2004 ондо Буряад Уласай Юрэнхылэгшын театрай уралигай дээжэ бэлигтэндэ барюулдаг «Алдар солын ба нэрэ хүндын түлөө» шанда режиссер, РСФСР-эй арадай артист, РСФСР-эй искусствын габьяата ажал ябуулагша Федор Семенович Сахиров хүртэһэн юм.
Үндэһэн Буряад театрай алдар солые алас холуур суурхуулһан, нэрэ хүндыень аяар 34 жэлэй туршада дээрэ үргэжэ ябаһан зохёохы ажалтанай нэгэн Ф.С.Сахировые «Советская культура» сонин 1982 ондо СССР-эй эрхим 10 режиссернуудай тоодо нэрлээ бэлэй.
Ород театрай, К.С.Станиславскиин бүхы дэлхэйдэ мэдээжэ уран арга дүрэнүүдэй һургуулиин гол заршамууд буряад театрай эхин үндэһэ һуури табихада баримталагдаһан түүхэтэй. 1940-өөд онуудай һүүл багаар К.С.Станиславскиин нүхэр, режиссер Н.В.Демидов Улаан-Үдэдэ театрально-хүгжэмэй училищида багшалхадаа, оюутан Федор Сахировай уран бэлигые тэмдэглэн дэмжээ бэлэй.
Драматическа театрай зүжэгшэнэй дипломтой болоһон Федор Сахиров Москвада ГИТИС-тэ режиссерэй мэргэжэлдэ һурахаяа ябашаһан юм. Эндэ баһал ехэ аза талаантай байгаа: МХАТ-ай нэгэдэхи студида К.С.Станиславскида һураһан, Совет Армиин театрай ахамад режиссер, СССР-эй арадай артист А.Д.Попов, мүн лэ солото багшынгаа хэрэг үргэлжэлүүлһэн РСФСР-эй арадай артистка, профессор М.О.Кнебель гэгшэдэй үнэтэй хэшээл заабаринуудые шэнгээн абаа бэлэй. Эрхим бэрхэ шабинарайнь нэгэн болоһон Федор Сахиров ородой суута артист В.И.Качаловай нэрэтэ стипендидэ хүртэһэн юм.
Маяковскиин нэрэмжэтэ театрта һуралсалай практика гараһан Ф.Сахиров Орджоникидзе хотын (мүнөө Владикавказ) театрта режиссероор хүдэлөөд үзөө, «Опасные тропы», «Пора таежного подснежника» фильмнүүдтэ наадаа.
Буряад театрай тайзан дээрэ буряад, ород, хари гүрэнүүдэй классикын 70 гаран зүжэг табиһан байна. 1965 онһоо театрай ахамад режиссерой тушаалда амин шухала асуудалнуудые шиидхэхэ баатай болоо. Жэшээлхэдэ, залуу зүжэгшэдые һурган хүмүүжүүлхэ асуудал. Театрай дэргэдэ студи байгуулаад, шэлэжэ абаһан ерээдүй зүжэгшэдые өөрөө һургаһан юм. Тэдэниие зүжэгүүдтэ хабаадуулжа, практика гаргадаг һэн. Тиигэжэ бэлигтэй шабинарынь Л.Егорова, М.Зориктуева, Ц.Цырендоржиев буряад тайзан дээрэ тодороо.
Тэрэ үедэ Буряад театрта хараһан «Оптимистическая трагедия» зүжэг намда эли һанагдадаг. В.Вишневскиин суута энэ зүжэгые алдарта режиссернууд Александр Таиров, Георгий Товстоногов найруулжа, солото артистнууд Алиса Коонен, Юрий Толубеев гол геройнуудай дүрэнүүдые ялас гэмээр наадаһан байгаа. Үргэн ехэ ороной олон театрнууд энэ зүжэгые табихадаа, режиссерынь, зүжэгшэдшье ехэ шалгалта баридаг байгаа бшуу. Урданай найруулгануудые дабтангүй, шэнэ уран арга тааруулан хэрэглэжэ, өөрын маяг хэлбэритэй болгожо шадаха гэжэ режиссер, Буряад театрай труппа оролдоо гээшэ ааб даа.
Зүжэгые Г.Г.Чимитов буряад хэлэндэ оруулаа, тайзанай шэмэглэлые уран зурааша В.М.Бройко бэелүүлээ һэн. Тайзан далай соо тамаржа ябаһан абарга томо онгосын дүрэтэй, прожекторнүүд носожо, тайзанай ара талада эбхэрэн мушхаралдажа байһан долгидые һэтэ сүмэ гэрэлтүүлнэ. Далай дээгүүр хара үүлэд бөөгнэрэн, хүсэтэ һалхинда туугдана.
Анархистнуудай Вожак — Буряадай АССР-эй габьяата артист Г.Б.Бутуханов революциин гол зорилгонуудые буруушааһан номнол матросуудай дунда тараана. Хүн бүхэн дура зоргондоо ябаха, аашалха эрхэтэй гэжэ уряалаад, матросуудые бэе тээшээ татана, эмхи гуримгүй байдал тогтоохые оролдоно. Г.Бутуханов Вожагые мэхэтэй, хэрзэгы муухай аашатай хүн гэжэ зураглана. Тэрэнэй герой хара хэрэгээ саагуур нюужа, хүнэй даб гэжэ ойлгохогүйгөөр бэелүүлнэ. Капитан Берингын дүрые байгуулхадаа, Буряадай АССР-эй габьяата артист М.Г. Елбонов урид анархистын нүлөөн доро ороод байтараа, һүүлээрнь юумэ ойлгодог болоһые онобшолон зураглажа шадаһан юм.
Матрос-коммунист Вайноненэй дүрые Ч.Ринчинов, Д.Бочиктоев байгуулхадаа, анархистнуудай аюултай нүлөөнһөө бусад матросуудые абархын тула үнэн сэхээр тэмсэһэн зоригтой хүнэй дүрэ зураглаа. Алексейн роль гүйсэдхэһэн Буряадай АССР-эй габьяата артист М.Жапхандаев Вайноненэй үнэн сэхэ үгэнүүдэй хүсэндэ абтажа, Вожагай номнолые һэжэглэжэ эхилбэшье, эрид таһа арсажа шаданагүй.
Буряадай АССР-эй арадай зүжэгшэн Марта Зориктуева Комиссарай — дүлэтэ хубисхалша эхэнэрэй дүрэ бүтээгээ. Бэеэ шангаар барижа, анархис ааша гаргаһан эрэшүүлэй дунда нэгэшье мэгдэнгүй, мүхөөгөө үгтэнгүй, сэрэгэй онгосо дээрэ хатуу журам тогтоожо шадаха комиссарай дүрэ найруулаа. Тэрэнэй хажуугаар тодо хурса, нюдэндэ, сэдьхэлдэ дулаахан эхэнэрэй дүрэ байгуулжа шадаа гэжэ һанагдаа бэлэй.
Эдэ геройнуудһаа гадуур ехэ шадамараар Сиплый боложо наадаһан Ц.Цырендоржиев, боцманиие наадаһан Буряадай АССР-эй габьяата артист В.Самандуев гэгшэдэй тоглолто һанаанда хадуугдаа бэлэй.
Зүжэгэй үйлэ дэмжэһэн Кара-Караевай һүр жабхаланта хүгжэм тайзан дээрэ харуулагдаһан хубисхалта үе сагай эршэ хүсэ, зоной шэн зоригто тэмсэлэй, баатаршалгын халуун ами дамжуулжа байгаа һэн. Театрай зүжэгшэдэй һонирхолтой һайхан наада хаража, уран бэлигэйнь үндэр гэршэ болоһон бэлэгтэнь ехэ баярлаа һэм.
Ород театрай гүн удхатай зан заршамые буряад театрай тайзан дээрэ нэбтэрүүлжэ байһан Ф.С.Сахиров 1973 ондо хүндэтэ багша А.Д.Поповой нэрэтэ мүнгэн медальда хүртэхэ аза талаантай байһан юм.
1976 ондо Буряад театр Москвада найман зүжэг абаад ошоо, тэдэнэй табаниинь Ф.С.Сахировай найруулганууд байгаа. Ниислэл хотодо ехэ амжалта туйлажа, Буряад театрай академическэ нэрэ зэргэтэй болоһон ушарта ахамад режиссер Ф.Сахировай горитой хубита бии гэжэ В.Ц.Найдакова тэмдэглэнэ.
1994-2000 онуудта тэрэ ВСГАКИ-гай театрай уралигай кафедрын профессор, актерой уран шадабарида ерээдүй зүжэгшэдые һургана. Н.В.Демидов, А.Д.Попов болон бусад ехэ багшарайнгаа һургаалай алтан дуһалнууд, уран арга дүрэнүүд тухай хэдэн ном гаргажа, удаадахи үе зүжэгшэдтэ дамжуулһан ушарые һайшаамаар.
Хэрэглэгдэһэн литература
1.Найдакова В.Ц. Бурятский академический театр драмы им. Х.Намсараева — последняя четверть ХХ в. — Улан-Удэ, 2002.
Федор Сахиров
Федор Сахиров
Үндэһэн Буряад театрай алдар солые алас холуур суурхуулһан, нэрэ хүндыень аяар 34 жэлэй туршада дээрэ үргэжэ ябаһан зохёохы ажалтанай нэгэн Ф.С.Сахировые «Советская культура» сонин 1982 ондо СССР-эй эрхим 10 режиссернуудай тоодо нэрлээ бэлэй.
Ород театрай, К.С.Станиславскиин бүхы дэлхэйдэ мэдээжэ уран арга дүрэнүүдэй һургуулиин гол заршамууд буряад театрай эхин үндэһэ һуури табихада баримталагдаһан түүхэтэй. 1940-өөд онуудай һүүл багаар К.С.Станиславскиин нүхэр, режиссер Н.В.Демидов Улаан-Үдэдэ театрально-хүгжэмэй училищида багшалхадаа, оюутан Федор Сахировай уран бэлигые тэмдэглэн дэмжээ бэлэй.
Драматическа театрай зүжэгшэнэй дипломтой болоһон Федор Сахиров Москвада ГИТИС-тэ режиссерэй мэргэжэлдэ һурахаяа ябашаһан юм. Эндэ баһал ехэ аза талаантай байгаа: МХАТ-ай нэгэдэхи студида К.С.Станиславскида һураһан, Совет Армиин театрай ахамад режиссер, СССР-эй арадай артист А.Д.Попов, мүн лэ солото багшынгаа хэрэг үргэлжэлүүлһэн РСФСР-эй арадай артистка, профессор М.О.Кнебель гэгшэдэй үнэтэй хэшээл заабаринуудые шэнгээн абаа бэлэй. Эрхим бэрхэ шабинарайнь нэгэн болоһон Федор Сахиров ородой суута артист В.И.Качаловай нэрэтэ стипендидэ хүртэһэн юм.
Маяковскиин нэрэмжэтэ театрта һуралсалай практика гараһан Ф.Сахиров Орджоникидзе хотын (мүнөө Владикавказ) театрта режиссероор хүдэлөөд үзөө, «Опасные тропы», «Пора таежного подснежника» фильмнүүдтэ наадаа.
Буряад театрай тайзан дээрэ буряад, ород, хари гүрэнүүдэй классикын 70 гаран зүжэг табиһан байна. 1965 онһоо театрай ахамад режиссерой тушаалда амин шухала асуудалнуудые шиидхэхэ баатай болоо. Жэшээлхэдэ, залуу зүжэгшэдые һурган хүмүүжүүлхэ асуудал. Театрай дэргэдэ студи байгуулаад, шэлэжэ абаһан ерээдүй зүжэгшэдые өөрөө һургаһан юм. Тэдэниие зүжэгүүдтэ хабаадуулжа, практика гаргадаг һэн. Тиигэжэ бэлигтэй шабинарынь Л.Егорова, М.Зориктуева, Ц.Цырендоржиев буряад тайзан дээрэ тодороо.
Тэрэ үедэ Буряад театрта хараһан «Оптимистическая трагедия» зүжэг намда эли һанагдадаг. В.Вишневскиин суута энэ зүжэгые алдарта режиссернууд Александр Таиров, Георгий Товстоногов найруулжа, солото артистнууд Алиса Коонен, Юрий Толубеев гол геройнуудай дүрэнүүдые ялас гэмээр наадаһан байгаа. Үргэн ехэ ороной олон театрнууд энэ зүжэгые табихадаа, режиссерынь, зүжэгшэдшье ехэ шалгалта баридаг байгаа бшуу. Урданай найруулгануудые дабтангүй, шэнэ уран арга тааруулан хэрэглэжэ, өөрын маяг хэлбэритэй болгожо шадаха гэжэ режиссер, Буряад театрай труппа оролдоо гээшэ ааб даа.
Зүжэгые Г.Г.Чимитов буряад хэлэндэ оруулаа, тайзанай шэмэглэлые уран зурааша В.М.Бройко бэелүүлээ һэн. Тайзан далай соо тамаржа ябаһан абарга томо онгосын дүрэтэй, прожекторнүүд носожо, тайзанай ара талада эбхэрэн мушхаралдажа байһан долгидые һэтэ сүмэ гэрэлтүүлнэ. Далай дээгүүр хара үүлэд бөөгнэрэн, хүсэтэ һалхинда туугдана.
Анархистнуудай Вожак — Буряадай АССР-эй габьяата артист Г.Б.Бутуханов революциин гол зорилгонуудые буруушааһан номнол матросуудай дунда тараана. Хүн бүхэн дура зоргондоо ябаха, аашалха эрхэтэй гэжэ уряалаад, матросуудые бэе тээшээ татана, эмхи гуримгүй байдал тогтоохые оролдоно. Г.Бутуханов Вожагые мэхэтэй, хэрзэгы муухай аашатай хүн гэжэ зураглана. Тэрэнэй герой хара хэрэгээ саагуур нюужа, хүнэй даб гэжэ ойлгохогүйгөөр бэелүүлнэ. Капитан Берингын дүрые байгуулхадаа, Буряадай АССР-эй габьяата артист М.Г. Елбонов урид анархистын нүлөөн доро ороод байтараа, һүүлээрнь юумэ ойлгодог болоһые онобшолон зураглажа шадаһан юм.
Матрос-коммунист Вайноненэй дүрые Ч.Ринчинов, Д.Бочиктоев байгуулхадаа, анархистнуудай аюултай нүлөөнһөө бусад матросуудые абархын тула үнэн сэхээр тэмсэһэн зоригтой хүнэй дүрэ зураглаа. Алексейн роль гүйсэдхэһэн Буряадай АССР-эй габьяата артист М.Жапхандаев Вайноненэй үнэн сэхэ үгэнүүдэй хүсэндэ абтажа, Вожагай номнолые һэжэглэжэ эхилбэшье, эрид таһа арсажа шаданагүй.
Буряадай АССР-эй арадай зүжэгшэн Марта Зориктуева Комиссарай — дүлэтэ хубисхалша эхэнэрэй дүрэ бүтээгээ. Бэеэ шангаар барижа, анархис ааша гаргаһан эрэшүүлэй дунда нэгэшье мэгдэнгүй, мүхөөгөө үгтэнгүй, сэрэгэй онгосо дээрэ хатуу журам тогтоожо шадаха комиссарай дүрэ найруулаа. Тэрэнэй хажуугаар тодо хурса, нюдэндэ, сэдьхэлдэ дулаахан эхэнэрэй дүрэ байгуулжа шадаа гэжэ һанагдаа бэлэй.
Эдэ геройнуудһаа гадуур ехэ шадамараар Сиплый боложо наадаһан Ц.Цырендоржиев, боцманиие наадаһан Буряадай АССР-эй габьяата артист В.Самандуев гэгшэдэй тоглолто һанаанда хадуугдаа бэлэй.
Зүжэгэй үйлэ дэмжэһэн Кара-Караевай һүр жабхаланта хүгжэм тайзан дээрэ харуулагдаһан хубисхалта үе сагай эршэ хүсэ, зоной шэн зоригто тэмсэлэй, баатаршалгын халуун ами дамжуулжа байгаа һэн. Театрай зүжэгшэдэй һонирхолтой һайхан наада хаража, уран бэлигэйнь үндэр гэршэ болоһон бэлэгтэнь ехэ баярлаа һэм.
Ород театрай гүн удхатай зан заршамые буряад театрай тайзан дээрэ нэбтэрүүлжэ байһан Ф.С.Сахиров 1973 ондо хүндэтэ багша А.Д.Поповой нэрэтэ мүнгэн медальда хүртэхэ аза талаантай байһан юм.
1976 ондо Буряад театр Москвада найман зүжэг абаад ошоо, тэдэнэй табаниинь Ф.С.Сахировай найруулганууд байгаа. Ниислэл хотодо ехэ амжалта туйлажа, Буряад театрай академическэ нэрэ зэргэтэй болоһон ушарта ахамад режиссер Ф.Сахировай горитой хубита бии гэжэ В.Ц.Найдакова тэмдэглэнэ.
1994-2000 онуудта тэрэ ВСГАКИ-гай театрай уралигай кафедрын профессор, актерой уран шадабарида ерээдүй зүжэгшэдые һургана. Н.В.Демидов, А.Д.Попов болон бусад ехэ багшарайнгаа һургаалай алтан дуһалнууд, уран арга дүрэнүүд тухай хэдэн ном гаргажа, удаадахи үе зүжэгшэдтэ дамжуулһан ушарые һайшаамаар.
Хэрэглэгдэһэн литература
1.Найдакова В.Ц. Бурятский академический театр драмы им. Х.Намсараева — последняя четверть ХХ в. — Улан-Удэ, 2002.