохоб гэжэ айдаггүй-
Нахал нэгэ барнааг,
Хандамуушын хахаль


Нүгэл гээшы мэдэхэгүй,
Нэтэрүү гээшэнь хизааргүй—
Улаан мяханда садахагүй,
Хара архида һогтохогүй—


Нэгэл тиимэ амитан даа,
Нүгэлтэйхэн золиг даа.
Зохеолшонһоо:
Ардаг шаргын
мундуу шүүрэн
Бууhандал үзэгдөөд,
Эмниг hамганай
Сарбуу шүүрэн hуулай
Һогтуу Балдан.


Хасар аман хоёроо
Хубилгажа hуулай
Холшор Хандамууша.
Буруу ёрын эмэ
Бусалжа hуулай,
Хоер харахан нюдөө
Анин, сабшан hуулай.


Уяатайхан нохой
Улижа унтуулбагүй.
Абьяастайхан hамган
Аhалдажа амаруулбагүй.


Арбан гуули бугаагынь
абдар сооhоо гэршэнь,
Хорин гуули бугаагынь
Хорьбо сооhоо гэршэнь.

2-дохи үзэгдэл:
Действие происходит в деревенском магазине магазине.
Подвыпивший Балдан выпрашивает водку
Баргажан Сэржэмаагай хамжаан соо ама халамгай Булад архи абаха һанаатай орожо ерэнэ.

Балдан:
Сайн байно-о! Сэржэмаа эгэшэ,
Сэржэмэйхи хэрэгтэй болоо!
Шэнэ гэртэ орооб гэжэ,
Шэнэ гэргэтэй һуулсанаб гэжэ,
Муу зүүдэ харааб.
Гадюка могойдо хадхуулаад ,
Гэнтэ һэреэб.
Яаха хээхэм гээшэб,
Хосорхо туйлдаа хүрэхэм гээшэ!
Эгэшэм намаяа абарыш даа,
Удаган бөөдэ ошохом даа,
Юун болохынь үзүүлхэм даа!
Сэржэмаа:
Юун гэжэ эгэшэ гэнэш,
Юун одигоео дурдабаш?
Мангараа тарааха һанаатай
Мүлхижэ ерэбэбш!
Шуһаа эдяанш,
Шалбаганажа эгэшэрхэнэ.
Яһаа сайһаанш ялбаганана!
Хара наха-аал амитанш!
Хэды дахин намһаа
Архи зээлеэр залгяабш,
Мүнгөө бусаажа үгөөгш?
Үгэй, үгэй, үгэй!
Баһаш забаан амитанш,
Бааһан!
Балдан:
Эгэша-аа! Яатараа сухалданаш!
Аарба үбһэ асаржа үгэхэб нажартаа.
Трактор түлеэ бэлдэжэ үгэхэб үбэлдөө.
Үбһэ солоомоор дутаахагүйб.
Түлеэ залһаар баһа.
Үхэхөө байнам,
Үгыш даа хахады!
Сэржэмаа:
Мэнэ һаяхана, мартаабши,
Түлеэ залһа, үбһэ солоомо
Бамбайс асархаб гээанш,
Асараад үгөөш, үгэй!
Хаанаб тэдэш бамбайгаад?
Үшөө теэд,
Юу бааһаяа
Зээлеэр эрижэ байхаш,
Наанаһааш няд гүүлхэб!
Балдан:
Зээлеэр эринэ бэшэ ха юмбиб,
Хуу асаржа үгэхэб,
Вот тебе крест!
Сэржэмаа:
Юун крест гэнэш,
Хэрээһэ зүүгээ юмши?
Алим б тэрэ намар
Асарха аарба үбһэнш?
Хахараан үнтэй болоо тэрэш:
Һайсархиим ааб даа, аргатай һаа,
Газарым косилкаар шудараад
Үгээрэйл даа гээ һэмнайб, һан-ну-уш?
Урмайнь одоошгаан һанахаб гээ һэм, марта-аа- аш?
Үдэшэ болотор һайсархан байгаа.
Урда хойнош опять гүйхиимни? Хахаша гэнүүш?
Һанану-уш?
Хахад литр отог дээрэ газар дора-ан олохиимш?
Только из-под прилавка үбүүни үедэ.
Үгэй, үгэй!
Зээлеэр эрижэ байхаш хахады,
Яаһан һэшхэлгүй яяр яндан амитамши!
Гар эндэ-аан,
Оршоодгүй амитаншдаа!
Балдан:
Шошбой хэрүүршэ изии байнаш даа.
Сэржэмаа эгэшаа,
Илаас гоё ответ үгэхэ байнаш даа,
Муха-аа!
Сэржэмаа:
Юун мухаа,
Бү пилд гэ!
Яба, яба, гаража ошо эндэһээ,
Гэдэргээ урбалджи унахаар
Наха-аал амитанш даа!
Үтэр саашаа арила,
Наанаһааш халуун сусалаар
Хуухалхаб
Байха шинии багжыш,
Һамгадаар харайхаа болихош!
Пеэшэн сооһоо сусал абаад, Балдание үлдэнэ. — Берет кочергу и прогоняет Балдана
Балдан:
Запомним! Мэдэхэш даа,
Хамжаан соогоо үбэлдөө хүлдэхэдөө,
Дахаяа хэдэрээд наймаалхадаа
Мэдэхэш даа! Бывай, баяртай.
Балдан хооһоор хамжаанһаа гаража ошоно.
3-дахи үзэгдэл
Эмээлээ абуулангүй, газаа сэргэдэ уяатай хоножо байһан морин Хандамаагай гэрэй сонхоор һарын гэрэлдэ харагдана. Тэрэ зобоһондоо зүдэршэһэн хэбэртэй.
Үндэр Борын монолог — проклятие замученного коня
Айлhаа айл дамжажа
архидааша,
алта мүнгэ намнажа
хаарталдааша,


шагай наада бэдэржэ,
ташуураар
намай шабхадааша,
hамгадай сэбэры hунгажа
мэндээд,
минаагаар
намай шэрбээшэ,


хоер хүлдөө
намай хабшаад
холшорлоошо,
холоhон нюрганhаам
эмээлым абангүй
хоноошо,
хангалтайхан ногоондо
хабидажа
намай табяагүй,
шүүдэртэйхэн ногоондо
шүдэрлэжэ
намай бэлшүүлээгүй,


оошоороо дүүрэн
бууза үмхөөд
өөрөө,
обеос талха үгэхөө
Үндэр Бородоо-намдаа
ойлгоогүй,


тарзайтараа
өөрөө
тогоонойхии уугаад,
уягдаад
хоноhон намай
уhаар ундалхаа
мартааша —
Балдан эзэм
намдаал адли
зобохын ехэ
зоболон эдлэжэ,
тулихын ехээр тулюужан.
Тамын нүхэндэ hүүлдэнь унажа,
талын шоройдо булагдуужан.
Удаадахи наhандаа
унагаар түрэжэ,
даахяар дарагдаhан
дааган болуужан.
Дабаан дээрэ
Ашаандаа даагдан
дабхар-дабхар
табан гүрлөө ташуур эдюужэн.
Амяа табин
алдалан унахадань,
хара хирээ нюдынь тоншожо,
хээрын араатанай
хүнэhэн болуужан.


Үгышье hаа, адагынь
үхеэр түрэжэ,
үбгэндөө сула намнуулжа,
хүхэ бала сохюлжа
үтэлүүжэн...
Арадай hургаал дуун
Зохеолшонһоо:
Нэгэ наhан соогоо айдарлаhан,
Балдан ахай зайдаhан,
Энэ наhан соогоо хаарталдаhан
Балдан ахай хүрьгэшэлhэн.
Дуушан дуулана:
«Хүлэгэй хурдании унахал гээ hаа,
Хадалан ногоондо хаа-яа табяарай лэ.
Басаганай hайхании эдлэхэл гээ hаа,
Баабайдань хаа-яа айлшалуулаарай лэ»
Зохеолшонһоо:
Урданай дуунай удхы,
Хуушанай дуунай сэсы
Ойлгохо забда олоогүй,
Ойлгохош ухаан үгы
Балдандамнай.
Дуушан дуулана:
«Эмнигэй хатары туршаха гээ hаа,
Адуундань хаа-яа табяарай лэ.
Эдеэнэй hайе эдихэл гээ hаа,
Эжы, абадань хаа-яа айлшалуулаарай лэ»
Зохеолшонһоо:
Үдэр бүри ходо hогтуу
Урдаа байhан архи хараад,
Үдэшэ бүри hамгархуу
Үглөө бүхэндэ мангарлаад —


Хаанаhаа Балдан ойлгохоб:
Һанаандань ганса хаарта,
Удхынь хаанаhаа уудалхаб —
Ухаандань ходо hамгад.


Ургаха, гараха ногоое
Ула хүлөөрөө гэшхээгүй,
Морин эрдэниhээ буугаагүй,
Молор эмээлынь абаагүй


Балдан манай хүйхэр
Нүгэл шинии ехэ,
Балдан манай шүдхэр
Нэхэбэри байха!
4-дэхи үзэгдэл:
Дом главы. В спальне кувыркаются любовники.
Нютагай дарга Бадмын гэртэ, унтариин таһалга соо Балдан айлшан хүндэмүүшэ Хандамууша хоёр орон дээрэ хурисалдажа, носолдонод.
Айлшан гэршэлнэ:
Түргэн hамганайш ташаан дээрэ
тамга табихадам таашаана бэлэй.
Үндэр hамганайш ташаан дээрэ
үзэг табихадам анжаана бэлэй.
Һамган гэршэлнэ:
Болииш, болииш гэхэдэм,
болихош бэшэ юм айлшамнай.
Табииш, табииш гэхэдэм,
табихаш бэшэ юм айлшамнай.


Ааляар, ааляар гэхэдэм,
аалидахаш бэшэ юм залхуутай.
Бү мэндыш, мэндэнгүй гэхэдэм,
мэндээд hалахашгүй юм залхуутай.
Балдан:
Болииш гэхэдэнь болеогүйб,
бохир хүлтэй бэшэб.
Табииш гэхэдэнь табяагүйб,
тахир хүлтэй бэшэб.
Хандамаа:
Дахин дахин дайлаа,
дотор хубсаhым тайлаа.
Дабхар дабхар дайлаа,
гадар арhым тайлаа.
Зохеолшонһоо:
Буртаг тужы тоолохошгүйб —
борохон тоншуул тоолоhон.
Боод гүүнүүды томирхошгүйб —
боро азаргань томирhон.


Колхозой үнеэды тоолохошгүйб—
Хүлзэдэг буханьтоолоhон.
Һууринай hамгады томирхошгүйб —
hомонойнь дарга томирhон. 


Огторгойн мүшэды тоолохошгүйб —
астроном эрдэмтэн тоолоhон.
Үбгэтэй эхэнэрнүүды томирхошгүйб —
«Үлэн» Балдан томирhон.
Үглөөгүүр. Наран гаранхай. Бадматанай гэртэ.Ханада гэрэл-толи, стол дээрэнь- самовар бусаланхай.


Тэлэрээд hэриhэн Балданай монолог:
Үсэгэлдэр үхөөгүйб — hэреэд баярлааб,
үсэгэлдэр үлүүсэ архи уугааб.
Үсэгэлдэр үгөөгүй hогтуу эрэдэ —
оронойнь эрмэгтэ хурхирааб.


Мүнөөдэр гэлигэр амитан
гэрэлэйнь урда гэдынэб.
Мүнөөдэр тэжэгэр амитан
самоварайнь урда тэжынэб.
Ханадахи гэрэлэй монолог:
Энэ юун hармагшан
урдаhаам hариина?
Энэ юун архиншан
шэлым бузараана.


Һүниин тэндэ hохорби —
hамбаашалдаг ха Хандамуушам.
Наранай гэрэлдэ нюдэтэйби —
hайхашаадагби Хандамуушаяа.


Ямар амитан энэ үглөө
урдаhаамни урбайна?
Нүгэл хээд энэ hүни
нюсэгөөр арбайна?
Самоварай монолог:
Тэмтэртэрээ тогоонойхии залгяад,
тамираараа намтай туршалдана ха.
Бусалhан уhан-«шуhым» уугаад,
«барилдахаар» бэеэ hорино ха.


Даахитай дааганиинь яажа Балданаа
даажа хатардаг юм?
Дааганhаань байха минии Хандамаа
даажа ядадаг юм.


Иимэ амитантай юундэ нүхэсэдэг юм
үбгэнhөө нюужа?
Нүгэлтэйхэн бэеэ бэлэглэдэг юм
нүхэрhөө хулуужа?
Хандамаа газааһаа орожо ерэнэ.
Балдан:
Шинии дурачок хэзээ городһоо
Шамдаа бэлэг асараад бусаха юм?
Гэнэ боложо, гэнтэ ерээ һаань
Гэндэжэ хоёр баригдахамнай бшуу?
Хандамаа:
Ухаа юуеэ алдаабши,
Бааһа шээһэеэ хаяабши!
Мундуу балар эрэ гэжэ һанаһамни
Хулганаан ахир амитамши.
Минии дурачок арсалан байха,
Баһажа тэрэнии болохогүй.
Минии мужичок баахалдай байха,
Бала бажуужа орхихо:
Нюурыш һабардажа,
Гэзэгэдэш шамаха!
Балдан:
Ямар ехээр айлгабаш,
Шээһэм дором үерлэбэ.
Баһаш ехээр һүрдөөбэш,
Хэлэмни томолдобо.


Шамдаа юу асардаг бэ,
«Быть может?»- духи?
Одеколон «Кармен»,
Али, магад, сабхи?


Голяк намтай юун дутаа гэжэ,
Холбооролдонош?
Мужичоктойш эмэнүүд дутаа гэжэ,
Обооролдонобди хажуудаш.


Хоёр үбгэнтэй, дона Флор —
Хандамууша, хэндэмнай
Хэлылши дуратайгаа?


Размер имеет значение-
Гэлдэгшэ һэмнай гэргэд.
Теэд харин архинша намтай
Тэбэрилдэнэ хаяаш?
Хандамаа:
Ехээр намай эшээбэш,
Эшээшье хадаа яахабши.
Ягаан хасарым улайлгабаш,
Улайгааш хадаа яахамниб.


Үбгэн минии абарга лэ,
Абаргаш хадаа ахир лэ.
Нүхэр минии дарга лэ,
Даргаш хадаа бохир лэ.
5-дахи үзэгдэл:
Тот же тепляк и те же соседи сплетничают.
Тэрээхэн гэртээ дахинаа уулзаад, Базар Балма хоёр Балдан Хандамаа хоёроо хоболжо, «үргэеэ эдеэлнэд».
Базар:
Хорхойдо эдюулхэ
Хонзооһо хайрлажа,
Хүлнүүдээ
Хабшаад хэбтэхэ юм
Гэргэд.
Хандамуушамнай хэнһээш сэсэн-
Хайрлажа, хабшажа хэбтэнэгүйл.
Хэрэгтэйл һаань харамнангүй
Үгөөд лэ орхинол.
Юун гэжэ шалинабиб, Балма,
Ямар муухай юумэ хэлэнэбиб?
Хэлэ аманай хара нүгэл
Эдлэнэбиб? Арьяа Баала, бурха-аа-н!
Балма:
Тиимэ-ээ, тиимэ:
Үтэндэ эдюулхэ
Бэеэ харамнажа,
Үзэлэй ехэ нүгэл
Үзэхэгүйл!
Тиигэжэ зариман хэлсэгшэ,
Тэрэнь ямархан ааб?
Хурисалдаанай нүгэл
Нүгэлэй ехэ нүгэл хаяа-
Тиимэ бэшэ гү, Базар?
Базар:
Сеялкын сезондо
Хүрэнгын талхан хосорхогүй.
Март һарын үедэ
Миисгэйн дуран замхахагүй.


Алкаш — архиншын зугаа
Астахаанайнь оеорто лэ.
Һамгаша эрын зугаа
Алгабшынь оеорто лэ.


Шэлүүһэн амитанай эдеэн
Шэрэнгын булагай тархида.
Шиниим энэ зугаа
Шэхэнэйм хулхайн дэргэдэ.
Балма:
Хандамаамнай
Халзан хара азаргые
Хазааргүйгөөр хүүюулбэ.
Булад дошхон азаргые
Ногтогүйгөөр унаба.
Базар:
Буладнай
Эмниг дошхон гүүе
Эмээлгүйгөөр унаба.
Баба-ягодка һамгые
Бажуужа эдлэбэ..
Бидэ хоёр, Балма,
Тэдээндэ атаархана гүбди?
Свечка-дэн баряагүй аад,
Юун гэжэ ярилданабибди?
Яаһан эшхэбтэр юм...
Базар Балма хоёрой зугаалжа һуухада тэдэнэй хүршэ һамган Сэржэмаа орожо ерэнэ. Заходит продавщица Сэржэма.
Сэржэмаа:
Сайнууд байна!
Базар Балма хоёр:
Сайн, сайн! Наашаа орожо Һуугты. Юун һонин?
Сэржэмаа:
Юун һонин байхаб даа,
Та хоёрто байгааб даа.
Хэзээнһээ та хоер
Холбооролдодог болоо юмта даа?
Хэлэгшэд һэмнай даа:
Тэхын эбэры харыта,
Тэхэреэд хойшоо ургаһыень,
Та хоёроо харыта,
Тэбэрилдээд һуухыетнай!
Балма:
Бидэ хоёр хэнһээ дутаабибди,
Наран эртэ, наһан залуу.
Свидани хэжэ һуунабди,
Хандамуушы хоболжо.
Сэржэмаа:
Өөһэдынгөө тархида
Хандагай обёороогүй аад,
Хандамаагай тархида
Бөөһэ харахадатнай юун болоо бэ?
Яһала зохид эхэнэр лэ,
Үбгэниинь ехэ дарга лэ!
Базар:
Тэрэ һогтуу Балдамнай
Үбһытнай сабшажа үгөө гү?
Аарба болгоод асаржа,
Сомоод үгэхэб гээ һэмнай?
Сэржэмаа:
Шуһаа эдяанш, тэрэшни
Хара наха-ал амитан ха юм.
Яһаа хухараанш, яяр амитан даа!
Хамжаанһаам бааһанш
Хэды дахин архи намһаан
Зээлеэр абажа залгяаб?
Мүнгөө бусаажа үгөө гү?
Үгэй, үгэй, үгэй!
Баһал забаан амитан даа!
Балма:
Тэрэ забаан амитаншни,
Хара наха-ал хүйхэршни
Хандамуушатай холбооролдонол,
Хаанаһаа танда тэрэ газар нагшажа,
Аарба үбһэ асарха юм?
Ямар тужада танда
Яяршни трактор түлеэ бэлдэхэ юм?
Хуу худал, тархиин хууха!
Базар:
Тиимэл дурааглдаа, яахабши даа.
Тэнээд лэ зайнал даа.
Дүшэ хүрэтэраа ухаагүй лэ,
Дүнэн бухадал аашалдаг лэ даа.
6-дахи үзэгдэл
Муж Хандамы, Бадма возвратился из командировки.
Любовная встреча с Сэржэмой.
Хандамаанай үбгэн — нютагай дарга Бадма командировкоһоо бусажа ерээд, хамжаанда орожо ерэбэ.
Бадма дарга:
Һайхасаамни, сайн байна!
Сэржэмаа:
Сайн, сайн! Коль не врешь.
Центр город сэбэрхэн,
Сэсэрнэ аа галаараа?
Сэсэн зээрдэш хаана бэ?
Бадма дарга:
Сагаан Волгомни газаашни,
Сэнгэлээд ерэхэмнай гү?
Холгоотхо хотоһоо асарааби,
Хэмжээд үзэхэшни гү?


Шамайгаа ехээр һанааби даа,
Волго соомни «морин-сарлаг» байха даа.
Город голой коньяк туршаһуубди,
Холгоотхоео хэмжэһүүбди.
Мне невтерпёжь!
Сэржэмаа:
Хандамуушадаа ямар бэлэг асараабши,
Халюун, булган шүүбэ гү,
Али, магад, хари гүрэнэй сабхи?
Бадма дарга:
Хүнүүд эндэш үгы ха юм.
Хамжаанаа суургалаад ошое.
Хандамуушамни намаяа бэдэржэ,
Хамжаандашни ерэхэ лэ.
Хамжаанаа хаагаад, тэдэ хоер гаража ошоно. Закрывают магазин и уходят
7-дахи үзэгдэл:
Балшар бага Очирхооной хөөрөөн — рассказ маленького Очира про несчастного коня Балдана.
Няагаhаа аршажа,
нюдөө нээхэдэм,
нэгэ морин
найгажа байба.
Даахидаа дарагдаhан
дааган морин —
арай голтой
араг яhан —
зүдэрүү амитан
сэргэдэмнай уяатай
зогсожо ядажа
зобожо байба. 
Үү-татай!


Үндэр Бородол
адлихан морин
үүгэнэжэ байба.


Түрэлэйм хүйхэр
тэнээд ерэбэ.
Хахад зөөрео
хаарталдаад ерэбэ.


Һамгадай хормойhоо
hалахаа болиhон
hальхай амитан —
гэжэ эжым гэмэрбэ.
Харгыгаа алдаhан
хара барнааг,
морео зобооhон
золиг гэжэ нэмэбэ.


Тугаар гараhан
тугалдал
тулгажа ядаhан,
мүнөө гараhан
мөөрэhэндэл
зогсожо зобоhон
мориинь


жолооhоонь хүтэлжэ,
урадхал уhанhаа
hайса ундалуулбаб,
тунга ногоондо
табижа амаруулбаб.


Сиидэм хүхэ
саhан дээрэ
сэргэдэ уяатай
шэшэржэ байхадань,


Үндэр Бороео
хазаарhаань сүлөөлжэ,
үбhэ тэбэреэд
асаржа үгэдэгби,
обеос талха
амбаар сооhоо
Үндэр Бородоо
нюужа үгэдэгби.


Тиигэжэ баарһании
Абардагби.
Обёос үгэжэ
Үмөөрдэгби.
Зохеолшонһоо:
Һогтуу Балдан
хүбүү хараана,
аладаа хабшаад ябадаг
Үндэр Борыем
абаашана гэжэ hанана.
Балдан:
Үндэhэгүй модоор
түлеэ хэжэ яба!
Умай үгы эмээр
hамга хэжэ яба!
Һүртэбэй үгы
хүбүүгээр
хүбүү хэжэ яба!
Зохеолшонһоо:
Харин морин
хүбүүндэ баяртай
хоер нюдөө
мэлмэрүүлнэ.


Харин хүбүүн
мори хайрланхай —
хоер нюдөө
уhатуулана...
8-дэхи үзэгдэл:
Вечером, возле магазина Балдан, Шадаб опять стучатся
Үдэшэ оройхон Сэржэмаагай хамжаанай үүдэ Балдан Шадаб хоёр халамгайханууд тогшонод, ёборнод, түшэгэнүүлнэд.
Сэржэмаа:
Хаалгатай, хүшөөтэй үүдым
Хэн шүдхэр түшэгэнүүлнэ!?
Хархоймо хардаг болбууб:
Ямар боохолдойнь ябана,
Яатараа нижагануулна?
Үүдэнэйнгөө шолоохойгоор Сэржэмаа шагаана:
Сэржэмаа:
Шабар һогтуу
Шалбайшаһан Балдан,
Шал мяхан
Шальпиишаһан Шадаб-
Хоёр пара сабхи,
Хоёр һэбхи,
Хургаар үргэжэ абхоймгой
Худалша хоёр
Тонилог, тохорог саашаа-
Үүдээ тэдээндэ нээхойб,
Шэбхээ тэдээндэ тайлхойб.
Балдан:
Сэржэмаа, мухаа,
Сэбэр һайхан һамганши,
Үүдээ тайла, мухаа,
үмдөө тайла, Сэржэмаа!
Түлеэ залаһа,
Үбһэ солоомо
Бамбайс асараабди—
Хүлһэниинь — хоёр хахад,
Урмань — литр хара!
Бэшэ юумэ хэрэггүй манда!
Шадаб:
Сэржэмаа, һайхасаамни,
Би шадамарай бэрхэ,
Шадаб гээшэб, танилсая!
Юумэ хэжэ шададаг
Аса тармуур дархалдаг,
Һүхэ хюрөө хурсадхадаг,
Модо түлеэ бэлдэдэг,
Үбһэ солоомо сабшадаг
Иимэ башатай хүйхэрби даа!
Балданшни намгүйгөөр
Юушье бүтөөхэгүй һохор даа,
Шадахагүй шолмо даа!
Элдин хүрэй соошни
Аарба үбһэ буулгаалди!
Хатаһан хоёр нарһа
Трактораар шэрэжэ,
Газаашни асараалди!
Сэржэмаа:
Тантйш, таншгүй хэхэлдяа!
Тонилогты эндэ-аан,
Тохорогты саашаа,
Юун мүнөө боло-аан хойно
бэеэ наймаалаабт!
Аарба үбһэеэ абаад, арилагты саашаа,
Хатаһан хоёр нарһаа шагтагалаад,
Үгы бологты!
Хаана-аан энэ хоёр газар наншажа,
Хахадта мүнгэ олы-им,
Архи залги-иим!
Балдан:
Хоёр халамгайе, мухаа,
Баһана хэбэртэйш,
Шэбхэеэ тайлажа, үүдээ нээжэ,
Харагдыш мандаа,
Сэбэр һайхан шарайгаа үзүүлыш мандаа.
Хоёр һогтууда этигэнэгүйш, магад?
Тужа тайга отолжо, энэ хоёр залхуу
Түлеэ залһа бэлды-им гэжэ һананаш,
Хаана-аан энэ хоёр һогтуу
Тала дайда сабшажа,
Аарба үбһэ асары-им гэжэ шэбшэнэш?
Ошоод харыш элдин соогоо:
Аарба үбһэн тэндэш буулгаатай!
Бүдүүн хоёр нарһан газаашни
Бамбайжа хэбтэнэ.Харыш ошожо!
Хоёрхон лэ хахад хэрэгтэй,
Хатуухан лэ литр хэрэгтэй!
Сэржэмаа:
Үгэй, үгэй, үшөө дахин үгэй!
Үгэй гэжэ үгые мэдэхэ-ойт?
Мэдэхэ-ой хадатнай мэдүүдхэб,
Ойлгохой хадатнай ойлгуулхаб!
Бог болоһон амитадбтаа,
Зуд болоһон зудхараашадбдаа!
Түлеэ залһантаяа талиигтаа саашаа,
Үбһэ солоомотоёо тохорогты саашаа!
Шадаб:
Юун сухалтай һамган гээшэбши даа,
Юумэ ойлгохогүй,
Муу зантай гэргэн гээшэбши даа,
Мууе һанаха, этигэхэгүй.
Хюрөө асараад, һаршаганаса хюрөөдэхэбди,
Һүхөө үрөөд, сажангыш сабшаад үгэхэбди.
Бесплатно сомоод орхихобди
Сэржэмаа:
Хамжаанайм дефицит асаруулха
Үбһэ солоомойм!
Түлеэ залаһым бэлдүүлхэ
Ара нюуса амрагни-
любовнигни
Нютаг нугаймнай дарга!
Между прочим
Һаяхан намдаа бэлэгтэйхэн ерээ,
Коньяктайхан ерээд,
аятайхан амраглаа.
Аятайханаар шүргөөхэдөө
Үгөө намдаа үгөө,
(Үгэхэ юумэеэ биншье үгөөб.)
Үбһэ түлеэ асаруулхаб гээ,
Үшөө юун туһа хэрэгтэйб гээ,
Ехээр намдаа найдуулаа,
Сэдьхэлым амаруулаа.
Мэхэлээ хадань даргын,
Тандал архидаашадтал,
Худалаар хэлэдэг нэтэрээшүүдтэл
Дэлгүүр-прилавок дором байна ха юм
хадагалаатай
Хоморой хомор дефицит
Итальянские сапоги!
Идите вы, алкаши, на три буквы!

-----------------------------------------------------------------------------------
ХОЕРДОХИ ҮЙЛЭ 

История Ханды и Бато.
Ханда развелась с Бато и вернулась в родную деревню. 
Но он преследует ее. 


Харида ошоод hалажа ерэhэн үхин Ханда
ба тэрэнээ дахажа ерэhэн хүрьгэн Бата хоерой түүхэ
1-хи үзэгдэл:
Прошло 30 с лишним лет.
Постаревшие соседи, там же и вспоминают о покойном уже Балдане, обсуждая, в каком аду он мучается, горячем или холодном.
Гушаад гаран жэл үнгэрбэ гү даа, тэрээхэн гэртээ үтэлшэһэн Базар Балма хоёр һони һорьмойео хөөрэлдэжэ һуунад.
Базар:
Саг яагаа түргэн гүйнэб даа,
Мэнэ һаяхан һэн даа, Балма,
Балдан ахаймнай түрэлөө һэлгэһээл
Үнишэг болобол даа.


Нүгэлтэйшэг ахай һэн даа,
Нүгэлынь хүсөөбид даа.
Хаана тэрэ зобожо ябана ааб?
Дагадха тэрэ дааганиинь
Дахалдана аа?
Балма:
Түрэлөө тэрэшни хаанаһаа олохоб даа,
Тэнэжэ ябаа бэшэ юм гү?
Тамын нүхэндэ унаад,
Татуулжа тэндэһээ мултарха
Арга бэдэреэ бэшэ юм гү?
Базар:
Арбан найман харанхы тамын
Амитадай дунда Балдание бэдэрхэ
Хэсүүшье, эндүүшье, бэрхэшье—
Эрлиг хаанһаа хаягынь һураха бэшэш,
Эрлиг хаанда эдилгэ үгэхэ бэшэш:
Тамын галда Балдамнай шатахадань,
Галай дүлэндэ шарагдахадань—
Үргэжэ дээшэнь абархагүйш,
Дүнгэжэ тэрэнии аршалхагүйш!
Балма:
Тиимэ, тиимэ, Базар, тиихэгүйш,
Магад, Балдан хүйтэн тамада унаа,
Хүлдэжэ, дааража зобоно баарһан.
Хогнолжо мүльһэнһөө абархагүйш,
Холодильник тэрэш бэшэ ха юм!
Базар:
«Доржо Жодбые» нэгэтэшье һаань
Гартаа абажа, хуудаһануудынь һэхээ һаа,
Баарһан Балдан абарагдаха байгаа;
Нэгэшье хуудаһынь уншаа һаа барнааг
Тамын нүхэнһөө мултарха байгаа!
Балма:
Юундэ тэрэ тамаһаа мултарха юм?
Базар:
Юундэ, юундэ? Юушье ойлгохогүй һамган!
Уншаһан хуудаһаниинь абарха ха юм!
Нүгэлөө амасаһан Балданаа абаад,
Хибэс-самоледтол тэрэнь дэгдэхэ ха юм.
Балма:
Бурханай номһоо байха
Мииншье ном гартаа барижа,
Үзөөгүй бшуу Балдамнай.
Бүхы һургуулинь — табан класс —
Тамхи татаад, үлдүүлээ бшуу.
Теэд тэрэмнай тамадаа үлэбэ гү,
Түрэлөө һэлгэнгүй.
2-дохи үзэгдэл:
Близкие друзья Володя и Галя разведенных обсуждают возвращение Ханды и Бато.
Бата Ханда хоёрой дүтын ханинар Володя Галя хоёр һүүлшын һони һорьмойгоороо хубаалданад.
Володя:
Хотоймо ехэ хурим
хэhэнээ мартаад,
түглымэ ехэ түрэ
бүтээhэнээ hамаргаад,


наадан дээрээ наяргаад,
намхан зохидоор бүтээгээд,
түрэ дээрээ түүрээгээд,
түбшэн зохидоор зохеогоод,


юун болоо юм
юрэ бусын юумэ -
хотиржо hолжорhон могой
хулганын нүхэндэ маряагаа юм гү,
хоножо үнжэhэн айлшаниинь
Хандада маряагаа юм гү?
Галя:
Худа гэдэг үбгэжөөлынь
худагыдаа маряагаа юм гү,
хүндэлүүлhэн айлшаниинь
хүнжэл доронь маряагаа юм гү,


хониной хохимой буляалдажа,
хоер нохойнь хэрэлдээ юм гү,
хоноhон айлшанаа буляалдаа юм гү
худагы бэри хоер —


юун болоо юм
юрэ бусын юумэ:
хоер хүүгэдээ дахуулаад,
хариhаа Ханда бусаа юм,
хатаhан арhан мэтэ
хаанаш багтахаа болео юм?
Володя:
Гайхалтай,
хоёр зохид амрагууд,
картинка шэнги һайханууд,
хаартань буруу унаа юм гү,
хоозорынь буугаагүй юм гү,
һалааб гээд ерээл даа
Хандамнай
Хоёр хүүгэдээ дахуулаад.
Галя:
Хотоймо ехэ
Хуримынь хайратайл даа.
Түглымэ ехэ түрэнь
Туды-сюды болобол даа.
Наадан дээрээ наяргаһаниинь,
Намхан зохидоор бүтээһэниинь
Нохойн наадан болобол даа.
Түрэ дээрээ түүрээһэниинь,
Түбшэн зохидоор зохёоһониинь
Гахайн эдеэн болобол даа,
Газарта шэнгэбэл даа.
Яахабши даа, харамнахаар!
Володя:
Барагтайхан гэжэ һанаһамни
Барагтайханшье бэшэл даа.
Баабайн хүбүүн Батамнай
Өөрсэтэйхэн даа.
Өөрсэтэйхэниинь ойлгоһон Хандамнай
Ондоотойхон даа.
Ондоотойхониинь ойлгоһон Батамнай
Өөрсэтэйхэн даа.
Галя:
Хүбэн хүнжэл бү үргэел,
Хүрьгэн Бата бултас гэгшэб.
Саашань үргээд бү хараял,
Соседка һамганиинь салдаган байгшаб.


Хонин хүнжэл ираһамнай,
Ханда гэргэн мантас гэбэ.
Бүри саашань ираһамнай,
Бадраа хүршэнь бүлдэс гэбэ.


Булган хүнжэл бү һэхэел,
Батамнай тэндэһээ бултас гэгшэб.
Бүри саашань бү ираял,
Бүтэд тэндэнь байгшаб.


Тиимэрхүү ушарнууд
Болоо бэшэ юм гү?
Тиигээд Хандамнай
Бусаа бэшэ юм гү?
Зохеолшонһоо:
Хоерхон хүүгэдынь хайрлажа,
хамтынгаа хүсэ элсүүлээд,
урсахан гэр түхеэрбэ,
багахан гэр заhаба.


Амяарханаа айл боложо,
ан-бун hууба,
үрхээрээ утаа бааюулжа,
үбэлжэбэ.
Володя:
Юун болоо юм
юрэ бусын юумэ —
халуун нажар тогтожо,
хадхуулhан зүгыдэ үхэр
харша хорео шүргөөбү-үг,
хатаhан нэгэ гэргэн Батын
хормой бэеынь шүргөөбү-үг,
Хандыень hануулжа.
Галя:
Соохор үнеэн шилзатаад,
сонхо углуу шүргөөбү-үг,
Сэдэбэй hамган «шилзатаад»
совхозой ноеы шүргөөбү-үг?
Володя:
Далсын* нарhан тужада
түймэр hүжэрөө гэлдэнэ hэн,
унтарба- аа гү,
хүйхэр манай айлшанда
халдабарита үбшэн аhаа гэлдэнэ hэн,
эдэгэбэ- аа гү?
Галя:
Далсын нарһан тужа
Шатахынш ехээр шатабал даа.
Шадалтайхан айлшамнай
Шадамараар үбшэеэ аргалбал даа.
Газааһаа Соня хүршэнь орожо ерээд, һониёо дуулгана.
Соня:
Сайн байно-оо!
Сонин юун бэ?
Юун болооб даа,
Болохол юумэнболоол даа-
Бата — манай хүрьгэн
бад байса буубал даа,
тэнгэриhээ бууhандал
тэб байса буубал даа.
Галя:
Батамнай
Балаатай ха юм:
Бад байса буухань—гайхалгүй!
Бартахи шэнги тамиртай ха юм:
Тэб байса буухань—тэрэ ха юм,
Хандаяа дахажа ерэбэ ха юм.
Соня:
Хандамнай
Батаяа ерэхэдэ
Баяртай бэшэл,
Үбгэнөө бусахада
Урматай бэшэл.
Хандамнай hүрдэхын
ехээр hүрдэбэ гэлдэнэл,
бахардахын ехээр
бахардаба гэлсэнэл:
Батамнай
шолмосhоо доро шолмос байба хаяа,
шүдхэрhөө доро шүдхэр байба хаяа?
Володя:
Одоо юуеэ хэлэнэш:
Отог зондо одоо тамынь
Үзүүлхэнь бшуу,
унтаридань улады
__________________
* Далса — ойто нютагай нэрэ.
амаруулхаа болюулхань бшуу,
эрэ эхэнэр гэжэ илгаагүй,
хүгшэн залуу гэжэ хубаагаагүй
хуу бултыень hүрдөөхэнь бшуу,
хотондонь хонидынь егшээхэнь —
шоноhоо доро шоно байхань бшуу.
Соня:
Тиихэнь, тиихэнь
Тэнэг амитан.
Хиирэхэнь, хиирэхэнь
Хатуу хүйхэр!
Батамнай
Хара архи хүндэмни гэбэ,
хабууса тамхин хубимни гэбэ,
адууhа малай таргыень эрибэ,
архи hабын хатууень туршаба.
Бөө шэнгеэр аашалба,
Боохолдойнууды намнаба.
Галя:
Хандамнай —
хаха бала сохюуланхай гэбэдтхимнай,
Балмаһаа дуулааб.
хоргодожо тэрэ зобонхой,
хүүгэдээ холо нюунхай гэбэдтхимнай,
Базарһаа дуулдаа.
Соня:
Баарһаншни
турахын ехээр
туранхай гэлсэнэдхамнай,
уйлахын ехээр
уйланхай гэлдэнэдхамнай.
Володя:
Ядаад Хандамнай
уулын бурхадhаа
абарал гуйба гэлдэнэд һэн.
Дабхаряатай hайхан нюдэдтэнь
хара-хүхэ фингал һуулгаа гэлдэнэ,
хаяатайхан урса гэртэнь
одоо тамын хэhээл үйдхөө гэлдэнэ
хүрьгэмнай.
Зохёолшонһоо:
Холо ойгуур, хотон зоноор
хоргодожо Ханда эсэнхэй,
хүрьгэн хүбүүнэй аашануудhаа
отогой зон тулинхай.


Бороотой тэнгэриhээ барагарнууд
баабайнууд бодолдо абтанхай,
Басагад, бэреэд аниргүйнүүд —
холшор зугаагаа хуряанхай.
Юуншье болоогүй хэбэртэй,
юрэ бусын юумэ эндэмнай —
хотиржо hолжорhон могой
хулганын нүхэндэ маряагаагүй,
хоножо үнжэhэн айлшаниинь
Хандада маряагаагүй,
худа гэдэг үбгэжөөлынь
худагыдаа маряагаагүй,
соохор үнеэн шилзатаагүй,
сонхо углуу шүргөөгөөгүй,
Сэдэбэй hамган шилзатаагүй,
совхозой ноеы шүргөөгөөгүй —
харин
Хандын Бата шилзатаад,
харша хорео шүргөөгөө,
хүрьгэн хүбүүн хиирээд,
хүн зонии hүрдөөгөө.
3-дахи үзэгдэл:
Сельчане собрались на собрание.
Нютагайшуул суглараад, суглаашуу юумэ хэнэ.
Үбгэн Базар:
Үдэрэй мэндэ, нютагаархин!
Нютагайшуул:
Мэндээ — мэндэ! Сайн байну-уу!
Үбгэн Базар:
Юун сайн байнуу? Хэн һайн байна?
Хаанаб тэрэ Батамнай,
Хоёр хүлтэй хойбондоймнай,
Отогоймнай боохолдой!
Хаанаб тэрэ Хандань —
Хатаһан арһаниинь!
Мангартай Шадаб үбгэн:
Манайхяар үсэгэлдэрэй харагдаа һэн,
Хандаяа бэдэржэ ябаа һэн.
Бааһан, хара балаа хаяа һэн!
Галя:
Бата годоогни хайратай, аргалуулха хэрэгтэй!
Он заговаривается. Хэн Балданаа дурдаад һаланагүйб.
Хүгшэн Балма:
Байһан юм даа, нэгэ дурааг,
Байра һууригүй нэгэ барнааг!
Хаатаржаанһаа доро хаатаржаан,
Хаарташа, архинша яһаа сайгаан!
Юһэн тамы мориндоо үзүүлһэн,
Юубхэтэй амитады алдадаггүй
Ороолон байһан!
Шадаб:
Залуудаа бидэ хоер холбооролдодог һэмди.
Һамгады намнаад гүйлдэдэг һэмди.
Базар:
Тиидэг һэнта,
Два пара сапога!
Шадаб,
Шамда үгэ үгтөөгүй,
Шал һогтууш, архиин тулам!
Шадаб:
Прошу не обзываться! Балмаяа
Бадара. Шинии тулам!
Володя:
Юун туламаа дурсалдаабта?
Сагдаа милиисэ дуудажа Батаяа,
Саашань сүүдхээр һуулгахамнай бшуу.
Ухаа орожо Батамнай номгорхо бшуу!
Балма:
Володя- Хандын үетэн ха юмши,
Тиимэһээ ойлгоно ха юмши:
Милиисээр тэрэнии номгоруулхагүйш,
Сагдаагаар Баты айлгахагүйш!
Галя, Батын годоог ха юмши —
Батаяа мэдэнэ ха юмши:
Эмээр тэрэнии аргалуулхагүйш,
Эмшэнээр номгон даруу болгохогүйш!
Ондоо арга хэрэгтэй, альбан шэди.
Одигон, бөөнүүды урижа,
Урдань архинууды табижа,
Хэсэ хэнгэрэгүүдынь сохюулжа,
Ара дайдын һуудалтании,
Арьял шулуун һүмэтэнии,
Ангар Далай шобтолһон
Арбан гурбан ноёды дуудуулжа,
Онгынь тэдэндэ оруулжа,
Орон дайдадаа мүргэе!
Баатар:
Болохотой юумэ дурадхана Балма,
Бодожо үзэхэдэ иимэ байна:
Хони ямаагаар мүргэбэл сабдагуудтаа
Батамнай заһарха бэшэ юм гү,
Али үгы юм гү, мундуу муяашни?
Базар:
Үдэрэй һайниие мэдэжэ,
Һарын һайханиие хаража,
Мэргэн үдэрые һунгажа,
Монгол һарын юһэндэ,
Могой һарын эхиндэ
Архи һабын хатууе
Адхаар дүүрэн жодоогоор
Арюудхажа,
Хара малаан моритондоо,
Хүжэ мүнгэн тэргэтэндээ,
Хүлэр мүнгэн толитондоо.
Узуур хүльбэрһэн газартаа-
Үргэн ехэ Зүлхэйн голдоо,
Хожом ехэ нютагтаа,
Худайн голой эхиндээ,
Хужар һайхан дайдадаа-
Эхэ ехэ Байтагтаа,


Хуушан ехэ дайдамнай
ХудайЗүлхэйхоёрюм
Хуһан хүрэй Худари юм,
Уһан хүрэй Ойхон юм,
Унан түрэһэн дайдамнай
Баян ехэ Баргажан юм! —
Дурдаад,
Дай ехэ дархашуулдаа,
Бөө ехэ бурхашуулдаа
Сэржэмдүүлэе!
Володя:
Ламые залаа һаа ямар бэ?
Харгыень заһаха бэшэ юм гү,
Номууд соогоо хараад, юун болоһыень
Айладхал буулгаха бэшэ юм гү?
Базарай хажууда һууһан эрэ:
Зүбтэй юумэ хэлэнэ энэ нүхэрнай.
Зүб тээшэнь шиидхэе.
Базар үбгэн:
Түргөөр хэмжээ абаагүй һаамнай
Баташ Хандаяа наншажа алахань.
Таһа била низа сохихонь,
Түрмын оеорто хосорхонь.
Хүүгэдынь лэ хайратай байна.
Володя:
Хоргодожо Батаһаа Хандамнай,
Ходо подвал углуугаар хороно ха юм.
Хоёр хүүгэдынь эхэеэ дахалдаад,
Дети подземелья болохонь ха юм.
Соня:
Армиһаа тэрьедэһэн дезертир шэнги
Хандамнай хоргодонол даа.
Хүхэ бала сохюулһан партизан шэнги
Хандамнай абяагүйл даа.
Базарай Сэдэб:
Юун дезертир, партизан гэлдэнэт,
Нэгэдэхэгүй хүнтэй нэгэдээд,
Һуулсахагүй эрэтэй һуулсаад,
Тулижа зобоһон эхэнэр лэ.
Батадтнай по которому плачет тюрьма
Юрын лэ гэмтэн, хулиган лэ.
Хэн лама, удагаа дурданат:
Балшыса бажуугаад Баты,
Аргамжаар хүлеэд тэрэнии,
Эдюулхэ юумынь эдюулхэ,
Элдүүриинь гаргаха-
По полной программе.
Соня:
Сэдэбэй дурадхааша самосуд гээшэ.
Статьятай ха юм тэрэмнай.
Аргамжаар хүлюулээд, Батамнай
Удаан тэсэхэгүйл.
Психбригада дуудаад,
Смирительнэ самса үмдүүлһэниинь
Дээрэ бшуу. Город гол хэн
Дуулгажа, психбригада асархаб?
Базар:
Болохотой юумэ бэшэ энэтнай:
Үдэр бүри укол хэжэ,
Эрьюу дээрэнь уймар нэмээхэ.
Батамнай ургамал болохо.
Соня:
Теэд хайшан гэхэ гээшэбибди?
Володя:
Хайшан, хайшан?
Хаяа хана нэшээд гүйлдэхэмнай гү,
Али болохотой шиидхэбэри абахамнай гү,
Юун гэжэ һананат?
Балма:
Зүб, зүб!
Нэгэ тээшээ болоёл даа:
Сагдаа милиисэ,
Психуушха гэлдэнэт.
Бөө удаган, хони ямаан бусад
Хэмжээнүүд туһатай юм гү?
Володиин дурадхагша
Жоодшо ламань хайшаа юм?
Үбгэн Базар:
Нютаг отогһоо намнаад Баты
Номгоруулхагүйш—
Төөрижэ зобохо тэрэш.
Төөригдэһэн хуби заяан
Хэрэгтэй гү манда?
Нютагай зон:
Хэрэггүй, хэрэггүй!
Үбгэн Базар:
Хандые хүүгэдтэйнь
Батаһаа абарха .
Хоргодожо ото
Тэнсэхэгүй тэдэ.
Тэнгэриинш бурхадта
Хандабал,
Тэдэниинь абархал юм гү,
Ивалгын дасанда
Уншуулбал
Ушартай байхал юм гү?
Тэнсүүлжэ үзэжэ харая,
Тэгшэ руунь шиидхэе.
Юун гэжэ һананат,
Юуеэ бодожо һуунат?
Үбгэн Базарай нютагайшуулдаа асуудалаар хандажа байхадань, һогтуу галзуу Бата гүйжэ ерээд, отог зоноо һүрдөөбэ. В это время забегает Бата, он явно не в себе.
Бата:
Нохойн годот! Эндэ суглараад,
Намай химэлжэ һууна хэбэртэйт!
Хандыем — хонзооһым хаана хадагалаабта,
Һамгыем- мандааем намһаа нюугаабта?
Базар, талхи, Змей Горыныч, танһаа юумэн гарана,
Тархииш таһалхаб.Ургаа һаань орондонь дахинаа
үшөө дахин таһа сабшахаб!
Хандамни хаанаб? Мэтэр ологты!
Бата Балмада хандана:
Амиды ши Баба-Яга, зонии һүгшэжэ эндэ
Үргэ тараажа һуунаш, старая карга!
На курьих ножках гэрыетнай галдажа хаяхаб!
Бата Сониие адаглаад:
Кого я вижу, теплая компашка!
Ты, милашка,чё тут делаешь?
Үдэшөөр шамда айлшалхаб,
Үлэгшэн даһаа, ойлгоо гүш?
Үүдээ хүшэнгүй байгаарай!
Бата Володие энгэрдэнэ:
Бата:
Ши, нүхэрни, эдээнтэй хамтараад,
Намай һүнөөхэм гэжэ бодоно гүш?
Бэеыш хороохоб, нюдыш аняахаб!
Ши, Галя — годоогни, Володитой нэгэдээд,
Гар хүрэхөө һанана гүш?
Руки твои коротки, курва!
Бата нютагайшуулдаа хандажа:
Бултыднай алахаб, хюдахаб, хороохоб!
Бааһад! Амидаар таанады үбшэхэб!
Ханда-аа! Хаанабши гаража ерыш,
Зобожо байнаб амидаар!
Амин голни таһаржа байна, хайрлыш!
Бата нютагайшуулдаа дахин хандажа:
Алаа хабшаад, амаа хаагаад һуугты саашаа, ноход!
Отогой зон ямаршье шиидхэбэри абажа үрдингүй тарабад.
4-дэхи үзэгдэл:
В бедном домишке старик Очир. 
Он при смерти, за ним присматривает Галя. 
Үбгэн Очирой урса харахан гэртэ юрэ бусын уулзуур.
Тэндэ үбгэжөөлы адуулжа байһан Галя юун болоһые гэршэлнэ.
Зохеолшонһоо: 
Отог зоной дунда,
hууринай захын гэртэ,
харанхы хара углуудань
хэбтэдэг hэн нэгэ үбгэн.


Узуур гарбалаа hамарhан,
үдэр hүнеэ тоолоhон,
түрэл гарбалаа мартаhан
бурханай дуудахы хүлеэhэн


богсогорхон үбгэнэй байрада
Батамнай Хандаяа бэдэржэ,
үүдынь тогшоод оробо гэлэй,
«Ханда-аа!» гэжэ hүхирбэ гэлэй.
С криком «Хандаа!» в домик к старику вбегает с ума сошедший Бата. 
Үбгэн Очир:
Утабаа!
Бурхан намай дуудаба-аа!
али архинша шолмосынь алаба-аа?
Шүдхэр намай абаашаба-аа,
али ямар нэгэн сабдагынь ерэбэ-аа!
Галя:
Үбгэн нагаса-аа!
Тании абаашахаа ерэһэн сабдаг бэшэ,
Хандаяа бэдэржэ ерэһэн Бата гээшэ.
Үбгэн Очир:
Ямар Бата?
Хэн Батаяа хэлэнэш,
Һайнаар харыш, Галя,
Энэшни Үндэр Боро ха юм! Старик узнает в нем коня Бороо.
Галя:
Хэзээни хатаһан
Бааһа дурданаш?
Сагаан яһан болоод,
Үндэр Борош
Сайжа хэбтэгшэ талада.
Үбгэн Очир:
Зүнтэг намай баһажа,
зүүдым таhалhан зүнэгы
үлдэхэм гэжэ үндыхэдэм,
Үндэр Боромни урдаhаамни
хоер нюдөө мэлмэрүүлжэ байнал.
Хэзээ хосорһон морин,
Хээрынхидтэ хүнэһэн болоһон дагадха
Абарал намһаа эрижэ байнал,
Абарыш, аршалыш гэжэ байнал.
Харахагүй юумэ харабаб гэжэ һанабаб,
Ай, бурха-а-ан!
Ом маани маани Базар баани хаян хирба
Гарууни хум паад!
Бата:
Үндэр Борошни-би энэлби даа-
урадхал уhанhаа уулгыш гэнэлби даа,
тунгаг ногоондо табииш гэнэлби даа.
Турлааг нюдым тоншохоо байнал! Бата — Бороо тоже узнает в старике мальчика Очира.
Үбгэн Очир:
Үбгэрһэн намай гуйжа байнал,
Ай, хөөрхымни, үбгэн намай танижа байнал!
Бата:
Тэбэри үбhэ асарыш даа,
тэнхээгээ алдажа байнаб,
амбаар сооhоо хулуужа,
адха обеос үгыш даа,
алдалжа унахаа байнаб!
Хара тархи дээрэм һуугаад,
Хара хирээнүүд хаагалалдажа байнал! 
Принеси мне овес.. мою голову клюют черные вороны
Галя: ( от страха)
Ухохочешься!
Хандаш хүүгэдээрээ хамта
Хаагалалдажа, уйлалдажа байна бшуу.
Һаа — һаа- һаа!
Тэбэри үбһэ эдингүй
Тэнхээгээ алдаад,
Тарайжа унахаа байна Бата.
Уна, уна, Бата, юундэ байнаш!
Адха обеос залгингүй
Алдалжа унахаа байна Бата.
Арбайгаад уныш, хахады табихаб,
Һаа-һаа-һаа!
Бата:
Сиидэм хүхэ саhан дээрэ
шэшэржэ байнаб:
хазаар ногтоhоом сүлөөлыш гэжэ
гуйжа байнаб.
Галя:
Сиидэм хүхэ саһанш хаана Байна?
Шалбааг боложо хатаа хабартаа.
Хазаар ногтош хаана байна?
Хуушан эзэнш балга архяар
Андалдаа гэлдэнэ һэн!
Зохеолшонһоо:
...Теэд
нэрээ мартаhан Очир-
наhаа hамарhан шүдхэр
тамаа хэhэн Баты
хайрлажа байба:


шэргэжэ байhан нюдэдынь
нулимсаарнь дүүрэбэ,
шэшэржэ байhан Баты
үмөөржэ байба.
Умирающий старик, забывающий свое имя, узнал бедного коня и заплакал от жалости к нему...
Галя:
Талхи тэрэ үбгэжөөлhөө
танигдахаар бэшэ номгон
үльмы дээрээ гэшхэжэ,
үзэмжэгүй даруу юумэн


газаашаа гарабал даа Батамнай,
Хандаяаш бэдэрһэнээ мартабал даа.
Юуниинь болоо юм,
Ойлгожо ядабаб?
Зохеолшонһоо:
Отогой зонии гайхуулжа Батамнай,
Үбгэжөөлһөө гараа юм гэлсэдэг.
hүнэhөө ехээр даруулжа хүйхэрнай,
hүүлээ хабшаа юм гэлсэдэг.


Батын энэ жэгтэй талы
байтараа зон ойлгожорхибо:
Батын ехээр аашалхада,
хэтэрхын ехээр хэтэрхэдэнь,


яахаш аргаа барахадаа,
углуу нугаа бэдэрхэдээ,
үтэлhэн зүнтэгы хүтэлжэ,
урдань hуулгагша hэн.
С удивлением люди смотрели, как старик Очир успокоил сумашедшего Бата ...
Үбгэн Очир:
Галзуурhан хүрьгэ номгоруулбаб,
тэнсэлгүй хүсынь бууруулбаб,
үнөөхил талхи үбгэжөөл намдаа
Үндэр Бороор үзэгдэбэ даа.
Бата:
Үлэн хооhоор мэлмэрүүлнэб,
үбhэ обеос үгыш гэнэб,
үбэлэй хүйтэн жабарта
үүгэнэжэ байнаб.
Үбгэн Очир:
Үндэр Боромни
Үүгэнэжэ байнал.
Үбһэ элдинһээ
Асаржа үгэхэм.
Бата:
Балдан ахайшни
Бузар амитан:
Морин эрдэним
Зобоно гэжэ
Тоохогүй
Тулхабаагүй
Тэнэгэй тэнэг
Нэгэ амитан.
Үбгэн Очир:
Хабарай хагсуу hалхинда
хазаар ногтоhоом сүлөөлыш,
хүнэг уhа асаржа,
ундалуулыш гэжэ байнал.
Зохеолшонһоо:
Хүдэhэн хахархай дэгэлтэй
хүл нюсэгэн Очирхоон
тэбэри үбhэ асарhандал
тэрээндэ hанагдалай,
сүсээг сооhоо хамажа,
шэниисэ талха асарhандал
сиидэм хүхэ саhан дээрэ
шэшэржэ байhан Батада
агшам зуура үзэгдэлэй.
Бата:
Хоргодоhон Хандаяа олоходомни,
хоер хүлдөө намай хабшаад
холшорлодог,
холоhон нюрганhаам
эмээлым абангүй
хонодог,
айл дамжажа архидадаг,
хаарта наада бэдэржэ,
ташуураар Баты
шабхададаг
нүгэлтэйхэн Балдан ахай
наадалжа намай байнал!
Үльтиинь таһа сохихом,
Нүгэлынь нюдөөрнь үзүүлхэм!
Володя:
Крыша у тебя поехала,Бато!
Юун шүдхэрөө Балдан ахайе дурданаш.
Тэрэ шолмош хэн һохор юум?
Ямар нүгэл хэһэн юм!
Бата — Үндэр Боро:
Оошоороо дүүрэн
бууза үмхөөд,
өөрөө
обеос талха
Үндэр Бородоо —
намдаа
үгэнгүй,
хасар ягаан hамгадаар
хүрьгэшэлээшэ,
тарзайтараа өөрөө
тарасун уугаад,
урасхал уhанда
Баты — намаяа уhалхаа мартааша,
хадалан ногоондо
хаа-яа табихаа ойлгожо ядааша,
нүгэлтэйхэн Балданөөhэн
халамгайхан найгажа,
хүлөөрөө дүрөөгөө
оложо ядажа байнал.
Хандамуушашье харагданагүй,
холо ойгууршье үзэгдэнэгүйл.
Галя:
Психбригада дуудаха хэрэгтэй!
Али Батамнай наркоман хаяа?
Зохеолшонһоо:
"Хушуундаа сагаантай хүрин хээр минии",-
халамгай хоолойгоор хангюурдаад,
даахидаа дарагдаhан даагандаа мордожо,
"Хухалжархин алдабал даа ургыем«,- гэжэ
эмээл дээрээ Балдан найгаба.


...Теэд
баhуулhан Бата, доромжолуулhан хүрьгэн
Ханда-Балдание хүхэ бала сохибо,
нюдэ нюургүй нюдарба.
Наhанайнь үбшэ танюулба
«наадалхынь» болюулба.


Харин
Хандада ямар байхаб зэмэ,
юун байхаб нүгэл?
Хүнжэл дороо абаагүй юм
хоноhон айлшанаа Хандамаадал,
Сельпогой hамган
Сэржэмаадал
нютагай ноеы шүргөөгөөгүй юм.
Бурхан багшада
буруу гэжэ үгы,
гэнэн Хандын сэдьхэлдэ
гэм гэжэ үгы.
Теэд
Батаhаа юундэ
бэеэ нюухаб,
бала биса сохюулхаб?
Тэрээнhээ юундэ
хоргодохоб,
тэhэ биса
сохюулхаб?
5-дахи үзэгдэл:
Сельчане пригласили гэгээн ламу для помощи Бато с Хандой.
Һуурин отогойнхид — нютагаархин гэгээн ламы залажа, Бата Ханда хоёрой хуби заяаень ламада харуулжа, заһуулжа, зүб харгыдань оруулха һанаатай сугларбад.
Базар:
Үдэрөө тоолоhон
үбгэжөөлөөр
халхабша хэжэ
Ханды хамгаалха,
бурханай дуудахы
хүлеэhэн бууралаар
буян хэжэ,
отог зоноо үмөөрхэ
хэсүү!
Балма:
Альба ехэтэй
бөөнүүдтэ
адууhа малаар үргүүлжэ,
шэди ехэтэй
ламануудта
зурхай зураг зуруулжа —
тиигэжэ
хүрьгэн хүбүүгээ абарха,
зан абариинь заhаха —
тиихэ!
Зохеолшонһоо:
Тиихэ гэжэ
нютагаархин эрид шиидэнхэй,
отогоорхин оролдонхой,
өөhэд дундаа хэлсэнхэй,
Хандадаа тэдэ дуулганхай.


Хүрьгэн хүбүүн
түнэhөөр зандаа,
хүн зоноо
hүрдөөhөөр зандаа.
Тэнгэриин бурхад
дуулаа юм гү, али
Үндэр ламхайн буянгаар юм гү,
эдэ зоной хэлсэhээр
байтарнь
эди шэдитэй нэгэ ламбагай
энэ дайдаар заларба.
Хогоосоной шанары
ойлгоhон ламбагай
хонхо дамаараараа
хонхинобо.
Олон номуудаа
ээлжэлүүлэн хараба,
гүн бодолдо
hүүлдэнь абтаба.
... Теэд
ламбагай айладхаба:
Гэгээн лама:
Узуур удха гарбалдатнай
ургаха гараха ногоое
ула хүлөөрөө гэшхэдэггүй,
унаhан мориео амаруулжа,
адха үбhэ үгэдэггүй,
айлhаа айл дамжажа,
аяга архи гуйраншалдаг,
хормойhоо хормой дамжажа
холшорлодог
hальхай нэгэ хүйхэр
байhан байна, зүб гү?
Нютагаархин:
Зүб, зүб! Байhан!
Ганса бэе ябаhан,
Шагай, хаарта намнадаг,
Үндэр Бороео зобоодог,
үлэн хооhон орхидог,
үдэшэ бүри hамгархуу,
ажал гэхэдэ залхуу,
нүгэл ехэтэй Балдан
байhан, байhан.
Гэгээн лама:
Зай, саашань шагнагты:
Нүгэлтэй гэнэ ха юмта
Балданаа, тэрэтнай
удаадахи түрэлдөө
энэ басагантнай- Хандатнай
боложо түрөөд,
тодхор тандаа татана бшуу.
Харин танай хүрьгэнтнай- Бататнай
үлэн хооhоор үнгэрhэн
үүлтэр муутай мориниинь бшуу.
Иигээд лэ ерэхэдээ
эдэ хоертнай
дахинаа ушараад,
урда наhанайнгаа
үйлын үри нэхэсэлдэжэ,
энэ наhандаа ябаhан
хоер гээшэ, ойлгосотой гү?
Нютагаархин:
Ойлгосотой! Ойлгосотой!
Теэд яахабибди?
Хандаяа хайшан гэжэ
абархабибди?
Хүрьгэн хүбүүнэйнгээ зан абарииень
хайшан гэжэ заhахабибди?
Лама морилжо ерээ гэжэ дуулаад, Хандамни тэндэ байха гэжэ тухайлжа, Бата тэндэ бии болоно, Хандаяа бэдэржэ хараашална:
Бата:
Юуеэ заһахаа һанабат?
Намайе? Хотите оскопить?!
Энэтнай хаанаһаа ерэһэн
Шарлатан бэ? Үлдэгты саашань
Нюдэ нюургүй! Хандадал адли һамгадай
Сарбуу шүүрэдэг шүдхэр ха юм энэтнай.
Похотливо амитан ха юм, гэргэды позорит.
Үбгэн Хусы уншаагүй һэн гүт,
Уншагты, үзэгты!
Хоца Намсараев прав, как пить дать!
Базар:
Юу ородорхообш!
Дуугай боло саашаа! Хүбүүд,
Хүлигты Батаяа дээһээр. Үгы һаань
Аргамжаар уягты. Хаана бэ үбгэн зүнтэгнай?
Урдань асаржа һуулгагты.
Номгоруулагты!
Зохеолшонһоо:
Даяанда үни hуужа,
хогоосоной шанары шудалhан
эрдэм ехэтэ энэ лама
иимэ абарал буулгаба гэхэ.
Гэгээн лама:
Баарһан Бата,
Яаһан ехээр зобошоһон
Амтаншиби даа...
Яатараа зүдэрөөбши даа?
Даахи нооһыш үнинэй
Һамнаагүйбшиби даа?
Урдахуур уһанда абаашажа,
Үнинэй шамай угаагаагүйбшиби даа.
Адуундаш табижа шамай
Амаруулаагүйбшиби даа.
Эмээл доро холоһон нюргыш
Аргалуулаагүйбшиби даа?
Аргамжаар уяхамнай гэлдэнэбшиби даа.
Дээһээр хүлихэмнай гэлдэнэ:
Урдаш һунажа мүргэнэм!
Нютагай зондо лама хандажа:
Энэ сансарта
буян ехээр хэхэhээтнай
бэшэ арга байхагүй!
Һүүлдэнь шэди ехэтэ лам эрьен хаража,зүнтэг талхи Очиры заажа:
Гэгээн лама:
Энээхэн үбгэжөөлтнай
ехэл буянтай байна —
балшар багахан ябахадаа,
түрэлэйнгөө тэрэ хүйхэрэй
тэнээд бусахада,
тугаар гараhан тугалдал
тулгажа ядаhан
морииень хайрлажа,
урадхал уhанда уhалуулдаг байhан,
сиидэм хүхэ саhан дээрэ
сэргэдэ уяатай шэшэржэ байхадань,
тэбэри үбhэ үгэдэг байhан —
тиимэ буянтай буурал байна:
жэшээ болгожо абагты,
буянтай ябагты!
Абарал буулгаһанай һүүлдэ, отогоорхин ламые тойрожо:
Хэзээ дахинаа манайхяар
Залархабта,
Мандаа хэзээ морилхобта,
Дахинаа хэзээ Тантай
Уулзахабди?
Үзүүлхэ, харуулха, уншуулха
Хэрэгүүд гаранал даа.
«Һама, Жамсаран» хуралнуудаа уншуулха,
«Табан харюулга» тахюулха гэхэ мэтэ
Ябадалнууд гарахал даа.
Ивалгын дасан хүрэхэмнай
Бэрхэтэй даа,
Холохон даа.
Машина-ташиина
Хоморой даа.
Гэгээн лама:
Тиимэншье тиимэ:
Ойлгожо байнам.
Ламаншалжа ябаха
Хорюултай ха юм-
Мэдэжэ байна ха юмта.

Аудио

739

Чимита Шанюшкина

Проект радиоканала «Буряад ФМ» и сайта Соел.ру «Миндаһаар дамжаһан дуунууд - Мелодии старых пластинок»

Аудио

456

Балмасу Байжунимаева

Проект радиоканала «Буряад ФМ» и сайта Соел.ру «Миндаһаар дамжаһан дуунууд - Мелодии старых пластинок»

Аудио

634

Цырен Хоборков

Проект радиоканала «Буряад ФМ» и сайта Соел.ру «Миндаһаар дамжаһан дуунууд - Мелодии старых пластинок»